Door Ronny Boogaart

Eerst was er de dag die je wist dat zou komen en nu is er jouw iedere beweging is bij mij vandaan. Die laatste zin komt uit de huidige hit van Marco Borsato met Davina Michelle en Armin van Buuren, maar net als het Koningslied uit 2013 is die geschreven door John Ewbank. Jouw iedere beweging is letterlijk vertaald Engels (your every move), dus daar is verder niet veel zinnigs over te zeggen. Interessanter in dat nieuwe nummer van Borsato is de titel (‘Hoe het danst’) en de regel waar die titel aan ontleend is: Wil je weten hoe het danst zonder mij? Dansen is een activiteit die door mensen wordt uitgevoerd, maar het onderwerp in deze zinnen is het. Waar verwijst dat naar? Wát danst er eigenlijk? 

Om te zien hoe deze zin in elkaar zit, is het handig om van de vraag een mededeling te maken door er antwoord op te geven, dus bijvoorbeeld het (gewenste) antwoord:

• Het danst minder prettig zonder jou

Dan zie je makkelijker dat het dezelfde constructie is als in deze zinnen:

• Het danst lekker op die muziek
• Het danst veel beter met nieuwe schoenen

We hebben hier te maken met de ‘onpersoonlijke mediale constructie’. Een standaardvoorbeeld van het ‘medium’ is:  

• Het boek leest makkelijk

Ook lezen wordt normaal door een mens gedaan en het boek is daarbij dan een lijdend voorwerp (Iemand leest het boek), maar hier is het boek het grammaticaal onderwerp van de zin, terwijl het boek natuurlijk nog steeds niet zelf aan het lezen is. De constructie wordt wel vergeleken met de lijdende vorm (passief), omdat daarin ook, als het ware, het lijdend voorwerp het onderwerp van de zin is geworden. 

• Iemand leest het boek (actief)
• Het boek leest makkelijk (medium)
• Het boek wordt gelezen (passief) 

De zinnen met dansen zijn speciaal omdat het werkwoord dansen eigenlijk nooit een lijdend voorwerp heeft. Je danst niet iets of iemand, er is niet iets dat gedanst wordt. Toch kun je zo’n werkwoord als dansen in het Nederlands wel met een passief- of een medium-constructie presenteren, maar dan moet je dus iets anders voorop zetten. In de lijdende vorm wordt dat er:

• Er wordt gedanst

In de mediale constructie is het Nederlands flexibel. Bij de zinnen die ik eerder gaf, kun je ook een element uit de bepaling voorop zetten: 

• Het danst lekker op die muziek > Die muziek danst lekker
• Het danst veel beter met nieuwe schoenen > Nieuwe schoenen dansen veel beter

Die muziek en die nieuwe schoenen dansen niet zelf, het is een eigenschap van die muziek en die schoenen dat je er lekker op/mee kunt dansen. Die voorzetsels op en met kunnen in het medium wonderlijk genoeg gewoon wegblijven. Maar dat kan niet altijd, want bij de zin van Ewbank krijg je dan: 

• Het danst minder prettig zonder jou > Jij danst minder prettig

Dat is een prima zin, maar het gesprek met je partner krijgt zo ineens een heel andere wending. Het voorzetsel zonder kun je niet zomaar weglaten. Bovendien kun je in het medium niet goed mensen als onderwerp hebben omdat die dan automatisch als een ‘echt’, handelend onderwerp worden geïnterpreteerd, maar dat is hier niet de bedoeling: ‘jij’ danst helemaal niet. Wat je partner hopelijk bedoelt, is: 

• Zonder jou danst minder prettig

Best een poëtische zin en hij is niet onmogelijk, maar zo’n voorzetselgroep als onderwerp voorop is op z’n minst wat ongebruikelijk. Verderop in de zin is het minder een probleem, maar dan heb je dus iets anders nodig op de eerste zinsplaats. Zoals je in de lijdende vorm er hebt, zo wordt dit probleem in het medium opgelost met het. Dit het wordt in de grammatica’s vergeleken met het in het regent, waarin het nergens naar verwijst, maar het is niet hetzelfde. Zo kun je het vervangen door dat, terwijl dat regent onzin is.

• Dat danst niet prettig, (zo) zonder jou.

Verder kun je moeilijk vragen Wat regent er?, maar als je partner na een avondje alleen dansen, of met iemand anders dansen, zegt dat ‘het toch minder prettig danst zonder jou’, is het een goed idee om nog eens te vragen:  

• Wát danst minder prettig?

Na het antwoord even een stilte laten vallen. Sterkte ermee.

Deze column verscheen ook in het pas verschenen nummer van VakTaal. Abonneer u, al is het maar om de enige vereniging voor neerlandici (de IVN) te steunen.
Kristel Doreleijers schreef eerder op Neerlandistiek wel degelijk over ‘jouw iedere beweging‘.