Door Marten van der Meulen
Het is een universeel erkende waarheid dat mensen moeite hebben zich omvang voor te stellen. Als je zegt dat een meteoor 155.459 km3 is, of als je zegt dat er een olievlek ter grootte van 46.000 m2 in de Golf van Mexico is, dan is dat misschien wel waar, maar kan de gemiddelde mens daar niks mee. Wat doe je dan: je knalt er een lekkere vergelijking tegenaan. Gebeurt eindeloos, als stijlfiguur net zo bekend als de Taj Mahal en zo afgezaagd als een mop over Belgen. Toch vind ik een specifieke subset van deze vergelijkingen ontzettend fascinerend: de geografische vergelijking. Daar gaat namelijk (volgens mij) best vaak iets mee mis.
De helft van Hongarije
Het doel van een geografische analogie is om mensen te laten beseffen hoe groot iets is. Het is daarom, lijkt mij, handig als je iets gebruikt waarvan mensen weten hoe groot het is. De menselijke maat noemden Peter Burger en Jaap de Jong dat in Onze Taal. Maar je moet natuurlijk ook iets nemen wat past bij wat je wil bereiken, en dat kan lastig zijn. Er zijn in principe twee oplossingen voor.
De eerste oplossing is gewoon iets te nemen dat ongeveer past. Dat levert in ieder geval variatie op:
- De ijsberg is ongeveer zo groot als de stad Rome
- We hebben de verschillen in dit grote land (ongeveer zo groot als Frankrijk en Spanje samen) voor u op een rij gezet:
- een nog vrijwel onbekend gebied ongeveer zo groot als de provincie Noord-Brabant
- De regio is 35.892 km² groot, ongeveer zo groot als Haïti
- Voor een gebied ongeveer zo groot als Manhattan
- De gehele gletsjer is ongeveer zo groot als Florida.
- De agglomeratie heeft een oppervlakte van ongeveer 16.200 km², ongeveer zo groot als Wallonië of groter dan de provincies Groningen, Friesland, Drenthe en Overijssel bij elkaar.
Het probleem met deze voorbeelden is dat de menselijke maat volgens mij uit het oog wordt verloren. Het laatste voorbeeld geeft me een redelijk beeld, maar ik heb geen idee hoe groot Manhattan is, laat staan Haïti. Het ergste voorbeeld dat ik ooit tegenkwam was overigens ’ter grootte van de helft van Hongarije’. Daar kan ik me echt niets bij voorstellen. Misschien overigens dat vorm ook nog een rol speelt. Zo niet, dan zie ik geen enkele reden om iets te vergelijken met Florida…
De tweede oplossing is om een bekendere geografische eenheid te nemen, en die vervolgens aan te passen. Neem Nederland bijvoorbeeld, dat kennen we tenminste allemaal. “Zo groot als Nederland” levert dit soort voorbeelden op:
- Met haar oppervlakte is dit land maar liefst 57 keer zo groot als Nederland
- De staat heeft een oppervlakte van 141.299 vierkante kilometer, en is hiermee ruim 3 keer zo groot als Nederland
- Polen is qua oppervlakte ruim zeven keer zo groot als Nederland
- Het is 240 keer zo groot als Nederland
- Duitsland is 8,7 maal zo groot als Nederland
Dit werkt voor mij al een stuk beter, hoewel er een grens aan zit: 57 keer kan ik weinig mee, dat is te groot, en 8,7 is veel te specifiek.
Een ultieme provincie
Zoals met heel veel dingen gebeurt, lijkt er ook bij vergelijkingen een bepaalde canonisatie op te treden. Sommige eenheden worden vaker gebruikt dan andere. Opnieuw is dit niet altijd handig. Zo verzetten Ionica Smeets en Bas Haring zich in hun populair-wetenschappelijke kraker Vallende Kwartjes tegen vergelijking waarin gewicht wordt uitgedrukt in olifanten. Dat is voor gewicht blijkbaar de norm geworden, maar heb je er ook echt iets aan?
Bij geografische vergelijkingen lijken er ook bepaalde normen te zijn, weet ik met dank aan een aantal Twittervrinden. In Duitsland is bijvoorbeeld de provincie Saarland dé maat bij uitstek (er is zelfs een rekenmachine voor). In Engels nieuws wordt Wales gebruikt (dat is niet onopgemerkt gebleven), in de VS de staten Texas en Rhode Island. In Nederland schijnt de provincie Utrecht normaal te zijn. Er zijn er vast meer: ik ben benieuwd wat in andere landen de maat is.
Er is overigens nog wel iets te zeggen over Utrecht, Wales, Saarland en Texas. Het gaat in al deze gevallen niet om landen, maar om de grootste administratieve eenheid binnen een land. Wales ligt iets ingewikkelder, maar binnen het Verenigd Koninkrijk gaat dat toch wel op. Bovendien zijn de provincies allemaal soort van rond. Helemaal waar is dat niet, maar ze zijn in ieder geval ronder dan Florida of Chili. Het gaat dus niet per se om oppervlakte, maar ook echt om vorm, en de vorm die we dan willen gebruiken is blijkbaar min of meer rond.
Voetbalvelden
Een van de meest gebruikte oppervlaktematen is echter niet rond: het voetbalveld. ‘Zo groot als een voetbalveld’ lijkt dezelfde canonisatie te hebben ondergaan als Texas en de olifant. Wanneer je googlet op “zo groot als” voetbalvelden, dan kom je bijvoorbeeld hits tegen als deze:
- Mierennest zo groot als 38 voetbalvelden
- Gigantisch: Spoorpark wordt zo groot als 15 voetbalvelden
- Dit Hawaiiaanse eiland was zo groot als negen voetbalvelden
- Wachtbekkens zo groot als 56 voetbalvelden
- Manilla krijgt Ikea-winkel van dertien voetbalvelden groot
Niet iedereen is blij met deze vergelijking. Zo legt de Vlaamse taaladviseur Ruud Hendrickx hier uit dat de verhouding voetbalveld vs hectare nogal onhandig is. Een hectare is namelijk ongeveer 1,5 voetbalveld. Omdat oppervlakten vaak ‘officieel’ worden uitgedrukt in hectaren, moet je telkens gaan rekenen. Heel onhandig. Neem dan gewoon een hockeyveld: dat is bijna precies een halve hectare!
Opnieuw kun je je ook afvragen of mensen zich wel iets kunnen voorstellen bij 38 of zelfs 56 voetbalvelden. Gelukkig komen dat soort vergelijkingen weinig voor: vooral drie, tien en dertien voetbalvelden komen vaak voor, zo ontdekte homo universalis Bram Faber gisteren (gezocht op “[uitgeschreven getal] voetbalvelden”):
De piek bij 10 kan ik begrijpen, want 10 is een lekker makkelijk getal. Zie daarom ook de piek bij 20, en ook bij 100 ten opzichte van 99. Drie kan ik niet zo snel verklaren, en ook 13 lijkt mysterieus. Er was dan wel veel aandacht voor die winkel in Manilla, maar dat zal toch niet alles verklaren. Of is deze hoeveelheid gewoon een menselijke maat, net als dorpjes die op vijf kilometer van elkaar liggen omdat dat een uur lopen is?
Interessant
Ik zou willen dat ik meer tijd in dit onderwerp kon steken. Volgens mij kun je er namelijk van alles mee: welke landen/gebieden worden gebruikt is sowieso interessant, want het zegt iets over de salience van topografische namen (niemand zegt ’ter grootte van Tuvalu’, net als niemand grappen maakt over Peruanen). Het zegt denk ik misschien zelfs iets over de menselijke cognitie (hoe werkt ons voorstellingsvermogen). Maar ik moet me op mijn proefschrift richten, en op de acht zijprojecten waar ik al mee bezig ben. Mocht iemand dit dus willen oppakken, al dan niet samen, dan zou mijn blijdschap ongeveer zo groot zijn als de helft van Afghanistan (of 65 keer Noord-Brabant). Laat het me vooral weten!
Dit stuk verscheen eerder op De taalpassie van Milfje.
Leuke observaties. Ik loop weleens tegen een parallelprobleem aan: de omvang van een groep mensen uitdrukken als stad: “Het leger van Alexander de Grote telde op dit moment zo’n 90.000 mensen, evenveel als Delft of Leuven”. Ik vraag me ook weleens af hoeveel dat verheldert, tenzij ik spreek in Delft of Leuven.
Het gaat denk ik niet primair om het verhelderen, maar om de associatie. Je zou die 90.000 kunnen vergelijken met twee voetbalstadions vol schreeuwende supporters. Die wil je niet op je af zien stormen. Bij het verdwijnen van het Braziliaans oerwoud is de voetbalveld-vergelijking goed omdat we het land met voetbal associëren. Er gaat dan voor je gevoel nog iets meer verloren. ‘Zo groot als de stad Rome’ zegt de meeste mensen ook niet veel, maar die doet denken aan ‘zo oud als de weg naar Rome’. Bij een zaaltje met zo’n 90 mensen in het publiek zou je kunnen zeggen: 1000 van dit soort zaaltjes, maar dan gevuld met tot de tanden gewapende soldaten. Ook dat zegt weinig, maar het roept een bijzonder beeld op.
Hé, gek, ik vind dat dus allemaal wél verhelderende voorbeelden. Ik had er geen idee van dat het andere mensen kopzorgen baarde.
Verrassend: zelfs de meest extreme voorbeelden als 8,7 keer Nederland? Of Florida? Misschien is je topografische kennis gewoon heel goed. Ik heb geen idee van het oppervlakte van Florida.
Bij mij thuis moesten we geweldig lachen om een journalist die de inhoud van een luchtballon of zeppelin – daar wil ik van af wezen – uitdrukte als ‘drie parochiezalen’. Het komische zat hem niet alleen in het oervlaamse provinciale karakter van de vergelijking, waar elk dorpje zo’n katholiek ontmoetingscentrum heeft, maar ook doordat die zalen erg verschillen in omvang. Je vraagt je onmiddellijk af: wélke parochiezaal?
Is dit een complex samenspel van theory of mind en prototype-theorie? D.w.z. “als ik zeg ‘parochiezaal’ kan ik ervan uitgaan dat de lezer/luisteraar precies weet wat ik bedoel?’
Denkelijk heeft het met persoonlijke kennis en interesse te maken, zoals van der Meulen veronderstelt. Voor mij geldt dat in elk geval. Met geografische vergelijkingen heb ik minder moeite dan met die met voetbalvelden en dergelijke. Die leveren bij mij bijna altijd onduidelijkheid en soms irritatie op; dat zal te maken hebben met mijn interesse in geografie en het daardoor veelvuldig op de kaart kijken. Met vergelijkingen met getallen valt het ook goed mee. Dan relateer ik die aan mij bekende afstanden en oppervlakken, bijvoorbeeld binnen Nederland.
Ik zou ook zeker niet zeggen dat geografische vergelijkingen per definitie onzin zijn, verre van! Maar ik denk dat sommige vergelijkingen minder goed opgaan. Dat daar persoonlijke verschillen inzitten verbaast me niet, we zijn tenslotte allemaal net wat anders. Voor mij werkt Nederland goed als maat, of, zoals op Twitter werd voorgesteld, de tijd die je ergens over doet (‘het zou 10 uur duren of van de ene naar de andere kant te fietsen).
UTRECHT DE GROOTSTE ADMINISTRATIEVE EENHEID?????? WAT WORDT HIER NU TOCH MEE BEDOELD? WWONEN ER DE MEESTE RIJKE MENSEN?? IK SNAP HET ECHT NIET. GELDERLAND IS EEN STUK GROTER…… Saarland is denk ik de kleinste Duitse staat……. *de stadstaten niet meegerekend)
Gisteren was er ook al verwarring over deze zin. Ik had moeten toevoegen: ’te weten provincies of staten’. Dat zijn namelijk de grootste administratieve eenheden binnen de genoemde landen. Het is dubbelzinnig opgeschreven, dat had ik me niet zo gerealiseerd, maar wat er staat is niet onwaar.
Waarom daar zo schreeuwerig over moet worden gedaan is me een raadsel. Je kunt ook denken: die jongen weet natuurlijk best dat Utrecht niet de grootste provincie is, wat zou hij dan bedoelen? Misschien een volgende keer handig.
Ook in de reacties blijkt maar weer dat een ieder ander vergelijkingsmateriaal nodig heeft en/of gebruikt.
Stille groet,
Ik doe er absoluut niet schreeuwerig over, maar weet nog steeds niet wat je nu toch bedoelt met ‘administratieve eenheid’? Ligt het aan mj? Wat is een administratieve eenheid? Zitten de belastingen daar? De Utrechtse munt? Ik, snap het gewoon niet. Leg het toch eens uit. Utrecht is gewoon de kleinste provincie van ons land… Hoezo dan de grootste ‘administratieve eenheid’? Ik weet echt niet wat dat is, of zou moeten wezen…..
Ik vind aanhoudend hoofdlettergebruik en zes vraagtekens nogal schreeuwerig. De nieuwe reactie is trouwens ook vrij ongeduldig. ‘Leg het toch eens uit’: dat doe ik toch? Dat jij het snapt, betrek het toch eens op jezelf!
Wat Bert Mostert hieronder zegt klopt (behalve het ’ten onrechte’, dat is een mening die ik niet deel).
Hoe ik het begrijp: gesteld wordt dat de provincies, waarvan Utrecht er 1 is, de grootste bestuurlijke eenheid binnen Nederland zijn. In plaats van “bestuurlijk” wordt ten onrechte het volgens mij uit het Engels of Frans ontleende/ vertaalde “administratief”.gebruikt.
Ha, nu begrijp ik het. Ik gebruikte overigens hoofdletters niet om te schreeuwen, maar omdat er een knopje op mijn computer dienst weigerde. Er was werkelijks nets schreeuwerigs aan. En ja, een provincie is een bestuurlijke eenheid. Maar dan is uiteraard de provincie Gelderland nog altijd groter dan de provincie Utrecht. Dus begrijp ik nog altijd niet waarom men nu uitgerend Utrecht als maateenheid neemt. het ligt centraal het heeft een makkelijk overzichtelijke vorm (ovaal) etc. Hetzelfde geldt trouwens ook voor Saarland. Maar dank zij Bert (en zijn opmerking over het bestuurlijke is wel degelijk terecht, het gaat om heel wat meer dan alleen het administratieve) is het me wel weer een beetje helderder. En ik zal mijn toetsenbord naar de maker brengen. De vraagtekend=s toonden uitsluitend mijn verbazing….. En helemaal begrijpen doe ik het nog steeds niet.
Ha Marten,
Er was nog iets:in je taalgebruik dat me op het verkeerde been zette (je ziet: je verder erg informatieve stuk houdt me bezig): je gebruikte het woord ‘grootste administratieve eenheid” en dat is natuurlijkzeker in de context van je stuk behoorlijk verwarrend. Je bedoelt: ‘hoogste bestuurlijke eenheid’. Als je dat geschreven had was alle direct duidelijk geweest. Een provincie is hoger in rang dan een gemeente, zoals een generaal een hogere (geen grotere) rang heeft dan een rekruut. Wat we ier allemaal weer uit kunnen leren is hoe het Engels onze taal aanvreet…. en hoe belangrijk zorgvuldig taalgebruik is. Jammer dat het allemaal tot zoveel misverstanden en onaangenaam,heden heeft geleid. Mijn stukje was nooit als kritiek bedoeld, laat staan schreeuwerig’…..