• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Er staat niet wat er staat / Dat hebt u mij niet horen zeggen

20 april 2019 door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

Nultaal (31)

Door Jan Renkema

Zonder nul is er geen wiskunde. Zonder niets is er geen communicatie. Want niets in taal is niet niets, maar iets. In deze serie een verkenning van onder meer: de stilte, de spatie, de betekenis van de punt, wat er gebeurt tussen ‘navel’ en ‘truitje’, het inhoudsloze gesprek, ‘Dat hebt u mij niet horen zeggen,‘E 621’ op een verpakking en verbale reddingsvlotten. Niets?zeggend, nee: Iets!zeggend.

Een van mijn eerste lessen als jonge leraar, vwo 5. Het laatste uur, buiten regenachtig en donker, de lichten aan. Een jongen vroeg of hij naar het toilet mocht, liep naar buiten en deed met een plagerig gezicht het licht uit. Na de les riep ik hem bij me. Waarom? Meneer, op het  bordje staat:

Bij het verlaten van het lokaal het licht uitdoen.

Ja jongen! Als je als laatste het lokaal verlaat! Meneer, dat staat er niet. Ik heb precies de opdracht uitgevoerd. Die leerling heeft een glanzende studie taalfilosofie voltooid. Je komt wel in ongemakkelijke situaties vertelde hij mij later een keer als student. In een bejaardencentrum had hij op de bel gedrukt toen hij dit bordje zag:

Bellen bij afwezigheid.

Het duurde een hele tijd voordat een wat slecht lopende baliemedewerkster verscheen, die hem vragend aankeek: Ja, zegt u het maar? Nou nee, ik heb niets bijzonders, maar er staat dat je moet bellen als er niemand is. Dit zou iets voor Mr. Bean zijn. (Of heeft  hij als eens zo’n sketch gedaan?) Bij de roltrappen van de Londense metro stonden ooit bordjes met de volgende tekst:

Dogs must be seated.

Mr. Bean komt aanlopen – zonder hond –  kijkt vertwijfeld en gaat wanhopig op zoek naar een hondje, waarmee hij uiteindelijk gelukzalig de roltrap afdaalt.

Als je je er eenmaal oog voor krijgt, dan ontwaar je een geheimzinnig nultaal-domein. In de tekstwetenschap is dankzij de taalfilosoof Grice een speciale term hiervoor in gebruik, de implicatuur, letterlijk het ‘ingevouwene’. In taalgebruik zit vaak iets onzichtbaars ingevouwen. Het lijkt zo voor de hand te liggen: Alleen bellen als je een vraag hebt. En het gaat natuurlijk om de hond die je al bij je hebt. Maar het staat er niet. Tot zover de hilarische voorbeelden.

De nultaal via implicatuur is een machtig wapen, omdat je door niets te zeggen iets kunt zeggen en daarna direct kunt zeggen: maar dat heb ik niet gezegd. Twee voorbeelden, waarvan trouwens nooit is bewezen dat het werkelijk zo is gegaan.

Freud woonde in Wenen toen de Anschluss plaatsvond, van Oostenrijk aan nazi-Duitsland (1938). Hij voelde zich niet meer veilig en wilde op zijn hoge leeftijd alsnog naar Londen verhuizen. Freud bracht met zijn voornemen de Weense autoriteiten in een lastig parket. Die wilden hem alleen maar laten gaan als hij een verklaring opstelde dat hij door het nieuwe regime goed was behandeld. Freud schreef een kort briefje met de woorden:

Ik kan de Gestapo iedereen aanbevelen.

Ambtenaren vroegen daarna beleefd of ze langs mochten komen bij de wereldberoemde psychiater, en vroegen waarom hij zo’n kort briefje had geschreven. Freud schijnt toen gezegd te hebben dat hij best wat argumenten wilde geven, maar dat dit toch de kern van de boodschap was.

Het tweede voorbeeld gaat ook over een aanbeveling. Een studente vroeg een docent om een aanbevelingsbrief. Ze wist niet dat de docent geen hoge dunk van haar had, en de docent kon niet weigeren. Hij schreef:

Deze studente heeft trouw de colleges bezocht en ook altijd deelgenomen aan de herkansingen.

Ah, zei de personeelschef, nu weet ik genoeg. De studente werd niet uitgenodigd.

Komen deze implicaturen ook voor in meer alledaags taalgebruik. Ja, onze dagelijkse conversatie zit vol nultaal.

Ik heb gisteren de vaatwasser ingeruimd, dus jij bent vandaag aan de beurt.

Hoezo? De persoon die dit zegt heeft nog iets ‘ingevouwen’ in het dus, namelijk dat het redelijk is dat deze taak om de beurt wordt verricht. Je krijgt dan wel een probleem als de ander zegt: waarom niet elke week wisselen? Ik wens u nog veel inzicht in taalgebruik toe. Hoezo, vindt u dat ik beter moet worden in taal. Nee, dat staat er niet, dat hebt u mij niet horen zeggen.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: Nultaal

Lees Interacties

Reacties

  1. Peter Nieuwenhuijsen zegt

    20 april 2019 om 20:42

    Ik heb gisteren de vaatwasser ingeruimd, dus jij bent vandaag aan de beurt om door mij te worden ingeruimd.
    Er kan veel misgaan als je zelf invult wat je de ander niet hebt horen zeggen. Maar natuurlijk, dit is ons aller dagelijkse praktijk.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Anouk Smies • Ik ben geen natuurlijk persoon

Elk antwoord dat niet uit het hart komt
heet geleende kennis en vervalt
Ik draag alleen bij
aan de wereld die ik verlang

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

Als in de verte de zee zich verliefd toont,
heldere golven steeds nemen elkaar,
denk ik vol spijt aan het plein waar mijn lief woont:
zeeheldenbuurt waar geen viking meer vaart.

Bron: datering: 1948-1955; postuum gepubliceerd, in Tijdrovertje, 1992

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

21 mei 2025

➔ Lees meer
21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

19 mei 2025

➔ Lees meer
20 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

20 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

19 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1920 Sonja Witstein
sterfdag
1997 Herman de Coninck
➔ Neerlandicikalender

Media

Van Hogwarts naar Zweinstein

Van Hogwarts naar Zweinstein

20 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d