Door Johan Koppenol, Anne-Fleur van der Meer en Nelleke Moser (Literatuur en Samenleving, Vrije Universiteit)
Op 18 november 2017 overleed in het VUmc, aan de gevolgen van een longembolie, prof.dr. Ben Peperkamp, onze hoogleraar Moderne Nederlandse Letterkunde aan de Vrije Universiteit. Wij zijn onthutst en verslagen door dit plotselinge verlies.
Ben werd geboren in Den Haag op 21 april 1959, maar hij groeide op in katholiek Brabant. Als jongetje mocht hij regelmatig zijn school verzuimen om misdienaar te zijn, omdat hij zo mooi vroom kon kijken – hij vertelde graag over de rijksdaalders die hem dat opleverde. Ben ging Nederlandse Taal en Letterkunde en Algemene Literatuurwetenschap studeren in Utrecht. Na zijn afstuderen in 1987 begon hij daar aan een promotietraject en ook na het voltooien zijn dissertatie, bleef hij werkzaam aan de Universiteit Utrecht als docent, hoofddocent en senior onderzoeker.
In 2007 werd hij hoogleraar aan de VU. Ben begon zijn VU-loopbaan aan een traditionele opleiding Nederlandse taal en cultuur. Een aantal jaren na zijn aanstelling besloot de Faculteit Letteren van de Vrije Universiteit te kiezen voor een model van brede bacheloropleidingen. Het werd een ingrijpende operatie, waarbij oude opleidingen verdwenen en samengevoegd werden in nieuwe constellaties. Zo ontstond in 2013 de opleiding Literatuur en Samenleving / Literature and Society. Het was Ben die met een enorme denk- en daadkracht de kar trok om de vereiste omslag mogelijk te maken. De website van de nieuwe opleiding is prachtig en terecht was Ben daar heel trots op: het is voor een belangrijk deel zijn werk.
In zijn wetenschappelijke werk heeft de relatie tussen literatuur en wetenschap altijd een centrale plaats ingenomen. Dat was al zo in zijn promotieonderzoek naar de poëzie van Leo Vroman, naast onvermoeibaar dichter ook gelauwerd hematoloog, en het gold voor zijn werk aan de poëzie van 19de-eeuwse dichters als Beets en Ten Kate, die zo goed en zo kwaad als het ging nieuwe wetenschappelijke inzichten (de evolutietheorie, ontdekking van fossielen) incorporeerden in hun lofdichten aan de Schepper van hemel en aarde. Hij was gefascineerd door de manier waarop bliksem en elektriciteit in gedichten en toneelstukken werden gerepresenteerd. Ook in zijn onderwijs gaf hij blijk van deze belangstelling, het recentst in de populaire cursus ‘Hollywood Science: Art, Science and Film Representation’.
Maar ook de fundamentele facetten en implicaties van het ontwerpen en uitvoeren van letterkundig onderzoek vond hij boeiend. Hij liet studenten graag en gul kennismaken met het manuscript met werk van Vroman dat hij ooit van de dichter had gekregen. De afgelopen jaren heeft hij studenten enthousiast gemaakt voor de dagboek-cahiers van Doeschka Meijsing. Hij dacht met hen na over alle problemen op de weg van manuscript naar uitgave. Vorig jaar verscheen En liefde in mindere mate, een keuze uit de dagboeken van Doeschka Meijsing uit de periode 1961-1987, die Ben samen met Annette Portegies bezorgde.
Ben heeft veel bestuurswerk gedaan voor de Vrije Universiteit, tussen 2010 en 2014 als afdelingshoofd van Literatuur en Cultuur, voortgezet tot afgelopen september als afdelingshoofd van Taal, Literatuur en Communicatie. Naast zijn werk voor de VU was hij actief in diverse gremia daarbuiten. Hij was jarenlang redactielid van het tijdschrift Nederlandse letterkunde. Sinds 2011 was hij voorzitter van de Commissie Letteren en Bibliotheken van de Raad voor Cultuur. Recent werd hij bestuurslid van het NWO-domein Sociale en Geesteswetenschappen.
Aan dat alles is afgelopen weekend abrupt en totaal onverwacht een einde gekomen. Het zal tijd kosten om dit grote verlies te leren accepteren. Ben leerde zijn studenten ooit dat ze bij een persoonlijk verlies natuurlijk bedroefd mochten zijn, dat wil zeggen: ‘zolang er niet bij gemekkerd werd’ en ze altijd in volzinnen bleven spreken. Het is een les die Ben typeert: zo was hij en zo zullen we ons hem blijven herinneren.
