Door Michelle van Dijk
‘Wat vermodderd was, was vermodderd.’ Een prachtige zin uit Van oude mensen, de dingen die voorbijgaan. Ik las het boek van Couperus voor mijn leeslijst. Tegenwoordig wordt Couperus ook nog wel eens voor de lijst gelezen. Als ik een klas dwing en help, dan lezen 30 van de 30 leerlingen zijn werk. Als ik dat niet doe, circa 0 tot 1. Ik maak mezelf maar even zo belangrijk als ik ben: leraren Nederlands houden oude literatuur levend.
Treurig is dan ook dat literatuurgeschiedenis geen vast onderdeel meer hoeft te zijn in de hbo-lerarenopleiding Nederlands. En dat terwijl het in het basisonderwijs ook al zo treurig is met lezen. Moet de oude literatuur dan maar in een vlotte vertaling? Marita Mathijsen zegt: ja, ‘in de hoop dat die literatuur toch mee blijft doen’. Ronald Giphart zegt: ‘Laat schrijvers hertalen!’ Schrijvers, hmm, ik denk neerlandici, maar soit, een bewerking brengt ook de oude werken weer tot leven. Ik sprak erover in Joop Café (podcast, zéér de moeite waard!).
Ik pak de handschoen op. We starten met Couperus. Plot- en soapschrijver als geen ander. Knallende liefdesverhalen, Indische mysteriën, Haagse chic en altijd heel veel drama. Veel te bloemrijk voor deze moderne tijd, met zijn herhalingen, de neologismen, de gallicismen, de puntjes… de uitroeptekens!! Maar dat wat nog het meest afwijkt van onze taal nu, is de zinsvolgorde (-lengte ook, ja). En geloof me, dat is dus iets waar een jonge lezer over struikelt.
Van oude mensen, de dingen die voorbijgaan. Ik probeer er een wekelijks feuilleton van te maken (zo noemde men een blog vroeger). Klik op de link hieronder voor hoofdstuk 1! U mag er als lezer van Couperus alles van vinden. Als niet-lezer mag dat ook, want uw ziel moet blijkbaar nog gered worden. Reageer onder dit bericht.
Van oude mensen – hertaald voor blog 1
De originele tekst kun je ook lezen, en wel hier. Tip bij zowel de oorspronkelijke als hertaalde versie: teken er een stamboom bij, je wordt gek van de familiebanden. Helpt ook niet dat iedereen dubbele namen heeft. En een tipje bij hoofdstuk 1: Charles = Lot en Steyn = Frans. Meer info later, voor wie wil. Nu eerst maar lekker lezen. Drama, zei ik…!
Dit stuk verscheen eerder op het eigen blog van Michelle van Dijk. Luister ook naar het gesprek dat Van Dijk had met Francisco van Jole voor de podcast Joopcafé.
Dit kan niet. Het leest als een tekst voor beginnende lezertjes. Couperus is het niet meer. Sorry hoor.
Ik las eerst de reactie van John van Damme om daarna met enige wanhoop in het hart de hertaalde tekst gaan lezen. Zeer onterecht. Ik vind het goed gedaan. VOMDDDV staat op de leeslijst voor de derdejaars bachelorstudenten Nederlands (tweedegraads lerarenopleiding) en ik zal er geen moeite mee hebben hen op de hertaling te wijzen (als deze af is). Wel met de opdracht erbij om minstens één hoofdstuk van het origineel te lezen. Wie gegrepen wordt door het echte Couperiaanse taalgebruik leest natuurlijk heel VOMDDDV in het origineel (in een zo oud mogelijke druk).
De harde werkelijkheid is dat het aantal liefhebbers van literatuur elke generatie decimeert. Een slap aftreksel maken zal de kans dat iemand door Couperus’ schoonheid geraakt wordt, nog verder verkleinen. De Mathilde-cyclus wordt zo helemaal onleesbaar. De leeservaring om iets als Dostojevski of Proust te kunnen lezen verdwijnt.
Dus gewoon op de oude voet doorgaan. Een leeslijst van enkele tientallen werken, beginnend bij de jeugdliteratuur. In de hoop dat een enkeling het leuk vindt. De andere 29 zombies hobbelen maar wat mee. Zolang mensen met het origineel in aanraking gebracht worden, is er hoop op een renaissance in deze samenleving.
Ik begrijp de hele ophef niet en vind de meeste reacties hypocriet. Wat Van Dijk doet is uitstekend, helemaal goed. Op twitter bijvoorbeeld sprak men massaal schande, aantasting erfgoed en weet ik veel. Maar je maakt mij niet wijs dat al die mensen Couperus actief lezen. Ik leef misschien in een andere wereld, zit niet in de literaire wereld en ken ook geen mensen daar, maar ik spreek vrijwel nooit iemand die Couperus leest. De Rondom Couperus Reeks die ik uitgeef heeft dan ook maar een matig succes. Veel te moeilijk en er is niemand in geïnteresseerd want sowieso sterft de belangstelling voor literatuurgeschiedenis uit. Dat is ook niet zo heel gek, want de Nederlandse literatuur dateert gewoon snel en is van matige kwaliteit. Ik bedoel, Catcher in the Rye, Breakfast at Tiffany’s, Mark Twain, dát zal jonge mensen altijd aanspreken, maar het ouwe jongens-sentiment van Nescio, de homokitsch van Reve of de grauwgrijze Bint, believe me, ben ouwe skater en heb vrienden in de leeftijdscategorie vanaf 11 jaar, daar maak je echt níemand meer blij mee, dat kan niet op tegen snapchat, VR en games. Is toch ook niet perse erg, zo gaat dat. We kijken ook niet meer naar panorama’s, camera obscura’s, kijkdozen, opera of van die stilllife’s waar Eline mee opent. En Van Effen, E.M. Post, Wolf en Deken en Van Lennep zijn ook bij het oud papier beland midden 20ste eeuw. Zoals Couperus voorspelde heeft de (Nederlandse) roman zijn beste tijd gehad. So it goes.
Dan kan je herspellen tot je een ons weegt en die discussie daarover getuigt ook weer van weinig literair- en boekhistorische kennis. Bij mijn bescheiden weten werd namelijk bijvoorbeeld, willekeurig voorbeeld, de Camera Obscura in 1917 stilzwijgend uitgegeven in de dan geldende spelling en niet die van 1839. Hoorde je niemand over. Tot de jaren ’70 van de 20ste eeuw, toen er langzamerhand een soort wetenschappelijk teksteditie-besef ontstond deed men maar wat met de teksten en spelling van literaire werken. Bijna alle uitgaven van bijvoorbeeld de Wereldbibliotheek waarmee meer dan honderd jaar miljoenen mensen de literatuur hebben leren kennen zijn ‘bewerkingen dit’ en ‘naar de oorspronkelijke tekst dat.’ Denk ik, kan me natuurlijk finaal vergissen.
Ik kan voor een deel met je meevoelen. Maar het valt me wel op dat je alleen Engelstalige (Amerikaanse) literatuur goed vindt. Waar is de grandioze Russische literatuur, waar Flaubert, waar Mann? Waar trouwens iemand als Huygens of Hooft: die hebben zeker Europees niveau. En wat de spelling betreft: ik heb een Hooft in moderne spelling, maar lees hem veel liever in de spelling van zijn tijd. Het kost misschien wat meer moeite, maar de beloning is des te groter. Het moet tegenwoordig allemaal ‘leuk’ en ‘vooral niet te moeilijk’ wezen, pardon ‘zijn’. En: ‘de Nederlandse roman zijn beste tijd gehad? Kom, kom, wat een niet te voorspellen onzin. Wat is er de laatste tijd niet voor moois verschenen?????? Titaantjes blijft trouwens uniek, net als De kleine Johannes. En zo kan ik nog veel meer opnoemen. Gamen is best leuk, maar blijft het ook leuk? (Beklijft het).Ik zie trouwens bij heel veel jeugd al lang weer een ommekeer.
Ik heb de teksten met elkaar vergeleken. Kan Couperus uitstekend lezen, maar ben dan ook al met pensioen en heb goed onderwijs gehad. Ik kan me voorstellen dat dat tegenwoordig anders ligt.
Een opmerking: ‘Flirterig was ze zeker geweest, maar van nature, maar niet berekenend.’
Dat dubbele ‘maar’ dat NIET bij Couperus staat is erg, erg lelijk en nergens voor nodig. Maar verder: ik zelf zal C blijven lezen, maar mijn zegen heb je.