Door Marc van Oostendorp

Een paar jaar geleden begeleidde ik een Italiaanse dame naar een Nederlands ziekenhuis. Het ging om een kleine, maar belangrijke ingreep, zo één waar je leven niet van afhangt maar waarbij je graag precies wil begrijpen wat er aan de hand is.

Helaas leek dit gesprek de jonge arts die ons hielp een uitgelezen kans om haar Italiaans te oefenen. Zelfs nadat we hadden gevraagd hadden om Nederlands of Engels, bleef ze steeds omschakelen naar het Italiaans. Zelfs haar rapport was in een Italiaans dat soms zo slecht was dat het niet te begrijpen viel.

Je zou zeggen dat er weinig beroepen zijn waarbij communicatie zo belangrijk is als dat van arts. Helaas is dat nog niet tot alle dokters doorgedrongen. Gelukkig komt daar langzamerhand verandering in. Zo is er nu het nuttige boek Medische menstentaal.

Zonder concessies

Medische mensentaal – de titel is al goed – is een boek voor mensen die beroepsmatig weleens een medische boodschap moeten communiceren. Dat betekent voor artsen en voor mensen die bijvoorbeeld een voorlichtingsbrochure moeten schrijven. Als patiënt kun je er denk ik ook wel voordeel van hebben als je je patiëntschap voldoende serieus neemt.

Het boek is zelf exemplarisch goed geschreven: helder en zonder de poes van gewichtigdoenerij of de pas van grappigheid. Het legt zo’n beetje alle soorten problemen uit die je kunt tegenkomen. Welke voorkennis kun je veronderstellen als je je richt tot het ‘algemene publiek’? Hoe moet je in de wachtkamer omgaan met mensen die zelf alles al weten van het internet? Hoe vereenvoudig je je boodschap zonder concessies te doen? En moet je je boodschap eigenlijk wel begrijpen?

Echt nuttig

Mij lijkt de basisboodschap voor iedere vorm van communicatie tussen deskundige en leek: verplaats je in de ander. Ga er niet vanuit dat hij dingen niet weet omdat ze dom is. Ze weet dingen niet die jij niet weet omdat ze nu eenmaal ergens anders in het leven staat. Ook is het haar ambitie niet om zelf medicus te worden, dus je hoeft geen dingen uit te leggen die er voor de boodschap niet toe doen.

(Hier is mijn Geheimtip. Er wordt vaak gezegd dat je jargon moet vermijden, maar het gaat meer om het vermijden van allerlei uitleg. Hoe minder overbodige uitleg, hoe beter. De mens heeft nu eenmaal de neiging af te dwalen zodra iets wordt uitgelegd. Het ware nadeel van jargon is dat je het moet uitleggen. Als arts moet je natuurlijk sommige dingen uitleggen: welk medicijn iemand moet nemen, hoe de behandeling gaat werken. Dat is des te meer reden om allerlei uitleg van overbodigheden te vermijden, zodat de patiënt het weinige geduld dat een mens voor uitleg kan opbrengen geheel en al aan die kwesties kan besteden.)

Medische mensentaal is geschreven door een medicus (Meijman) en een neerlandica (Bakker). Dat is een gouden combinatie. Ik geloof dat niet veel medici Neerlandistiek lezen, maar ik zou het hen aanbevelen. Neerlandici kan ik het aanbevelen als een voorbeeld van hoe je je echt nuttig kunt maken: door ervoor te zorgen dat mensen die zich zorgen maken of pijn hebben of anderszins kwetsbaar zijn zich ook nog eens de barrière moeten nemen van jouw kromme Italiaans.

Frans J. Meijman en Annelies Bakker. Medische mensentaal. Taal en communicatie over gezondheid, ziekte en zorg. Utrecht: Tijdstroom, 2018. Bestelinformatie bij de uitgever.