Nultaal (33)
Door Jan Renkema
Zonder nul is er geen wiskunde. Zonder niets is er geen communicatie. Want niets in taal is niet niets, maar iets. In deze serie een verkenning van onder meer: de stilte, de spatie, de betekenis van de punt, wat er gebeurt tussen ‘navel’ en ‘truitje’, het inhoudsloze gesprek, ‘Dat hebt u mij niet horen zeggen,‘E 621’ op een verpakking en verbale reddingsvlotten. Niets?zeggend, nee: Iets!zeggend.
Dit is de laatste aflevering van Nultaal. Er zijn nog wel 77 onderwerpen, maar de leegte van de nultaal is nu wel voldoende ruimtelijk. 77? Zeker. Ik noem er 7.
- Katalexis. Met dank aan Marc van Oostendorp die mij deze nul-plek bood op dit platform. Als poëzieregels in dactylus staan, en de laatste lettergreep is beklemtoond, wat gebeurt er dan in het niets van de weggelaten twee onbeklemtoonde. Daar ontstaat een schwung!
- Diathese. Werkwoorden hebben semantische rollen. Het werkwoord geven bijvoorbeeld heeft een actor, een object en een ontvanger. Ik actor geef iets object aan jou ontvanger. Hoeveel kun je weglaten bij werkwoorden die zo’n patroon oproepen? Neem Piet kocht een cadeau. Zijn moeder was er blij mee. Waarom denken we hier dat moeder een cadeau krijgt?
- Jij bent – ben jij. Waarom valt die -t weg? Nergens voor nodig! Als kinderen bent jij zeggen, klinkt het heel logisch.
- Symfonie 31 van Haydn werd al direct bij de première een daverend succes. Ja, door die hoornpartij misschien? Maar wat is het verschil tussen een succes en een daverend succes? Zie verder uw vakantiefolders voor andere voorbeelden van holle bijvoeglijke naamwoorden.
- Wat zegt de filosofie over ‘nul’. Carnap met zijn ‘Null-Dinge’ als elementen van een lege verzameling. In de roman ‘De mooie blanke armen van mevrouw Sorgedahl’ van Lars Gustafsson blikt een filosofie-professor terug op zijn leven en zegt (pag. 68): “Ik heb me soms afgevraagd wat er gebeurt met een nulhond die verdwijnt.”
- Hoe spreek je over iets waarover je niet kunt spreken? Uit een rouwadvertentie: “Zal ik stil zijn, en die woordeloze alomvattende stilte haar eigen werk zelf laten doen? Ja, laat ik dat doen.”
- Wat zegt de literatuur over stilte. Nogmaals, die prachtige regel van Eliot! “Speech is but broken light upon the depth of the unspoken”. Of dichter bij huis: Frank Westerman, in een interview in Trouw (van 17 november 2018): “Bij het schrijven is dat wat er niet staat – de suggestie – minstens zo belangrijk als dat wat er wél staat. Daar valt de stilte. In die stilte moet het gebeuren. Soms zit ik achter mijn bureau en dan zegt mijn vrouw: ‘En, is de witregel al af?’ ”
Ja, nu volgen mijn witregels.
‘Als poëzieregels in dactylus staan, en de laatste lettergreep is beklemtoond, wat gebeurt er dan in het niets van de weggelaten twee onbeklemtoonde. Daar ontstaat een schwung!’
Zou u iets meer kunnen uitleggen over katalexis? Ik krijg via Google een Facebookpagina over een kat die Alexis heet en beschrijvingen van de naaktslak Mexichromis katalexis…
Want neem bijvoorbeeld de volgende dactylische regels:
Zeventien kinderen lopen te zingen
Zeventien kinderen lopen op straat
Dan schept dat in regel 2 nog geen NIETS, geen verwachting. Het werkt denk ik alleen aan het einde van een strofe, als er een verwachtingspatroon is opgebouwd. Of begrijp ik het verkeerd?
Google eens op katalexis en poëzie of poetry. Heel oppervlakkig even gekeken en het is een stijlvorm waarbij bewust lettergrepen van een eindwoord worden weggelaten. Bijvoorbeeld als iemand dood is gegaan, dan is het eindwoord ook afgebroken, zo begrijp ik. In jouw voorbeeld Zeventien kinderen lopen te zingen’, zou dus moeten zijn Zeventien kinderen lopen te zing.
Iedere metrische figuur heeft alleen effect als duidelijk is dat het een afwijking van de regel is. In jouw voorbeeld is de laatste voet van de eerste regel (zingen) al geen complete dactylus; naar mijn gevoel krijg je al wel een catalectisch effect als je die regel compleet maakt (Zeventien kinderen lopen te winkelen / zeventien kinderen lopen op straat / zeventien kinderen willen wel hinkelen / zeventien kinderen komen te laat). Dat effect behelst dat je aan het eind van de catalectische regels geneigd bent een korte pauze te leggen, je kunt eigenlijk niet meteen door met de volgende regel.
Jammer dat de serie tot een einde komt; altijd met plezier gelezen.
Dank voor je leuke posts Jan!
De ‘ware nultaal’, het ‘niette niets’, de ‘echte stilte’ en al die andere prachtige synoniemen die je daarvoor zou kunnen bedenken, gaan aan het begrip en dus de taal voorbij, maar hebben de mooiste poëzie voortgebracht! Je zult het niet vinden in de ademhaling na de komma, de stilte na de punt, de pauze na het aandachtsstreepje. Het zit niet tussen de woorden, de letters en de tekens. Waar dan wel? Het antwoord op die vraag is wellicht het bijna ademloos kijken en roerloos luisteren om niets te verstoren met ook maar de minste
geringste beweging van de taal…
Ik vond het een heel boeiende serie, Jan.
In de jazz leverde Duke Ellington zijn bijdrage met “Het gaat niet om de noten die ik speel, het gaat om de noten die ik níét speel”.
Dank voor alle reacties. Ik rust even uit in 0 !
https://bosgasten.nl/activiteit/strand/