Door Marc van Oostendorp
Dat de opleiding Nederlands op de VU wordt opgeheven, is onvoorstelbaar erg.
Er zijn mensen die zeggen: ja, maar die opleiding was al geen volwaardige opleiding Nederlands meer, er werd eigenlijk alleen nog literatuur gegeven en zonder taalkunde en taalbeheersing heb je geen opleiding Nederlands. Die mensen vergeten dat het opheffen van de opleiding gewoon in kleine stapjes is gegaan. Iemand langzaam wurgen is óók een moord.
Er zijn mensen die zeggen: ja, maar er waren maar vijf studenten. Die mensen vergeten dat je daar als universiteitsbestuurder of als decaan ook op kunt reageren door te zeggen: we gaan inzitten op meer studenten. Dit laten we aan onze VU, een universiteit die is opgericht door mannen van het Woord potverdriedubbeltjes niet gebeuren! Bovendien: was het idee niet, ooit, dat het ook gaat om de intrinsieke waarde van een vak?
Er zijn mensen die zeggen: ja, maar aan de UvA kun je ook al Nederlands studeren. Die mensen snappen niet dat wij in Nederland en Vlaanderen verantwoordelijk zijn voor de kwaliteit van de neerlandistiek, dat niemand ter wereld die verder kan garanderen. En dat bij de kwaliteit van een vak ook een zekere diversiteit hoort, zodat studenten iets te kiezen hebben, en verschillende wetenschappelijke opvattingen kunnen botsen. Dat zes opleidingen Nederlands in een rijk land als Nederland dus écht niet te veel is.
Verliesgevend
Maar het beste argument tegen de opheffing van de opleiding aan de VU is wel de doodse manier waarop eerst het bestuur van de universiteit en daarna de minister van onderwijs een en ander heeft becommentarieerd.
Volgens een woordvoerder van de universiteit, zaterdag bij De Taalstaat, was de opleiding Nederlands ‘verliesgevend’. Ik dacht eerst dat ik het verkeerd had verstaan, maar hij zei het echt. Verliesgevend! Natuurlijk is iedere opleiding op iedere universiteit verliesgevend, de hele Vrije Universiteit lijdt vanaf de dag van de oprichting verlies: je stopt er geld in, en het verdwijnt, er komt geen geld terug. Dat is het idee van onderwijs: je investeert erin, en je krijgt niets terug.
Natuurlijk snap ik ook wel dat je als universiteit per student betaald krijgt, en dat een opleiding met weinig studenten dus duur is. Bovendien kunnen er allerlei redenen zijn om een opleiding niet langer te willen continueren, en bijvoorbeeld te zeggen: ah, wat interesseert mij die reformatorische traditie, weg ermee. Nee, een en ander wordt verkocht als een zeer rationele, rekenkundige beslissing.
Liefde
Vervolgens kwam de decaan van de faculteit gisteren op het NOS Journaal, en verdraaide de feiten. Hij zei: “We hebben één specialisatie van het grote wetenschapsgebied Nederlands moeten sluiten, namelijk de literatuur.”
Ja, omdat je alle andere specialisaties in dat wetenschapsgebied al gesloten had!
Daarna gaf hij ook nog even de docenten op de middelbare scholen de schuld, want die hadden de leerlingen geen liefde bijgebracht.
Prietpraat
Maar om te laten zien dat het allemaal nog erger kon, trad toen de minister naar buiten. Zei ze dat ze vond dat die decaan niet zo klakkeloos iedere door het CvB verordonneerde bezuiniging moest doorvoeren? Nee, ze zei dat ze het begreep.
Tegen de NOS zei ze nog allerlei vreemde dingen, zoals dat je met de opleiding Nederlands zo goed vertaler kunt worden (zo ongeveer het enige dat niet kan). Dat ze dacht dat de terugloop in het aantal studenten Nederlands niet werd veroorzaakt door de groei van het aantal buitenlandse studenten (dat lijkt mij nu ook niet, hoe zou dat aan elkaar gerelateerd kunnen zijn?). Dat het heel verstandig was dat nu de krachten van de VU en de UvA ‘gebundeld’ gaan worden (waar geen sprake van is, de UvA heeft met dit alles niets te maken).
En, kennelijk ter geruststelling, dat je heus niet alleen maar leraar hoeft te worden als je Nederlands studeert. Want de minister van onderwijs vindt kennelijk dat dit geen aanlokkelijk perspectief is. Hè bah, leraar worden!
Het is, kortom, allemaal heel weinig verheffend. Er wordt straks nog weer wat minder Cats en Couperus gelezen, aan de VU. En er wordt nog weer wat meer bestuurlijke prietpraat uitgekraamd.
Je verwoordt precies wat ik gisteren dacht toen ik al deze onzin langs hoorde komen. Iets dat je ook kunt als je Nederlands gestudeerd hebt: het kaartenhuis van drogredenen, leugens en prietpraat doorzien. Met zo’n minister, met zo’n decaan en College van Bestuur, met zulke kritiekloze journalisten die dit niet doorprikken zou je haast moedeloos worden. Maar Nederlands is te mooi, te waardevol en te belangrijk om het over te laten aan mensen die waarde en banksaldo niet uit elkaar kunnen houden, die het belang van iets alleen kunnen uitdrukken in euro’s.
Ik vond de reactie van de minister verbluffend onwetend; bijna surrealistisch. Hoe is het mogelijk dat ze zo weinig besef heeft van de inhoud van de studie Nederlands? Waarom roept ze dit soort dingen?
Bedankt voor het artikel, ik zou er zelf nooit op deze manier naar gekeken hebben omdat ik ook klakkeloos denk ‘OK’. Maar je maakt goede punten. Jammer dat er vanuit verantwoordelijke posities niet goed nagedacht wordt!
Ok
Het is goed dat je het visieloze geleuter van bestuurders en bewindslieden onderuit haalt en uitlegt waarom het allemaal wél erg is. Het is jammer dat je er nog steeds geen sterke visie op de toekomst van de neerlandistiek tegenover stelt . Een teken aan de wand dat allerlei mensen zich druk maken dat het laatste stukkie Nederlands aan de VU is opgeheven, maar dat je die niet hoorde toen alle voorafgaande stukkies werden stopgezet.
“Nog steeds”? Ik heb een aantal keer mijn visie op het vak gegeven, ik kan dat toch niet iedere dag in ieder stukje herhalen? Het meest samengebald zeg ik e.e.a. misschien in mijn oratie van vorig jaar.
Van harte ondersteun ik de reactie van Marc van Oostendorp op het besluit van de VU de BA-opleiding Neerlandistiek op te heffen. Bij de VU is inderdaad een kille wind gaan waaien als het gaat om de geesteswetenschappen. Dat is wel anders geweest. Toek ik van 1998-2002 decaan was van de Faculteit der Letteren van de VU, was die faculteit ook niet ‘winstgevend’ in termen van het aantal studenten. Het toenmalige College van Bestuur was, samen met het College van Decanen ervan overtuigd dat je geen echte universiteit kunt zijn zonder Geesteswetenschappen. De toenmalige rector, de medisch bioloog prof. dr. Taede Sminia, speelde daarbij een belangrijke rol. Het financieringsmodel van de VU was toen zodanig dat de Faculteit Letteren een substantiële component vaste financiering had, onafhankelijk van het aantal studenten. Ik kreeg toen de collega-decanen van grote, studentrijke faculteiten mee in de gedachte dat je er wat voor over moet hebben om deel uit te maken van een volwaardige universiteit waarin onder meer de studie van de moedertaal een volwaardige plaats verdient. Die houding is naderhand verdwenen met de komst van een nieuw CvB onder leiding van René Smit, die daarvoor directeur van een ziekenhuis was. Zijn bewind was ook verder geen succes, maar het huidige CvB van de VU waarvan toch twee professoren deel uitmaken, gedraagt zich op dit punt niet beter. Misschien kan de Raad van Toezicht van de VU, waarin ook een gerespecteerd taalkundige zit, hier ingrijpen.
Geert Booij
Het is toch helemaal geen probleem als je het aantal studies Nederlands in Nederland zou beperken / concentreren tot bijvoorbeeld drie, die dan groot genoeg zijn en middelen genoeg hebben. Waarom op iedere universiteit?
Alleen al het praktische argument dat je dan nooit genoeg studenten kan opleiden voor alle maatschappelijke functies waar je een opleiding Nederlands voor nodig hebt, zoals docent. We hebben nu al een enorm tekort aan neerlandici, hoeveel erger wordt dat als je het aantal studenten nog verder ziet kelderen.
Los nog van het feit dat het te bizar voor woorden is dat je in Nederland dan bijna geen Nederlands meer kunt studeren. Geven we als maatschappij echt zo weinig om onze eigen taal, cultuur, en geschiedenis?
Minder universiteiten betekent natuurlijk niet automatisch nog minder studenten. Ook minder universiteiten kunnen een groot aantal studenten aan. Dat is het punt niet. Als je Nederlands schrapt op een universiteit, dan verlies je al de specialsmes en de opgebouwde know-how. En een keer weg betekent doorgaans dat het nooit meer terugkomt. En ook met drie of vijf universiteiten kan iedereen Nederlands studeren. Ik weet niet wat daar bizar aan is.
Een onderbelicht punt vind ik dat er niet wordt gekeken naar de veranderde houding van jongeren en hun stijgende desinteresse voor Nederlands en toenemende belangstelling zoals voor exacte vakken, communicatie, games, telefoons en Netflix. Nu wordt gezegd dat het alleen ligt aan de onaantrekkelijkheid van het onderwijs op de middelbare school, maar in het buitenland kampen ze met dezelfde problemen. Het is ook maar de vraag of het tij nog fundamenteel kan worden gekeerd en dat er domweg minder animo is voor een studie Nederlands in deze tijd. Niets doen is natuurlijk ook geen optie.
Tot slot. “We hebben nu al een enorm tekort aan neerlandici”. Dat is zo als je het heel belangrijk vindt dat vooral universitair geschoolden voor de klas moeten staan, maar dat kan hoe dan ook maar in beperkte mate, verder zijn de algemene tekorten voor leraren Nederlands bij mijn weten nog niet dramatisch hoog, maar laag.
Er is geen reden om te concentreren als er genoeg studenten zijn natuurlijk. Met drie universiteiten kan alleen iedereen Nederlands studeren als er genoeg docenten zijn op die instituten, maar die moet je dan dus weghalen bij bestaande opleidingen. Gedwongen reorganisatie (en verhuizingen) op die schaal is niet bizar, dat is volslagen gestoord. Er is werkelijk geen enkele reden om dat te doen. (Los nog van het feit dat studenten ook vaak kiezen voor een stad, en dan pas een opleiding. Je maakt Nederlands dus nog veel minder aantrekkelijk.)
En waaorom vinden we het toch maar oké dat docenten geen gedegen opleiding meer hebben? We verwachten van alles van docenten, behalve dat ze daadwerkelijk kennis van zaken hebben. De lat wordt lager en lager, maar wel klagen als leerlingen het vak niet leuk vinden.
Waarom hebben mensen toch een beeld dat als je maar genoeg snijdt het vanzelf goed komt. We luisteren duidelijk te veel naar hedge funds en aandeelhouders. Hoe minder je doet en hoe meer je overlaat aan managers, hoe succesvoller je bent.
Precies, de wereld verandert en ja, dat doet pijn.
Social media, smartphone, computerspelletjes. Neo-liberalisme, verrechtsing van de jeugd waardoor studies als fiscaal recht heel populair zijn geworden. De Nederlandse tweetaligheid Nederlands-Engels. Kosmopolitisch ingestelde studenten, Erasmusbeurzen. Dat zijn maatschappelijke trends waar je weinig tegen kunt doen. Of in ieder geval rekening mee moet houden.
Wie heeft er voor de antwoorden op deze drie vragen:
1. Hoeveel nieuwe leraren Nederlands zijn er ieder jaar nodig?
2. Hoeveel nieuwe studenten Nederlands zijn er ieder jaar?
3. Welk percentage van het aantal studenten zou geinteresseerd zijn in een baan als leraar Nederlands?
Er is hier vast wel iemand die dit ongeveer weet.
Bedankt!
Het probleem is de terugloop van het aantal studenten Nederlands. Maak het vak op de middelbare school aantrekkelijker, anders staat andere universiteiten hetzelfde lot te wachten.
‘Dat de opleiding Nederlands op de VU wordt opgeheven, is onvoorstelbaar erg.’
Ik vraag me af in hoeverre dit als een Zwaard van Damocles boven de opleidingen hangt en wat je moet doen om zo’n opleiding (weer) aantrekkelijk te maken? Waarom is er geen belangstelling meer voor het vak Nederlands, dat bovendien onze moedertaal betreft en een belangrijke culturele peiler is? Het lijkt me dat je dan eerst gaat peilen bij potentiële en aankomende studenten waarom ze wel of niet voor die studie kiezen, dan wel bij studenten waarom ze van de studie afhaken. Dan heb je beter inzicht in wat je moet versterken en verbeteren.
Een vriendin van mij studeerde in de jaren tachtig aan VU af op Nederlands. Voor haar een heel bewuste keuze. Ze is er trots op dat ze Nederlands heeft gestudeerd, omdat ze heeft durven kiezen voor haar grote liefde: de prachtige Nederlandse literatuur. Dit is wat zij daar over zegt:
‘Het is een vreemd trekje van de Nederlanders dat ze vaak neerkijken op hun eigen kunst en cultuur. Vrienden en bekenden van me zeggen vaak dat ze Engelse en Amerikaanse romans veel beter vinden dan Nederlandse. Ik vraag me dan wel af hoeveel Nederlandse literatuur ze hebben gelezen.
Ik denk dat de studie Nederlands erg te lijden heeft gehad onder de opkomst van de communicatiewetenschappen, waarin het volgens mij meer gaat om (commerciële) doelen dan om culturele waarden. Ik ben een voorstander van kruisbestuiving tussen de verschillende disciplines, helemaal als daarmee de literatuurstudie kan worden gered. Literatuur is toch ook een vorm van communicatie?
Het lag niet voor de hand om Nederlands te gaan studeren in de jaren tachtig. De kansen op een leuke baan in de neerlandistiek waren niet groot. De meeste studenten kwamen uiteindelijk voor de klas te staan – ik aanvankelijk ook. Toen ik aan de studie begon, dacht ik daar eigenlijk niet over na. Ik was dol op lezen; het liefst las ik fictie, net als mijn moeder. Mijn vader las vooral wetenschappelijke literatuur. Mijn ouderlijk huis bezweek bijna onder de overvolle boekenkasten. Ook werd ik van jongs af meegenomen naar de bibliotheek.
In de vorige eeuw werd er in vacatures nog regelmatig om neerlandici gevraagd. Nu niet meer. Overheden en bedrijven willen communicatie-experts hebben die de nieuwe media kunnen inzetten om (economische) doelen te bereiken. Die experts worden opgeleid in de communicatiewetenschappen. In die studie neemt taal wel een belangrijke plaats in, maar literatuur niet. Als communicatie-expert had ik meer kansen gehad op de arbeidsmarkt, maar ik heb er geen spijt van dat ik een andere richting heb gekozen.’