Door Annelies Bakker en Frans Meijman
Bij gezondheid, ziekte en zorg is taal een onmisbaar middel. Hoe vanzelfsprekend ook, gezondheids- en medische taal moet je wel leren. Daarvoor vragen wij in dit bericht aandacht.
Gezond zijn en blijven heeft (terecht) grote prioriteit. Met het programma Gezonde Generatie investeren de gezondheidsfondsen gezamenlijk in de gezondheid van toekomstige generaties. Onder de vlag Gezonde School versterken talrijke (overheids)instanties, instituten en organisaties gezamenlijk gezondheidsbevordering in het onderwijs. Als auteurs van het boek Medische mensentaal zijn wij van mening dat taal hierin een belangrijk, zelfs onmisbaar, instrument is dat speciale aandacht verdient, juist ook in het onderwijs.
Taal behoort tot de vakken op school waar de meeste aandacht voor is. Schrijven, lezen, spelling en grammatica, al op jonge leeftijd worden kinderen hierin onderwezen. En ook later blijft taal een belangrijk vak, dat bovendien ondersteunend is voor andere vakken, zoals het onderwijs in de vreemde talen. Zou taalonderwijs niet ook ondersteunend moeten zijn voor het leren van een andere, specifieke taal: gezondheidstaal? Zouden niet alle kinderen al jong moeten leren hoe ze taal zo in kunnen inzetten dat het hun eigen gezondheid kan bevorderen?
Gezondheidstaal wordt daarmee het instrument om informatie in te winnen en te geven, of het nu gaat om preventie of het omgaan met ziekte- en zorgsituaties. De benoeming van organen, functies, stoornissen, afwijkingen in lichaam, geest en leven, de behandeling en preventie, daarin speelt taal een hoofdrol. Hoe breng je (ook via elektronisch middelen!) onder woorden wat je voelt, en wat je van een dokter of andere zorgverlener verwacht? Hoe kun je hun uitleg en adviezen begrijpen? Waar zoek je (vooraf en later) informatie? Welke zoektermen komen in aanmerking ? Hoe spreek en schrijf je over de medische ervaringen van je ouders of (straks) van je eigen kinderen? De toenemende digitalisering van de zorg stelt bovendien steeds hogere eisen aan gebruikers, ook op het gebied van medisch taalgebruik.
Betrouwbare informatie vinden om je eigen gezondheid te bevorderen, met zorgverleners en anderen communiceren over gezondheid, ziekte en zorg leren we niet vanzelf. Dat vereist gerichte aandacht via concrete modules gezondheidstaal. Taal- en vakonderwijs kan bovendien gecombineerd aangeboden worden in de vorm van taalgerichte vakken of lessenseries natuur, biologie, gezondheidseducatie, of bijvoorbeeld duurzaamheid of maatschappij. Voor zover wij weten richten dergelijke vakken zich (nog) niet tot nauwelijks op gezondheidstaal. Maar wellicht zijn we onvolledig geïnformeerd. Wij horen graag of en waar de aanknopingspunten zitten in de huidige programma’s. Of wellicht kunnen onze ideeën en contacten aansluiten bij bestaande initiatieven? Wij kijken dan ook uit naar reacties op deze brandbrief.
Contactadres: fj.meijman@amsterdamumc.nl
Het klinkt als een goed initiatief, maar ik twijfel; het lijkt mij dat gezondheid en zorg geen aparte taal behoeven. De belangrijkste tips voor een gezonde leefstijl passen op een A4’tje op basisschoolniveau. De meeste mensen weten het ook wel: niet te veel eten maar wel veel groente, gevarieerd inclusief olijfolie, vis en noten, weinig pakjes en zakjes gebruiken, liever niet in de stad wonen, smeren als de zon schijnt, overgewicht beperken, rond je dertigste stoppen met roken als je dat doet, geen heroïne, niet zelf je asbestdak slopen, niet off-piste skiën, etcetera.
Dat het moeilijk communiceren is met artsen en andere zorgwerkers komt lijkt mij vooral door de professionals, die van oudsher afstandelijk en vaak belerend communiceren. Mensen praten vrijuit met hun kapper, dus aan de patiënten ligt het niet.
Daarnaast slaan nota bene overheidsadviezen (ook via het onderwijs) de plank regelmatig mis. De schijf van vijf had jarenlang een groot zuivelvak. Niet omdat dit gezond zou zijn, maar omdat de staat de zuivelindustrie wilde steunen. De slogan ‘let op vet’ was dankzij het rijm een groot succes, maar helaas te groot want mensen ging vet mijden, wat ook weer slecht is. Beter zou het zijn om af te zien van slogans, stoplichten en andere laagdrempeligheden en mensen dat A4tje te leren. Belangrijker nog is dat ze plezier en handigheid krijgen in dagelijks koken.
Voor de rest moet de overheid zich niet met de gezondheid bemoeien. Je moet als je dat wil ook ongezond kunnen leven. Vrijheid lijkt mij een grotere prioriteit dan gezondheid.