Door Roland de Bonth

Hoe tevreden zijn Nederlandse leerlingen over het aangeboden onderwijs op hun school? Om die vraag te beantwoorden is Scholenopdekaart een bruikbare bron. Deze website toont gegevens over het onderwijs en de resultaten van zowel basisscholen als middelbare scholen. Interessant voor leerlingen en hun ouders die op het punt staan een school te kiezen, maar ook voor de professional die benieuwd is – ik citeer – “hoe het staat met de kwaliteit van de scholen in je omgeving”.

Zonder leerlingen heeft een school geen bestaansrecht dus veruit het interessantst is het om na te gaan hoe zij oordelen over het aangeboden onderwijs. Ik heb me hier beperkt tot scholen voor het voortgezet onderwijs. Het kopje Tevredenheid Leerlingen bevat bij elke school de resultaten van de enquêtes die onder de leerlingen zijn afgenomen. Helaas blijkt het niet altijd te gaan om alle jaarlagen van een school en is soms het aantal respondenten te gering om een representatief beeld te geven. Als we de algehele beoordeling van een school naast die van de vergelijkingsgroep leggen, dan zien we dat er over het algemeen geen sprake is van enorme onderlinge verschillen, vaak gaat het maar om een paar tienden van een punt.

Actualiteit in de les

Interessanter is het om te kijken naar de resultaten voor de afzonderlijke tevredenheidsvragen op basis waarvan het totaalcijfer wordt bepaald. Nu worden de verschillen tussen een specifieke school en de vergelijkingsgroep duidelijker zichtbaar; bij bepaalde vragen kan het verschil zelfs oplopen tot meer dan één punt. Eén vraag springt er bij het doornemen van de lijst in negatieve zin duidelijk uit: “Vind je dat de lessen aansluiten bij gebeurtenissen uit het nieuws?” Dit is de enige van de zestien vragen die door álle leerlingen in het voortgezet onderwijs met een onvoldoende wordt beoordeeld: gemiddeld een 4,9. Een dikke onvoldoende dus.

Natuurlijk leent het ene vak zich beter dan het andere vak om relaties te leggen tussen de leerinhoud en zaken uit de actualiteit. Zo kan ik me voorstellen dat een docent geschiedenis uitstekend in staat is om nieuwsberichten te duiden op basis van historische gebeurtenissen. En een docent maatschappijleer zal daar evenmin moeite mee hebben. Ook docenten Nederlands zullen niet schromen bij lees- of schrijfvaardigheid onderwerpen en teksten uit het nieuws te behandelen. Dat is natuurlijk prima, al vind ik het jammer dat de inhoud van het vak daarbij dan vaak niet centraal staat.

Neerlandistische nieuwsbrieven

Gelukkig is het voor docenten Nederlands eenvoudig om actuele vakinhoud een plaats te geven in hun lessen. Behalve taal- en literatuurgerelateerde artikelen in kranten en op nieuwswebsites – en niet te vergeten de gedeelde lesbrieven van collega-docenten op de Facebookgroep Leraar Nederlands – hebben zij ook de beschikking over relevante en interessante nieuwsbrieven, die voldoende inspiratie opleveren voor eigen lesplannen, voor klassengesprekken of voor sponsopdrachten. Hieronder laat ik er enkele de revue passeren.

Tzum

In deze opsomming mag de nieuwsbrief van het literaire weblog Tzum niet onvermeld blijven. Elke vrijdag stuurt de redactie een uitgebreid overzicht van wat er zich de afgelopen week in de literaire wereld heeft afgespeeld. Recensies van pas verschenen boeken en overzichten van long- en shortlists van literaire prijzen komen in bijna elke aflevering aan bod, maar ook momenten waarop letterkunde in de media (radio, televisie en internet) te horen en te zien is geweest, maken er deel van uit. Het item dat in de laatste nieuwsbrief van 6 september interessant zou zijn om te behandelen in de les is: ‘Martin Reints noemt ‘Afsluitduik’ van Vasalis ‘slecht geschreven onzin’. Deze opmerking – een reactie op een weblog van Huub Beurskens – leverde een interessante pennentwist op, die voorlopig nog niet verstomd is (zie hier en hier).

Hoe kan dit actuele onderwerp in de klas worden behandeld? Bijvoorbeeld met een literair(analytisch)e blik. De gedichten van Vasalis kunnen worden gelezen, er kan worden stilgestaan bij de beeldspraak in haar gedichten en er kan worden gekeken naar verschillende manieren om gedichten te benaderen: moet er een link worden gelegd met de werkelijkheid en het leven van de schrijver of moet de tekst als een autonoom geheel worden beschouwd? Minstens zo interessant is het om vanuit de argumentatieleer te kijken naar de verschillende typen argumenten die in deze discussie worden aangedragen. Welke argumenten zijn het sterkst? Zijn ze aanvaardbaar? Is de schrijver gezaghebbend? Een leraar kan een klas ook uitnodigen zelf gedichten te schrijven waarin metaforen voorkomen. Leerlingen kunnen vervolgens in groepjes elkaars gedichten lezen en de gebruikte vormen van beeldspraak bespreken. Zo levert dit nieuwsbericht de mogelijkheid stil te staan bij literatuur(analyse en -kritiek), bij argumentatieleer én bij creatief schrijven.

Ik moet bekennen dat dit de enige literaire nieuwsbrief is waarop ik ben geabonneerd. Er zullen over letterkunde vast nog tal van andere interessante nieuwsbrieven verschijnen, maar ik heb daar geen weet van. Hopelijk kan iemand in het opmerkingenveld hieronder aanvullingen geven voor letterkundige nieuwsbrieven?

Nieuwsbrieven over taal

Het zal duidelijk zijn dat mijn voorliefde uitgaat naar nieuwsbrieven waarin taal en taalkundig georiënteerde onderwerpen centraal staat. Uit die aanmerkelijk langere lijst zal ik díe nieuwsbrieven die er naar mijn mening toe kunnen leiden dat de lessen Nederlands nog meer aansluiten bij de actualiteit. Zo ontvang ik regelmatig nieuwsbrieven van:

• Het Instituut voor de Nederlandse Taal. Aanmelden voor de algemene Nieuwsbrief Instituut voor de Nederlandse Taal en/of voor de Terminologienieuwsbrief kan hier, onder aan de pagina. 
• Het Meertens Instituut. Aanmelden voor de nieuwsbrief kan hier.
• De Taalunie. Taalunie:Bericht. Aanmelden voor de nieuwsbrief kan hier
• Tijdschrift Over taal, een algemeen wetenschappelijk tijdschrift over taal, tekst en communicatie. Aanmelden voor de nieuwsbrief kan hier. De laatste aflevering bevat een onderzoek naar de beheersing van spelling en grammatica door Nederlandse en Vlaamse middelbare scholieren, dat inmiddels de nodige media-aandacht heeft gekregen; zie hier  en hier
• Van Dale Uitgevers. Aanmelden voor de nieuwsbrief kan hier

Nieuwsbrieven van het Genootschap Onze Taal

De bovenstaande nieuwsbrieven verschijnen weliswaar met enige regelmaat, maar niet vaak genoeg om écht actuele onderwerpen te behandelen. Daarvoor biedt de onvolprezen nieuwsbrief Taalpost van het Genootschap Onze Taal uitkomst. Elke dinsdag en donderdag (in de maanden juli en augustus één keer per week, op woensdag) biedt deze nieuwsbrief taalliefhebbers snelle en goede informatie over de taalactualiteit. Aanmelden kan hier.

De aflevering op dinsdag start standaard met een uitgebreide Taaltip. Zo stond op 3 september de vraag centraal of wegbewijzering of bewegwijzering het juiste woord is. Aan de tip zelf zullen de meeste leerlingen zich weinig gelegen laten liggen – hoe groot is de kans dat zij dit woord in hun eigen teksten gebruiken? – maar de manier waarop deze en vergelijkbare woorden zijn en worden gevormd, biedt interessant materiaal voor een les over morfologie en semantiek. Heeft toevoeging van een woorddeel gevolgen voor de woordsoortbenoeming? Wat betekenen bepaalde voor- of achtervoegsels? Welke betekenis voegen ze aan een grondwoord toe?

De donderdagse aflevering van Taalpost geeft uitleg bij een niet-alledaags woord uit de media. Deze rubriek is een voortzetting van de tot juli 2018 separaat verschenen nieuwsbrief Woordpost. Op 5 september werd bijvoorbeeld het woord filibusteren uitgebreid toegelicht. Wat betekent het? Hoe spreek je het uit? Waar komt het vandaan? Met welke andere woorden heeft het te maken? Een ideale manier om zowel het nieuws in de klas te bespreken én de woordenschat van leerlingen uit te breiden.

Naast Taalpost, dat zich met name goed leent voor lessen in de bovenbouw, verschijnt eveneens bij het Genootschap Onze Taal TLPST. Deze klinkerloze TAALPOST is een gratis digitale lesbrief over taal. Vijf keer per jaar verschijnt er een versie voor de onderbouw, met daarin vier actuele taalonderwerpen, inclusief vragen en opdrachten (en antwoorden). Eveneens vijf keer per jaar komt er een editie toegespitst op de bovenbouw, met twee onderwerpen. Niet per se actueel maar beslist de moeite waard is die andere nieuwsbrief die het Genootschap Onze Taal speciaal uitgeeft voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs: Ruggespraak VO. Gebaseerd op de bekende rubriek van het tijdschrift Onze Taal verschijnt deze rubriek in samenwerking met Malmberg maandelijks op de website Talent Actualiteit.

Omdat de taal- en letterkundige onderwerpen uit de hierboven besproken nieuwsbrieven zich uitstekend lenen voor lessen in schrijfvaardigheid, leesvaardigheid, spreekvaardigheid, kijk- en luistervaardigheid, taalbeschouwing, spelling en argumentatieleer, zal het de docent Nederlands weinig tot geen moeite hoeven te kosten om de lessen Nederlands aan te laten sluiten bij de actualiteit. Dankzij het schoolvak Nederlands kan de 4,9 van de vraag “Vind je dat de lessen aansluiten bij gebeurtenissen uit het nieuws?” gemakkelijk worden opgetrokken tot een voldoende!