Door Marc van Oostendorp
Het was fijn dat Bas Heijne zaterdag in de NRC pleitte voor een zakelijk debat over het hoger onderwijs. Helaas zag hij, net als veel andere deelnemers aan de discussie, daarbij één ding over het hoofd: dat de hang naar het Engels niet slechts een rare modegril is van ijdele bestuurders, of een teken dat de universiteit met de rug naar de samenleving staat. Het is minstens evenzeer een teken hoe de universiteit gevoelig is voor dezelfde zaken als wij allemaal.
Het Engels heeft op vrijwel alle Nederlanders een bijna onweerstaanbare aantrekkingskracht – dat geldt trouwens voor vrijwel iedereen in de westerse wereld. Het is zeker niet alleen een taal voor de elite. Er is bijvoorbeeld geen politicus die zo vaak in het Engels twittert als Geert Wilders (PVV), terwijl die zich er juist op laat voorstaan op te komen voor ‘het volk’. Geboren Nederlanders met een Engelse voornaam als Kevin of Ashley hebben bovengemiddeld vaak ouders met een lagere opleiding. Populaire tv-series hebben vaak Engelse namen, ook als ze bijvoorbeeld uit Scandinavië komen. Populaire thrillers en andere boeken zijn bovengemiddeld vaak vertaald uit het Engels: zelfs wie die taal niet vlot leest, wil kennelijk wel het liefst boeken lezen die erin geschreven zijn. Zelfs het feit dat zowel Groot-Brittanië als de Verenigde Staten zich politiek recentelijk isoleren, lijkt geen verandering te brengen in die fascinatie.
Leeftijdsgenoten
Wat er op de universiteiten gebeurt, kun je alleen in die context zien. Opleidingen die overschakelen naar het Engels trekken vrijwel gegarandeerd meer Nederlandse studenten – naast eventuele buitenlanders. Zulke opleidingen worden dus niet door cynische bestuurders door de strot van onwillige burgers geduwd: ze zijn het antwoord op een maatschappelijke vraag. De besturen van instelling voor hoger onderwijs zouden onnozel moeten zijn om geen antwoord te geven op die vraag, want de inkomsten van instellingen van hoger onderwijs worden voor een belangrijk deel bepaald door studentenaantallen.
Hoe komt het dat Nederlandse studenten de voorkeur hebben voor Engelstalige opleidingen? Er is nog niet veel onderzoek naar die vraag gedaan, maar waarschijnlijk is het dezelfde reden waarom tweetalige vwo’s (tvwo) en basisscholen steeds populairder worden: studenten en hun ouders zien het als een aantrekkelijk extraatje. Je krijgt niet alleen een goede opleiding, je leert ook nog eens goed Engels. Dat het Engels van voormalige leerlingen van het tvwo uiteindelijk helemaal net zoveel beter is dan dat van hun eentalige leeftijdsgenoten, is daarbij kennelijk van minder belang.
Gehecht
Het is daarom lastig om de verengelsing van de universiteit zomaar te stoppen. Tegelijkertijd is het wel nodig, want in zekere zin versterken deze ontwikkelingen zichzelf. Doordat we steeds meer gericht raken op de Engelstalige wereld, komen we ook steeds meer met ons rug te staan naar – bijvoorbeeld – onze Duitstalige en Franstalige buren, die we vaak alleen nog in het Engels bereiken. En omdat we minder van dat achterland weten, lijkt het ook minder de moeite waard. Zulke eenzijdigheid is natuurlijk op termijn economisch én cultureel gevaarlijk. Niet het Nederlands, onze kennis van vreemde talen is vooralsnog het grootste slachtoffer van de verengelsing.
Het voornaamste drukmiddel dat de politiek heeft is, denk ik: iets veranderen in het betalingsmodel van universiteiten, zodat die niet zo sterk afhankelijk zijn van studentenaantallen. Voor kleine opleidingen is het nu aantrekkelijk om in het Engels te gaan onderwijzen om nét boven een minimum te komen. Grote opleidingen nemen Engelstalig personeel aan om al die buitenlandse studenten te kunnen bedienen. Wanneer Nederlandstalige opleidingen bijvoorbeeld extra financiële steun krijgen (meer geld per student), wordt die ontwikkeling vast ten dele gekeerd.
Ondertussen blijft de door Bas Heijne gewenste discussie nodig, maar hij moet breder worden gevoerd. Waarom zijn wij zo gefascineerd door dat Engels, terwijl we in doorsnee toch ook gehecht zijn aan het Nederlands? En hoe kunnen we bij dat alles ook open blijven staan voor de rest van de wereld?
MvO schreef: ‘Doordat we steeds meer gericht raken op de Engelstalige wereld, komen we ook steeds meer met ons rug te staan naar – bijvoorbeeld – onze Duitstalige en Franstalige buren, die we vaak alleen nog in het Engels bereiken.’
Dat Nederland met zijn rug naar de wereld gaat staan is een door politici verzonnen mythe. Door open grenzen en het internet is er een grote culturele uitwisseling, juist ook buiten de traditionele media om. Op weblogs doen expats bijvoorbeeld verslag van wat zij in de Franse media en op straat tegenkomen.Een paar decennia geleden moest Honig nog uitleggen wat macaroni precies is; nu koken mensen thuis Roemeens met een dankzij Google vertaald recept en met ingrediënten via een webshop. Het Engels als esperanto dient daarbij als extra smeermiddel. Ik had vorige week nog een korte mailwisseling met een Rus en dat was niet in het Russisch.
Dat universiteiten als taak zouden moeten hebben om ‘het Nederlands te koesteren’ zie ik ook niet zo. Als dat een doel is, zou dat beter op het basis- en middelbaar onderwijs kunnen gebeuren met extra spreek- en schrijfvaardigheid.
Ik zal wel oud zijn, maar ik heb niks met het engels. Lees engelse boeken (m.u.v. gedichten) in het Nederlands. Ik erger me ook dood als mensen hun naam verengelsen: Mayke b.v.
Waarom in ’s hemelsnaam? Het stukje van MvO is wel erg vanuit Amsterdam gedacht. In pak weg Zwolle of Maastricht denkt men daar heel anders over….
Engeland en Amerika, samen met Rusland zijn wel de meest a-sociale landen ter wereld….
Het concentratiekamp is een engelse uitvinding (konden ze ‘die lastige zwartjes’ mooi in opbergen). De discriminatie in de V.S is verschrikkelijk.
Wat wij in Nederland maar niet willen inzien is dat het Engels het Esperanto van de wereld is geworden puur op basis van macht en geld. Ik ken mensen uit India die de taal wel (moeten) gebruiken, maar maar erop kotsen en gezien de gedragingen van de Engelsen in dat land is dat volkomen begrijpelijk. Met het Duits in Oost-Europa is uiteraard hetzelfde aan de hand naar de Nazi’s en hun verschrikkingen. Dat ze in Indonesië het Nederlands hebben laten schieten om precies dezelfde reden ook begrijpelijk
Overigens is het helemaal niet gezegd dat de hoge positie van het Engels altijd zal blijven: in de V.S. rukt het Spaans op en het Chinees wordt straks door meer dan de helft van de wereldbevolking gesproken….
En ja, vakantie engels spreken we allemaal wel, maar als je een zeldzame ziekte onder de leden hebt, wat zeg je dan in jet engels????
Ik heb ook niks met het engels omdat ik musicoloog ben: ik ken de Duitse klassieken via Schubert en Bach. Ken m’n Heine via Schumann.
En wat zou ik niet graag met een Rus in het Russisch willen kunnen internetten! Niet alleen leer je zo veel beter kennen, je kunt dan ook de hele ussiche literatuur in de grondtaal lezen….
En natuurlijk moeten universiteiten het Nederlands koesteren, al was het maar omdat ze ede tot taak hebben de wetenschap voor de nederlanders begrijpelijk te maken.
En laten we de dingen bij de naam noemen: het oprukken van het engels aan onze universiteiten heeft vooral een financieel karakter. met wetenschap heeft het weinig te maken
Wat ik niet helemaal begrijp in deze discussie is dat u stelt dat studenten graag Engels onderwijs willen, maar dat juist Studentenbonden steen en been klagen over de verengelsing en studenten er massaal vanaf willen. Maar zo zijn er wel meer onduidelijkheden voor mij die ik nergens concreet belicht zie worden. Hoe staat het nu met de verengelsing in de geesteswetenschappen? Ik heb de vraag al een paar keer hier gesteld, maar geen antwoord.
En als je tegen verengelsing bent dan sta je ook niet meer open voor het toelaten van buitenlandse studenten en onderken je niet de macht van het Engels als lingua franca en intermediair voor alle talen en die veel verder reikt dan louter dweepzieke bewondering voor Amerika en Engeland. Buitenlandse studenten en internationalisering van het onderwijs geven verbreding en verdieping.
Er zijn kennelijk ook kleine studies die nog net kunnen overleven met buitenlandse studenten. Dat lijkt me een verkeerd vertrekpunt en misschien worden er dan te veel studies op te veel universiteiten aangeboden. Dat zal dan wegbezuinigen betekenen. Is dat de oplossing waar iedereen op wacht? Gaat deze regering om dit op te lossen dan flink in de buidel tasten om kleine studies zonder buitenlandse studenten overeind te houden? Ik denk het niet.
Waarom Engels een aantrekkingskracht heeft in Nederland komt als je ver teruggaat door de Tweede Wereldoorlog. Vanaf de bevrijding hebben we de Duitse cultuur links laten liggen en zijn we – vooral jongeren – de Amerikaanse en Engelse populaire massacultuur van film, tv en popmuziek gaan omarmen. Dat is nog steeds zo. Voor veel studenten is het een droom om hun studie te vervolgen in Amerika. Het nieuwe beloofde land.
Het is absoluut niet waar dat het Nederlands niet zou lijden onder de verengelsing. Probeer maar eens een paar (Nederlandse) essays te lezen van eerstejaarsstudenten aan de universiteit. Die staan bol van de spel- en taalfouten (zelfs van degenen die Nederlands studeren!). Dit is bij uitstek een gevolg van de verengelsing.
Voor een breder perspectief: Latijn was tot het begin van de 19e eeuw de lingua franca in de meeste takken van wetenschap. Landstalen hebben zich met leenwoorden te goed gedaan aan de influx van Latijn en zijn niet verdwenen. Nu is Engels lingua franca voor de meeste wetenschappen en doen landstalen zich te goed aan leenwoorden. Straks is het … (glazen bol). Nu hebben hele volksstammen die native speakers Engels zijn voordeel (is dat zo, trouwens, dat ze voordeel hebben; ik betwijfel het!) Straks zijn het de ….
Wat betreft het correct gebruik van het Nederlands: Dat is vlg mij inderdaad het domein van het middelbaar onderwijs. Is het geschreven werk van hbo/wo studenten qua Nederlands of Engels naadje pet: geef het terug en laat ze zichzelf bijspijkeren. Hebben ze daar geen zin in, dan diskwalificeren ze zich voor de opleiding. Get real.
Zie en beluister hierna een boeiende VRT reportage (‘de slag om Leuven’) over taal, identiteit, wetenschap, elite, macht en ‘aantrekkingskracht’, over hoe ’taal’ verbonden is met macht én met onmacht. Wie goed kijkt en luistert kan veel opsteken, in elk geval voldoende stof tot breder en dieper nadenken over ‘verengelsing’ van universitair / hoger onderwijs. Voor wie – met voldoende kennis van zaken – nog iets breder wil kijken verwijs ik graag naar de actuele ‘Spaans-Catalaanse kwestie’ die eigenlijk over krek hetzelfde gaat, centraal over de (ver)banden tussen ’taal’, identiteit, macht en onmacht.
[youtube https://www.youtube.com/watch?v=fIFPnbOSCFI&w=560&h=315%5D
Zou er naast een werkelijkheid van kwaliteit, diversiteitsrangorde en macht ook niet zoiets als een gebruikerswereld zijn?
Vanmorgen vroeg zag ik een gammel busje met het opschrift COVERROOF. Lag het aan het feit dat ik nog niet helemaal scherp was, dat ik moest denken aan de georganiseerde misdaad, en daarna pas begreep dat zich hier een dakfirma manifesteerde?
Wanneer ik Vlaamse studenten vraag bij een bepaalde aanleiding in vijf minuten tijd zoveel mogelijk slogans te bedenken, dan blijkt de helft van hun pogingen in het Engels. Gebeurt dat misschien nog vanuit een automatisme, voor de generatie vóór hen leek een achteloos opzichtig in het Engels gelanceerd woordje de shortcut naar een circuit van gelijkgestemden.
En och, decennia voordien gebruikte Herman Brood in Amerika een woordenboekje met slang om als authentieke internationale junkie over te komen. Toch zag een plaatselijke recensent ‘the difficulties non-English speaking people have in mastering this essentially AngloAmerican rock form’.
Ieder individu of groepje zijn guilty pleasure dan maar. Bestaat daar trouwens een soepel Nederlands equivalent van?
Ja: heimelijk genoegen.