Door Redactie Boekengids
Het gebeurt al jaar en dag: schrijvers, critici en andere lieden uit ‘het veld’ verwijten academisch letterkundigen dat ze te veel met theorie bezig zijn en te weinig met ‘echt lezen’. Nu de academische neerlandistiek steeds minder studenten trekt, klinkt dit verwijt weer vaak op: eigen schuld, neerlandici! Hadden jullie, met theorie als die van Bourdieu in de hand, de waarde van je eigen onderzoeksobject, de literaire canon, maar niet moeten ondermijnen!
Hoogleraar moderne letterkunde aan de Universiteit Leiden, Yra van Dijk, keek de discussie de afgelopen tijd met lede ogen aan. In een lange, bevlogen maar vooral heldere bijdrage aan een essayreeks in de Nederlandse Boekengids 2019#4 reconstrueert ze de belangrijkste argumenten in de discussie, en scheidt ze – onderbouwd met cijfers – zin van onzin. Ze laat zien welke échte oorzaken van de problemen in het Nederlands-onderwijs worden verdoezeld door de discussie over Bourdieu: ‘Na deze opsomming van misverstanden resteert de vraag aan de vermoeide Witteman, de bezorgde Gerbrandy en de miskende Pfeijffer of hun vijand werkelijk de neerlandistiek is. Of misschien eerder een cynische houding van een overheid die verzuimt om een degelijk taal- en cultuurbeleid te maken?’ Aan het eind formuleert Van Dijk een aantal duidelijke taken voor de neerlandistiek.
Volg de essayreeks over de urgente taak van de hedendaagse neerlandistiek en een heleboel andere actuele discussies door onder deze link abonnee te worden van de Nederlandse Boekengids, een jong, tweemaandelijks, oprecht intellectueel maar toegankelijk tijdschrift, gerund door twintigers.
Ik vind het betoog van Van Dijk maar langdradig en weinig meeslepend. Niemand snapt wat er aan de hand is, moedwillig of zonder kennis van zaken en voor de neergang van de belangstelling voor de neerlandistiek krijgt alles en iedereen de schuld en ligt het in ieder geval niet aan de neerlandistiek zelf. En een critica wordt opgeroepen om er beter het zwijgen toe de doen, maar Yra van Dijk ratelt wel door tot en met een afsluitende opsomming van algemene vage aanbevelingen. Steek de hand eens in eigen boezem.
Ik vind dit een vage reactie, waarin het stuk van Van Dijk alleen in algemene termen, en wel heel gemakkelijk afgeserveerd wordt. Zij besteedt inderdaad nogal wat aandacht aan het gedetailleerd reageren op (eigenlijk precies dit soort) gemakkelijke kritiek die zich vaak ten onrechte op de neerlandistiek (of het schoolvak) richt, en die niet gehinderd wordt door veel kennis van zaken over de stand van, of de praktijk in de huidige opleidingen neerlandistiek.
Dat kun je langdradig vinden, maar het alternatief is hetzelfde doen als wat de critici doen: ongenuanceerd en zonder kracht van argumenten terughakken. Daar lijkt me niemand bij gebaat. Voor nuancering moet je even de tijd nemen, en dat geldt ook als lezer. Ik heb het gevoel dat het woord ‘meeslepend’ ook een betoog van een zekere lengte veronderstelt. Een kreet is niet zo gauw meeslepend, een betoog wel.
En om deze reactie nog wat feitelijker (en meeslepender) te maken:
1. De opmerking dat het stuk erover zou gaan dat ‘alles en iedereen de schuld krijgt van de neergang van de belangstelling voor de neerlandistiek’ lijkt me onjuist. Dat lees ik er niet in. Volgens mij gaat het stuk over de publieke opinie over de neerlandistiek die grotendeels bepaald zou worden door op onjuiste informatie gebaseerde (enigszins geborneerde) kritiek. Het betoog probeert het punt te maken dat dit niet alleen onterecht is, maar dat de critici en de neerlandistiek in wezen hetzelfde doel nastreven: namelijk, de aandacht voor de Nederlandse taal en literatuur.
2. Van Dijk roept ook de bewuste critica niet op “om er het zwijgen toe te doen”, maar verwijt haar ongefundeerde en ongenuanceerde kritiek, en zij wijst haar op haar verantwoordelijkheid omdat zij een groot podium bereikt.
3. Ten slotte: Van Dijk is wel degelijk ook kritisch op de neerlandistiek zelf, dus ook die opmerking over ‘hand in eigen boezem’ lijkt me onterecht.
Nog preciezer, bij punt 3: Van Dijk is voorbeeldig zelfkritisch. Citaat: “We waren te druk met de canon bestuderen, redigeren, analyseren, en met heel dikke delen van een literatuurgeschiedenis schrijven, om ons te bekommeren om de middelbare school en wat daar gebeurde. In de jaren dat daar de grootste kaalslag plaatshad, schreven letterkundigen over de komma bij Krol, de mystiek van Lucebert, het Nachleben van Van Ostaijen, of over, godbetert, het typografisch wit in de poëzie.”
De climax van deze opsomming verwijst naar haar eigen proefschrift, dat immers over typografisch wit in de poëzie ging.
Mijn reactie was wat overtrokken en uit de losse pols geschoten, maar ik ergerde me aan alle adem voor de criticasters zonder veel aandacht te geven aan het falen van de neerlandistiek zelf. En dan denk ik niet zozeer vakinhoudelijk, maar in het niet wekken van de belangstelling voor het vak en het verspreiden van een juiste beeldvorming, daar waar het stuk om draait. En naar mijn idee ontbreekt het daar nog steeds aan. Ik volg deze blog al vele jaren, maar heb eigenlijk maar weinig concrete inzichten wat er nu aan al die faculteiten Neerlandistiek daadwerkelijk wordt uitgevoerd.
Anders gezegd, Yra van Dijk schrijft niet hoe ze haar eigen vak letterkunde dan /wel/ invult.
Ergens vind ik dit een goed punt (ik ben helemaal voor het streven om op dit platform een indruk te geven van “wat er aan al die faculteiten Neerlandistiek daadwerkelijk wordt uitgevoerd”), maar ergens vind ik het ook weer onterecht. Alle studiegidsen van elke opleiding Nederlands zijn openbaar, dus die informatie is tot in grote mate van detail beschikbaar, en wat dit platform betreft: hier publiceren dagelijks meerdere betrokkenen bij die opleidingen over wat hen bezig houdt. En dat is precies wat er “daadwerkelijk wordt uitgevoerd”.
Op zichzelf vind ik het begrijpelijk dat een betoog met de inhoud “Mensen, we staan allemaal aan dezelfde kant” meer uitweidt over allerlei misverstanden dan dat het zich uitput in details over wat er overal voor interessants gebeurt. Zeker op een platform waar dit dagelijks voor het voetlicht komt.
Een sterk verkorte versie van het stuk van Yra van Dijk verscheen ook in de NRC en daarin verwees ze haar criticasters ook naar de studiegidsen. Nu heb ik even gekeken naar die van Leiden en inderdaad daar staat veel in, maar het gaat juist om een samenvattende visie op – in dit geval – de moderne letterkunde en de afnemende belangstelling voor de studie Nederlands en lezen. Ik vind het niet sterk om wel op de verwrongen visies van anderen te wijzen zonder daar in een heel lang opiniestuk zelf iets tegenover te stellen hoe het dan wel zit. Misschien is daar ook van alles op aan te merken. En dat is ook de kern van het gesignaleerde probleem, ook nu wordt niet duidelijk gemaakt waarom ik als jongere bijvoorbeeld in Leiden Nederlandse letterkunde moet gaan studeren.
En ik lees op deze blog wel veel bouwsteentjes waaruit ik de inhoud van een actuele studie Nederlands kan destilleren, maar ik weet niet hoe dat er in de praktijk aan toegaat en hoe een en ander per universiteit verschilt. Maar daar is deze blog ook in eerste instantie niet voor, maar al die recente misverstanden mag de neerlandistiek wel weer aan het denken zetten om toch veel meer te doen aan de beeldvorming over hun vak en de studie Nederlands.
https://studiegids.universiteitleiden.nl/studies/6401/nederlandse-taal-en-cultuur#tab-1
https://www.nrc.nl/nieuws/2019/07/10/neerlandistiek-is-niet-geholpen-met-gemakkelijk-pessimisme-a3966682
Beste DirkJan, je blijft wel extreem koppig volhouden dat anderen nog meer stapjes moeten zetten om jou als geïnteresseerde (leek?) te bedienen. Meer beeldvorming? Neerlandici zetten zich de laatste jaren hard in voor het schoolvak (onder meer door in cursussen meer kennis uit hun discipline geschikt te maken voor lessen in het VO), publiceren regelmatig publieksboeken – denk aan Van Oostrom – Nobel streven, Van Dijk – Afgrond zonder vangnet, of het aankomende Romantici en revolutionairen van Honings & Jensen, roeren zich actief in het publieke debat, onderhouden blogs, stellen gedetailleerde studiegidsen op, enzovoort. Als het je dan nog niet duidelijk is, moet je misschien eens een cursus komen volgen.
Ook de visie waarnaar je vraagt ontbreekt in Van Dijks stuk niet. Zo verwijst ze naar Korsten w.b. de politieke functie van (moderne) letterkunde. Sla zijn bijdrage in DNBG even erop na. En wat betreft de samenhang met ontlezing: Van Dijk geeft een politieke verklaring door te wijzen op het neoliberaal-kapitalistische afbraakbeleid. De destructieve voorstellen van Van Rijn (in opdracht van de regering, en in gang gezet door een motie van de neoliberale hardliner Duisenberg enige jaren geleden) tonen in mijn ogen haar gelijk aan.
Rest de vraag waarom een jongere nu Nederlands – niet per se letterkunde – zou moeten gaan studeren. Tja, waarom bestudeert men taal en cultuur (of breder: geesteswetenschap/alfa etc.)? Om die beter te begrijpen. Wat levert dat op? Culturele kennis, denkvaardigheid, bijdragen aan actuele debatten in onze samenleving, een hoger beschavingsniveau… allemaal zaken die zich niet simpel lenen voor kapitalisering door het bedrijfsleven (en daarom nu onder druk staan), maar voor een humane samenleving onmisbaar zijn. Een dergelijke boodschap komt m.i. niet alleen bij Van Dijk duidelijk naar voren, maar in de hele DNBG-reeks.
deze discussie volgend, koppel ik graag een deel van de titel van het artikel (misverstand) aan een quote van antoine de saint exupery: taal is de bron van alle MISverstand. echter, voor GOED verstaan hebben we, gelukkig, ook de taal. ik verwijs hierbij ook meteen naar een recentere en in de praktijk toegepaste uitspraak van bettie van noorloos, voorzitter brede school steenwijk en tevens directeur basisschool: taal is de sleutel tot groei, taal is de sleutel tot de wereld. voor mij aansprekend, theoretisch en praktisch, genoeg om onze (taal)wetenschap hoog in het vaandel te houden. EN motiverend genoeg nederlands, ja helaas met evt. balast, te gaan studeren.