Door Marc van Oostendorp
Neerlandistiek is niets. Het is een groepsblog, waarvan ik de ‘hoofdredacteur’ ben, wat vooral betekent dat ik af en toe beslis of iets geplaatst wordt, probeer de binnengekomen stukken een beetje te spreiden en misschien ook het actiefst ben in het werven van nieuwe stukken.
Dezer dagen, dat hebben sommigen van jullie misschien gewerkt, ben ik wat minder aanwezig omdat ik mijn leven aan het veranderen ben. En net op dit moment kwam er een mail binnen van het ANP, waarin ‘Neerlandistiek’ gesommeerd werd om 415 euro over te maken vanwege inbreuk op het auteursrecht. Vanwege een foto die we een paar jaar geleden plaatste bij een blog.
Veel stelt die foto niet voor. Ik heb hem hierboven schetsmatig nagetekend. Het is ook echt een vergissing. Maar dat doet er niet toe; natuurlijk heeft de fotograaf recht op geld voor zijn werk.
We proberen hier op Neerlandistiek altijd zo nauwkeurig met dit soort dingen om te gaan, maar deze is er op de een of andere manier tussendoor geglipt.
Nu is de vraag: wie moet dat betalen? Niet de auteur van het stuk, want die is niet verantwoordelijk voor het plaatje. Ik weet niet meer wie het indertijd wel geplaatst heeft, en vooral niet wie de foto erbij heeft gezet. Misschien was ik het zelf, misschien was het een assistent.
De enige persoon die misschien aanspreekbaar is, ben ik, omdat ik dus hoofdredacteur ben. Maar laat ik het zo zeggen: als ik nu meer van dit soort rekeningen krijg, gaat de lol er wel een beetje af. De brief was gericht aan de KNAW, die de Neerlandistiek-server beheert. De KNAW heeft er natuurlijk eigenlijk ook weinig mee te maken, maar gelukkig heeft ze wel juristen in dienst die de prijs zo ver omlaag hebben gekregen dat het bedrag betaalbaar is en door de KNAW zelf dan ook kan worden voldaan.
Het meest teleurstellend bij dit alles is natuurlijk dat het ’t ANP betreft, een organisatie met een neutrale naam die kennelijk met dreigementen rekeningen stuurt die veel te hoog zijn – en alleen door juridisch terugdreigen omlaag kunnen worden gebracht. Neerlandistiek is misschien niets maar het Algemeen Nederlands Persbureau is er niet beter op geworden.
Dit soort dingen is altijd zo vervelend; het is lang niet altijd goed te controleren of er auteursrecht op een afbeelding zitten (soms opzettelijk om dit soort praktijken te kunnen uithalen).
De eerste reactie zou moeten zijn, haal de afbeelding weg. Maar dat gebeurt zelden.
Om precies te zijn, dit is voor het eerst dat wij met deze kwestie te maken hebben. In de afgelopen jaren hebben we wel enkele malen van individuele fotografen een dergelijk verzoek gehad; meestal ging dat geloof ik om auteursportretten.
ANP is van Talpa; de 415 euro verdwijnen in het geldpakhuis van John de Mol.
‘We proberen hier op Neerlandistiek altijd zo nauwkeurig [mogelijk] met dit soort dingen om te gaan, maar deze is er op de een of andere manier tussendoor geglipt.’
Het kan lijkt mij beter. Een goede gewoonte (en deels verplicht) is om bij afbeeldingen ALTIJD de bron en evt. de rechten te vermelden. Voor foto’s die puur ter illustratie worden gebruikt zou je je kunnen beperken tot rechtenvrije bronnen en zelfgemaakte beelden. Unsplash.com, freepik.com, pixabay.com zijn meen ik helemaal rechtenvrij. Bij Flickr.com kun je zoeken op rechtenvrije afbeeldingen. Heel veel plaatjes op Wikipedia hebben een creative commons-clausule die zegt dat je ze met de juiste bronvermelding kunt plaatsen. Dan zijn er nog openbare instellingen zoals het Rijksmuseum die hiresbeelden gratis beschikbaar stellen. Wellicht vallen onder de KNAW ook nog beeldbanken… Je kunt altijd wel iets vinden binnen vijf minuten.
Al eerder besproken is dat de gedichten die hier volledig worden geplaatst zonder toelichtende tekst rechtentechnisch niet zuiver zijn. Gedichten van dichters die nog niet 70 jaar dood zijn mag je volgens mij niet plaatsen zonder toestemming, tenzij het een relevant citaat betreft als onderdeel van bijvoorbeeld een bespreking.
Wat je beschrijft over de afbeeldingen is wat we proberen te doen. Ik illustreer mijn eigen stukken meestal zelf, bij stukken van andere proberen we rechtenvrije afbeeldingen te plaatsen en die te verantwoorden. Het probleem is dan dat we vrij anarchistisch te werk gaan; allerlei mensen hebben het recht om dingen te plaatsen; dat is in mijn ogen een kracht van Neerlandistiek, maar dat kan dus eigenlijk niet meer.
De gedichten komen allemaal van Laurens Jz. Coster. De redacteur daarvan regelt in het geval van beschermde teksten de rechten altijd met uitgevers of andere rechthebbenden.
Vervelend en er is inderdaad niets anders aan te doen dan proberen om het bedrag te verlagen. Betalen moet je. Het maakt niet uit of je wel of niet de bron erbij vermeldt, het blijft een schending van het auteursrecht. Wat de gedichten op Neerlandistiek betreft ga ik – anders dan Wouter van der Land beweert – ervan uit dat, indien noodzakelijk, hiervoor altijd toestemming is gevraagd.
@DirkJan, de vermelding van de bron kan helpen wanneer je er per abuis vanuit bent gegaan dat een bepaald beeld rechtenvrij te gebruiken is. Dan zal bij zo’n sommatie volstaan om het beeld te verwijderen, zeker omdat er hier geen geld is verdiend met het beeld. Daarnaast is vermelding van de bron verplicht bij zowel beeldcitaten als tekstcitaten. Bij een bespreking van een boek mag je de cover afbeelden, maar dan moet je erbij vermelden waar het beeld vandaan komt. Wanneer je de illustraties uit het boek bespreekt, mag je ook een illustratie afbeelden, met bronvermelding.
Over de gedichten: mogelijk is er inderdaad in alle gevallen toestemming gevraagd voor de doorplaatsingen op deze site. Het zou verstandig zijn om er steeds onder te zetten: ‘geplaatst met vriendelijke toestemming van de dichter/uitgever’. Als er geen expliciete toestemming is, is het wachten op een dichter die ook zijn 415 euro komt claimen. Er is nu immers een richtbedrag door de hoofdredacteur gepubliceerd.
Nee, het vermelden van een bron helpt niet en ‘per abuis’ plaatsen is nog geen reden dat een claim wordt ingetrokken, daar is heel veel jurisprudentie over. En dat geldt ook voor niet commercieel gebruik. Het is bij een sommatie altijd betalen.
@DirkJan, Met per abuis bedoelde ik dat je een beeld ontleend aan een bron die onterecht zegt dat een beeld rechtenvrij is, met uiteraard de nodige zorgvuldigheid. Je hebt dan niet kunnen weten dat het beeld niet gebruikt had mogen worden.
Bij een sommatie hoef je niet te betalen, je kunt het voor de rechter laten komen. Die zal meewegen wat de verdiensten zijn of wat de schade is die door het gebruik is ontstaan. Als je geld verdient aan een beeld zul je een hoger bedrag moeten betalen. Vandaar dat er met John de Mol geschikt kon worden. Als je 5000 euro eist voor gebruik van een foto, krijg je die niet zomaar.
Europees Parlement heeft vorige maand nog de (internationale) auteursrechtenkwestie geaccordeerd. Dat had KNAW en de redactie van Neerlandistiek in de krant kunnen lezen! Wetenschappers mogen als zijnde ambtenaren wellicht onkundig zijn op dit terrein, schrijvers, dichters en andere kunstenaars zijn dat zeker niet. Die leven van hun werk/auteursrechten. Meer begrip en solidariteit graag, Marc.
Het is toch een beetje vreemd om solidariteit te verwachten met grote bedrijven, hun advocatenkantoren en hun vaak fictieve en opgeblazen auteursrechtenclaims. Dat het Europees Parlement voor de auteursrechtenlobby door de knieën is gegaan is diep betreurenswaardig (maar in dit verband irrelevant want de juridische situatie is daardoor niet veranderd). Het voorval illustreert wel nog eens waarom die auteursrechtenrichtlijn zo erg is: omdat het tot gevolg kan hebben dat enthousiaste en bevlogen mensen zoals Marc het plezier ontnomen wordt in een bezigheid waar we allemaal voordeel van hebben. Dus waarom zo triomfantelijk?
Het gaat om solidariteit met fotografen, of dichters die willen leven van hun werk. En ik denk dat Marc van Oostendorp heel goed weet wanneer hij bewust inbreuk maakt op iemands rechten. Dat Neerlandistiek dan ook anarchistisch omging met beeldrechten heb ik weinig gemerkt. En dat fotografen in het verleden coulant waren is een gelukje, want ze kunnen ook een rekening sturen na publicatie op de blog. Ze halen altijd hun gelijk voor de rechter, al kun je over de hoogte van een vergoeding dan bekvechten, maar dat is een achterhoedegevecht. Toch is het voor een individuele fotograaf welhaast ondoenlijk om naar de rechter te stappen en zit hij ergens dus altijd in de knel en kan hij vaak alleen maar vragen om een foto te verwijderen. Voor het incasseren van geld moet je je aansluiten bij een advocatenkantoor – kost ook geld – (zoals het beruchte The Permission Machine), of is er nog enige macht bij grote persbureaus.
En ergens is het ook zuur dat eigentijdse dichters hier wel publiceren uit een nieuwe bundel en daar niets voor krijgen. Want als ze een kleine bijdrage vragen wordt het gedicht eenvoudigweg niet geplaatst. Zo zit de dichter, kunstenaar vaak in de wurggreep van zogenaamde gratis publiciteit, die hem misschien wel wat aandacht oplevert, maar geen geld. Zuur.
[ En ik weet waar ik het over heb, want op mijn website heb ik willens en wetens in het verleden ook risico’s genomen met beeldrechten. Maar door een soortgelijk akkefietje zoals Neerlandistiek nu bij de hand heeft, ben ik voorzichtig geworden. Maar ik heb voordien het risico genomen. Dom, achteraf. ]
Ik begrijp wel dat het gaat om solidariteit met fotografen en andere kunstenaars, die recht hebben op een billijke vergoeding, maar het ANP is geen kleine sappelaar. Neerlandistiek, aan de andere kant, draait op enthousiasme en heeft geen geld, zoals zoveel weblogs en e-zines. Het lijkt mij helder waar in dit geval je sympathie zou moeten liggen. Dat is het punt dat ik wilde maken.
Wetenschapsvoorlichting – en ik reken het Neerlandistiek-blok daar ruimschoots toe – zou eigenlijk niet belast moeten worden met dit soort kwesties. Daarvoor zou een collectieve rijksregeling kunnen worden getroffen, opdat de wetenschapper haar handen vrij houdt om dàt te doen waar hij goed in is en gepast voor betaald dient te worden – waarvan acte.
Copyright is een groot goed maar het wereldomspannende digitale netwerk heeft de zaken wel wat veranderd – ik denk dat er nog wel het een en ander moet uitkristalliseren. Ook de redactie van een kwartaalblad van een lokale historische stichting wordt hiermee geconfronteerd en blijkt bijvoorbeeld iemand de publicatierechten te hebben verworven van aantallen oude ansichtkaarten. Zucht !
Juridisch zal het allemaal heel verantwoord zijn, maar ik heb het vermoeden dat de rechthebbenden met een bescheiden bedragje zijn afgekocht. Onderwijl zit ergens iemand met een rood potloodje in de hand naarstig te speuren… En komt met buitenproportionele claims, waartegen de Historische Sociëteit zich dan teweer zou moeten stellen. Dus: naar kunnen maken we de foto’s zelf en publiceren die met naamsvermelding. Soms benaderen we een museum voor een kwalitatief hoogwaardige omslag-afbeelding, veelal tegen verbazend lage kosten. In het colofon staat standaard dat wij ons best deden om rechthebbenden te benaderen en dat bij missers men uitgenodigd is zich bij de redactie kenbaar te maken. Vrijwel altijd gaat het goed.
Los van dit alles wil ik de Heer van Oostendorp lof toezwaaien voor zijn uitstekende en humorvolle illustraties – een terugkerende vreugde.
“Daarvoor zou een collectieve rijksregeling kunnen worden getroffen, opdat de wetenschapper zijn handen vrij houdt om dàt te doen waar hij goed in is en gepast voor betaald dient te worden – waarvan acte”, schrijft Meijer Hoff.
Hoezo moet de wetenschapper de handen vrij houden en gepast betaald? De wetenschapper publiceert sinds kort in open access omdat zij daarvoor al gepast betaald wordt door de overheid, maar – niets menselijks is haar vreemd – , denkt u dat zij niet meteen op de achterste benen staat als haar auteursrechten in het geding zijn?
Hoeveel euro is het uiteindelijk geworden?
Nou Marc, kan ik 25 euro bijdragen? Ik lees dagelijks Neerlandistiek, en vaak met veel genoegen. Vooral de laatste (vele) weken: je Multatatuli-reeks! Bankrekening en tenaamstelling verneem ik dus graag