Door Marc van Oostendorp
Ons bereikt het bericht dat de taalkundige M.C. (Maarten) van den Toorn afgelopen donderdag in zijn woonplaats Nijmegen overleden is.
Van den Toorn studeerde Nederlands in Leiden en was daarna jarenlang verbonden aan het Instituut De Vooys van de Universiteit Utrecht. In 1974 werd hij benoemd als hoogleraar Nederlandse Taalkunde aan de toenmalige Katholieke Universiteit Nijmegen. Hij publiceerde onder andere een veel bestudeerde Nederlandse Grammatica (Prisma, 1973), een leerboek over de Nederlandse taalkunde en een studie over de taal van het nationaal-socialisme. Ook stond hij aan de basis van de Algemene Nederlandse Spraakkunst.
Van den Toorn was een neerlandicus van de oude stempel, die het vak nog in zijn geheel had kunnen overzien voor het gaandeweg specialistischer werd. Hij bleef zijn hele leven ook belangstelling houden voor de letterkunde en hij hechtte er ook aan zich helder uit te drukken. Tegelijkertijd was hij sceptisch over het bestaan van dat vak: zijn afscheidscollege was getiteld De eenheid van de neerlandistiek, en hoewel Van den Toorn betwistte dat er ooit zo’n eenheid was geweest, pleitte hij wel voor meer streven naar gezamelijkheid.
Bovenal was Van den Toorn zelf natuurlijk een taalkundige, die zijn vak goed bijhield, en die ook op de hoogte was van moderne ontwikkelingen, zoals de Chomskyaanse taalwetenschap. Bekend is zijn artikel over ‘De methode Paardekooper‘, waarin hij de bekende grammaticus respectvol bekritiseerde vanwege diens gebrek aan theoretisch kader. Tegelijkertijd was Van den Toorn in zijn eigen werk toch ook vooral een eclecticus die het moest hebben van goede inzichten, los van strakke theoretische kaders.
Bij dit alles was Van den Toorn een zeer beminnelijk mens die tot deze week geïnteresseerd bleef in het vak; ook in de jonge mensen die erin werkzaam waren.
Meer over Maarten van den Toorn:
- Vijfentwintig jaar geleden schreef Van den Toorn een aardig autobiografisch essay voor Neerlandica extra muros.
- Maarten van den Toorn 4 januari 1929 – 23 november 2017, door Maarten Klein
- In memoriam prof. dr. M.C. van den Toorn (1929, overleden 23 nov. 2017), door Gerrie G. Driessen (voorzitter Heemkundekring Groesbeek)
- Maarten van den Toorn: een neerlandicus die alles gewoon wist, door Peter-Arno Coppen (column Trouw)
- Wikipediapagina Maarten van den Toorn
Schatplichtig aan een grote en belangrijke neerlandicus
Hij was verbonden aan het De Vooys Instituut voor Nederlandse taalkunde in Utrecht en werd later hoogleraar in Nijmegen. Wel ver vandaan van waar ik woon in Vlaanderen. Toch heeft zijn overlijden enkele dagen geleden mij oprecht getroffen. Persoonlijk heb ik de overleden taalkundige wellicht nooit ontmoet. Maar ik heb hem via zijn publicaties wel gekend. Zijn “Nederlandse Grammatica” bij H.D. Tjeenk Willink in Groningen uitgegeven heeft indertijd veel succes gekend vooral in onderwijskringen. Ikzelf heb die grammatica gedurende een aantal jaren zelf gebruikt in de toenmalige regentaatsopleiding Nederlands om de studenten elementaire grammaticale begrippen bij te brengen en ze te introduceren in een wat verdiepende studie van de zinsontleding. Na enig zoeken in mijn bibliotheek heb ik opnieuw de hand kunnen leggen op dat leerboek dat toch enkele generaties kandidaat-leraren Nederlands op weg heeft kunnen helpen. Het is een vierde, herziene druk, gepubliceerd in 1976. De eerste zin van het ‘Voorbericht’ op pagina V is deze: ‘Dit boek is bestemd voor taalleraren en allen die dat willen worden.’ Nog steeds blijf ik ervan overtuigd, dat die Nederlandse grammatica indertijd de beste keuze was op dat terrein als begeleidend handboek voor mijn studenten.
En nu op 23 november is Dr. M.C. van den Toorn, zoals hij vernoemd wordt op de voor- en titelpagina van zijn Nederlandse grammatica overleden. In kringen van taalkundigen is zijn definitief heengaan beslist niet onopgemerkt voorbij gegaan. Maar ook in lerarenopleidingen en op scholen waar leraren in het veld zo’n nuttig gebruik hebben kunnen maken van zijn standaardwerk willen wij Van den Toorn met veel respect gedenken.
Ghislain Duchâteau
Didacticus Nederlands
Vicevoorzitter Netwerk Didactiek Nederlands