Wat betekent de hiernaast afgedrukte emoji? Het lijkt volgens mij op een windvlaag, maar bij emoji’s is wat je ziet niet altijd wat je zou moeten zien. Zo gebruikt een collega de knuffelemoji als een uitdrukking van gelukzaligheid, en de samengedrukte handen worden vaak geïnterpreteerd als een bidemoji, terwijl het dankjewel moet uitdrukken. Ik kwam zelfs een keer een verhaal tegen van een oudere dame die de huilen-van-het-lachenemoji had begrepen als een diep bedroefde emoji, wat geen handige verwarring is als het gaat over een bekende die is overleden.

Wat deze voorbeelden goed laten zien is dat het lastig is om visuele tekens zoals emoji’s goed te begrijpen. Door de gesimplificeerde weergave worden ze toch snel anders geïnterpreteerd dan de makers hadden bedoeld. Meestal levert dat geen problemen op; zolang iedereen de knuffelemoji als een gelukemoji gebruikt, is er geen kans op een misverstand. Maar in andere gevallen, zoals bij de huilen-van-het-lachenemoji kan het funest mis gaan.

Wind en weer

Maar terug naar de vraag, wat betekent de emoji die lijkt op een windvlaag. Dat was een van de vragen die maandagavond gesteld werd bij het tv-programma De Tafel van Taal. De vraag werd ingeleid door een overzicht te geven van alle weeremoji’s, waarmee natuurlijk al de verwachting werd geschept dat we hier met een windvlaag te maken hebben. Maar om het de deelnemers iets lastiger (gemakkelijker?) te maken moesten ze kiezen uit vier opties: (a) flatulentie, (b) storm op komst, (c) snel wegwezen, en (d) weggeblazen worden.

Bij hun beraadslaging gingen de deelnemers uit van een simpele logica: hoe zij de emoji gebruiken. Daaruit volgde direct dat het antwoord (a) moest zijn, want blijkbaar moet je het met elkaar delen als je je leefomgeving tijdelijk van een nieuw aroma voorziet. Toch was dat antwoord fout, want de enige correcte betekenis was natuurlijk (c): snel wegwezen. De emoji is een cartooneske weergave van de luchtverplaatsing als je je snel verplaatst.

Letterlijk

Maar waarom was dat antwoord eigenlijk fout? De presentator zei inderdaad dat (c) de oorspronkelijke betekenis was, maar daarmee is het nog niet de betekenis. Die conclusie suggereert dat plaatjes een invariante, letterlijke betekenis hebben. Dat is een hele rare aanname, immers, woorden en andere symbolen krijgen hun betekenis ook in een bepaalde context. En dan bedoel ik niet alleen persoonlijk voornaamwoorden zoals ik of hun, maar ook ogenschijnlijk helder gedefinieerde woorden als democratie of stoel.

Daarmee wil ik niet zeggen dat je bij die woorden niet gelijk een beeld hebt, noch dat dat niet beeld gedeeld wordt met andere mensen in je taalgemeenschap, maar die betekenis zit niet in dat woord. Als we een dankemoji gebruiken als bidemoji, dan drukt die emoji voor die gespreksdeelnemers, en mogelijk voor de taalgemeenschap (emojigemeenschap?) dus bidden uit. En als we een knuffelemoji gebruiken als geluksemoji, dan drukt die emoji een gevoel van gelukzaligheid uit voor die gespreksdeelnemers. Geen prescriptieve quizjury die daar ook maar iets aan kan doen.

Creatief

Laten we de kwestie nog wat verder analyseren. Wat betekenen de volgende twee emoji’s?

Het antwoord dat je geeft zegt veel over de subcultuur waar je deel van uitmaakt. De meeste mensen, zo niet iedereen, zal in de plaatjes wel een aubergine en een perzik herkennen. Maar in veel gevallen wordt met deze tekens niet de planning voor het avondeten of een boodschappenlijstje gecommuniceerd. Zo is de aubergine in bepaalde culturen een fallussymbool, en kan functioneren als de moderne booty call. Even zo wordt de perzik gebruikt vanwege de gelijkenis met een kont. Nou kan iedereen vast wel optellen, dus ik zal de combinatie verder laten voor wat die is.

Wat deze emoji’s en hun gebruik laten zien is dat hoe een symbool wordt ingezet en de betekenis van een teken door een taalgemeenschap en in individuele gesprekken niet is vastgelegd in dat symbool. Mensen zijn creatief en gebruiken taal om bepaalde doelen te bereiken en interactionele problemen op te lossen. Net zoals de betekenis van woorden kan veranderen op basis van gebruik, zo geldt dit natuurlijk ook voor emoji’s. Ze zijn niet meer dan een gereedschap. Betekenis zit, zoals Ludwig Wittgenstein al zei, in gebruik.