Door Marc van Oostendorp

In 2015 zette de redactie van het prestigieuze taalkundetijdschrift Lingua, onder leiding van de Leidse hoogleraar Franse taalkunde Johan Rooryck, een belangrijke stap. Nadat was gebleken dat uitgeversmoloch Elsevier niet bereid was om het tijdschrift echt in dienst te stellen van de gemeenschap – er bijvoorbeeld voor te zorgen dat alle artikelen gratis ter beschikking kwamen van alle belangstellenden zonder dat de auteurs daar enorme bedragen voor hoefden te betalen –, stapte de volledige redactie én de redactieraad op, en begon een nieuw tijdschrift, dat wél taalwetenschap van hoge kwaliteit aanbiedt.: Glossa.

Toen duidelijk werd dat Elsevier door zou gaan met Lingua, werd het tijdschrift in de wandelgangen omgedoopt tot Zombie-Lingua. Het was besmet – veel mensen weigerden deel te nemen aan de redactie. Uiteindelijk werd helaas de psycholoog Harry Whitaker bereid gevonden de hoofdredactie op zich te nemen.

Ik weet niet waarom Whitaker dat heeft gedaan. Hij heeft een goede staat van dienst; in het verleden belangrijk werk gedaan op het gebied van de psycholinguïstiek (de term foreign accent syndrome is bijvoorbeeld van hem) en hij heeft ook in de vroege jaren tachtig het belangrijke tijdschrift Brain and Cognition opgericht.

Adequate bronvermelding

Met het huidige Lingua bezoedelt hij zijn reputatie. Tot vroeg dit jaar verschenen er nog vooral artikelen die door het oude team waren behandeld, maar nu staat toch het eerste nummer dat helemaal van de nieuwe redactie is online, en je schrikt je dood. Het zijn allemaal artikelen van zeer lage kwaliteit, en bovendien bij elkaar geraapt uit allerlei inhoudelijke uithoeken van de taalkunde. Van Rooryck weet ik dat hij de meeste van deze artikelen niet eens naar reviewers zou sturen – kansloos. Of zie de bespreking door de letterkundige Martin Paul Eve, die laat zien dat er niet alleen onzin in de artikelen staat (mijn favoriet: ‘Discipline does not seem to be affected by the variable of discipline’), maar dat er ook op bedenkelijke wijze wordt omgesprongen met auteursrechten.

En deze week kwam ook een andere kwestie aan het licht: een artikel is teruggetrokken. Elsevier doet geen enkele uitspraak over waarom besloten is om het terug te trekken, maar de betrokkenen weten dat het gaat om plagiaat. De auteur van het geplagieerde artikel heeft het zelf aanhangig gemaakt, nadat hij in het artikel las dat er wel heel ruimhartig en zonder adequate bronvermelding gebruik was gemaakt van zijn ideeën. Elsevier reageerde daar aanvankelijk nauwelijks op.

Monoftongering

Nu komt het dus ineens zonder nadere toelichting teruggetrokken. Ik weet dat tegen de geplagieerde auteur is gezegd dat dit niets te maken heeft met plagiaat, maar dat men bij nadere beschouwing heeft besloten dat het artikel ‘niet belangrijk genoeg’ was om in Lingua te verschijnen. Dat is wel een heel opmerkelijk redactiebeleid.

Er komt bij dat volgens mij het plagiaat eigenlijk in de peer review-fase had moeten worden ontdekt. De benadeelde auteur is zo’n beetje de enige die in het gekozen theoretisch kader (optimaliteitstheorie gecombineerd met metrische fonologie, voor de kenner) aan de behandelde materie (monoftongering in Arabische dialecten) heeft gewerkt. Als hem niet zelf om een review was gevraagd, had een geschikte andere reviewer dat opgemerkt en naar dat werk verwezen.

Dood schamen

De indruk ontstaat daarmee dat Lingua niet alleen een zombietijdschrift is, maar inmiddels een predator journal, een roofdiertijdschrift, dat allerlei binnengekomen materiaal accepteert: als er maar fors betaald wordt door de auteurs om de artikelen online te zetten en zolang er nog bibliotheken zijn die denken dat de grote naam van het blad reden is om de hoge abonnementskosten te betalen.

Lingua is een Nederlands blad, Elsevier gaat nog steeds prat op zijn zogenaamde wortels in oude Nederlandse uitgeeftradities. Het is om je dood te schamen.

Full disclosure: Ik was lid van de redactieraad van Lingua en ben nu lid van de redactieraad van Glossa. Bovendien was ik een van de getuige-deskundigen in de hier beschreven plagiaatkwestie. Dit schreef ik in oktober 2015 over dit onderwerp:

De taalkunde wordt gratis!