Door Bas Jongenelen
Vorige week deed ik een oproep om de zeer beperkte lijst van knalgaslampwoorden aan te vullen. Een woord in de Orde van de Knalgaslamp (deze orde is geïnstalleerd door Lea Theunissen) is een samenstelling van drie eenlettergrepige zelfstandige naamwoorden die alle drie dezelfde klinker gemeen hebben. Bijvoorbeeld knalgaslamp, inktvisring en dakpanklas. Het is leuk om dit soort woorden te verzinnen (deurkleurzeur, drolkophond, draadplaatvlaai), maar om opgenomen te worden in de Orde van de Knalgaslamp moet je als woord bestaan zonder dat je wist dan je een knalgaslampwoord was. Woorden die speciaal voor de Orde verzonnen zijn, vallen af. Helaas dus voor de gangbangslang (het sociolect dat gesproken wordt als een groep mannen seksuele handelingen verricht met één vrouw). Maar niet getreurd, want er zijn op dit moment 61 woorden die voldoen aan de eisen. Van ieder woord op de lijst is nagegaan of er een bron van is. Dit zijn ze:
- Angsttandarts
- Asbakrand
- Asbakstank
- Badjaszak
- Badpakzak
- Bankhangdag
- Belspeldel
- Belspelrel
- Bladharkdag
- Bloedgroepproef
- Brandgansvangst
- Chickflickfilm
- Dagbladmarkt
- Dakpanklas
- Dakpanlat
- Damwandplank
- Doelgroeproep
- Gelpenset
- Glasbakgat
- Grapjasdag
- Handbalhal
- Handbalklas
- Handkarman
- Handtaszak
- Handwasbak
- Hangkastplank
- IJstijdwijn
- IJswijntijd
- Inktvisring
- Klankkastgat
- Kliplipvis
- Knalgaslamp
- Labjaszak
- Lachgasmarkt
- Nachtbrandkast
- Nekspekvet
- Netwerkplek
- Netwerkset
- Parkbankplank
- Polsstokbond
- Polsstoksprong
- Radslagman
- Roetpoetsdoek
- Rolmopspot
- Rundrugstuk
- Schoenpoetsdoek
- Staaldraadzaag
- Staalplaatdraad
- Strandbadkrant
- Tandartsangst
- Tandartsjas
- Tandartslamp
- Tandartspas
- Tandradkast
- Topdroprol
- Topsporthonk
- Traphandvat
- Veldwerkslet
- Wegnetwerk
- Witvistips
- Zandbakzand
Er zijn ook twijfelwoorden. Want gaat het om de spelling? Of om de klank? Het mooiste is als beide overeenkomen, maar bij lachgastank wordt in het Nederlands Nederlands de laatste a als een è uitgesproken. In het Vlaams Nederlands zal het woord per direct in de lijst opgenomen worden. Bij Sneekweekrace zie je niet dat het een knalgaswoord is, maar je hoort het wel. Ik vind het niet zo’n fraai woord om te zien.
Er zijn ook woorden die erg lijken op knalgaslampwoorden, maar die het net niet zijn. Een paar voorbeelden:
Aanraakbaar (is een bn)
Afbrandlamp (‘af’ is geen zn)
Afwaskwast (‘af’ is geen zn)
Balkanman (is een samenstelling van Balkan + man, en niet van bal + kan + man)
Driewielfiets (‘drie’ is geen zn)
Halfwattlamp (‘half’ is geen zn)
Hapsnapplan (‘snap’ is geen zn)
Picknicktips (‘pick’ en ‘nick’ worden niet zelfstandig gebruikt)
Weegbreethee (‘bree’ is geen zn)
Zeeweegbree (‘bree’ is geen zn)
Een aparte categorie vormen de straatnamen:
Kaapvaartstraat (Retranchement)
Keerweersteeg (Bolsward)
Kraaigraafstraat (Terwolde)
Maanzaadstraat (Utrecht, Purmerend)
Mastgatpad (Almere)
Ik wil iedereen bedanken voor zijn of haar bijdrage. En mocht je nog eens een goed knalgaslampwoord tegenkomen, zet het dan hieronder in een van de commentaarvelden.
Bloedtoevoer!
‘Toe’ is geen zn.
Afbakzak.
Ahh, sorry, ik had niet begrepen dat het alle drie losse zelfstandigen naamwoorden moeten zijn. Okee: plakbandrand dan.
Grrrr, is de hele Neerlandistiek-layout opgepoetst, kun je nog steeds je eigen commentaren niet wijzigen. Die -n moest daar niet, uiteraard.
Plakbandgat (bijna onderaan).
Wegwerpfles. (Een werp is onder andere een soort grutto: https://www.encyclo.nl/begrip/Werp)
inktvisinkt
Koorschoolhoofd (hoewel de eerste oo door de r net iets anders klinkt).
Balzakwrat
Stoombootrook
Is broekhoestpoep al geweest?
Afwasbak (volgens Jan Glas)
Oh ik zie dat dat een probleemgeval is.
Korstmosgrond (volgens Roos Custers)
Uitspuitbuis. De of het UIT? Volgens mij valt ie toch af
mee eens. en heb ook vraagtekens bij flexwerkplek. kan nergens flex vinden als zn. ijstijdwijn vergelijk ik met balkanman. ijstijd is hier een samenstelling, de naam van een tijdperk
Daar ben ik het deels mee eens. Uitspuitbuis en flexwerkplek zijn er uit. IJstijdwijn laat ik staan, want IJstijd is een samenstelling, Balkan niet.
staaldraadgaas en snoepgoedhoek
Walsdanspas
Strandhandbal
Topsportfonds
driewielfiets. drie kan wel degelijk een zn. zijn. zoals jij de drie schrijft, lijkt het wel een acht. ik heb meer verdiend dan die drie voor wiskunde etc.
als die dus niet zou kunnen, ga ik de 61 weer na en moet vlgs. mij in ieder geval witvistips eruit en ik vind ook roetpoetsdoek (poets is hier stam van het ww. en niet als in: een poets bakken of onze poets komt vandaag niet). wellicht ook bankhangdag en hangkastplank. beide keren is hang ww-stam en niet als: de hang (het verlangen, de neiging of zelfs nijging) naar verandering).
Inderdaad, er is, zoals Harry Reintjes schrijft, sprake van een werkwoord, niet een znw, in gevallen als:
– bankhangdag: niet een dag met een hang om op de bank te liggen, maar een dag waarop je op de bank hangt
– hangkastplank: plank van een kast die hangt, niet de plank van een kast met een hang naar iets
– netwerkplek: geen plek van een netwerk, maar een plek om te netwerken
– schoenpoetsdoek: een doek om schoenen te poetsen, niet een doek om een ‘poets’ te bakken
– handbalklas en handbalhal; een klas die handbalt dan wel een hal waarin wordt gehandbald, niet een klas met een handbal of een hal die bestemd is voor opslag van de handbal.
Dan is het de vraag of ‘knalgaslamp’ (alsmede het door het WNT vermelde ‘knalgasvlam’) zelf wel voldoen aan de aan de definitie van knalgaslamp-woorden als “samenstellingen van drie eenlettergrepige zelfstandige naamwoorden die alle drie dezelfde klinker gemeen hebben”? Het hangt ervan af hoe je de samenstelling analyseert. Als je knalgas opvat als ‘gas dat een knal veroorzaakt’ is er geen vuiltje aan de lucht. Maar het woord is ook op te vatten als ‘gas dat knalt’. In dat geval is ‘knal’ geen zelfstandig naamwoord, maar de stam van het werkwoord ‘knallen’.
Knalgaslamp en knalgasvlam zijn dus twijfelgevallen die met enige goede wil tot de knalgaslamp-woorden kunnen worden gerekend.
Hans Beelen, volgens het WNT komt ‘knalgas’ inderdaad van ‘knallen’. Maar dan moet niet ‘knalgaslamp’ uit de orde verwijderd worden, maar dient de definitie voor lidmaatschap te worden aangepast. Werkwoordstammen die als zelfstandig naamwoord bestaan zijn toegestaan, zoals ook ‘bakhangdag’ en ‘lachgasmarkt’.
Werkwoordstammen toestaan is legitiem bij samenstellingen die op twee manieren kunnen worden geanalyseerd (type: knalgasvlam, lachgasmarkt). Bij gevallen als handbalhal en handbalklas kan ook nog worden geargumenteerd dat handbal niet de werkwoordstam maar de naam van de sport is. Maar het lidmaatschap wordt problematisch als het zelfstandig naamwoord een specifieke betekenis heeft aangenomen die afwijkt van de stam van het bijbehorende werkwoord. Dit is het geval bij belspeldel en belspelrel; deze woorden hebben niets te maken met het zelfstandig naamwoord bel. Een lastig geval is ook bladharkdag, waarmee niet een dag van de bladhark is bedoeld, maar een dag waarop bladeren worden geharkt. Ik zelf zou de groep liever klein en scherp afgebakend houden.
@Hans, bij een belspel gaat toch een bel rinkelen? Terwijl bij een knalgaslamp geen knal klinkt. Misschien moet de orde zich splitsen of duidelijkheid vragen bij Lea Theunissen.
Mijn voorstel zou zijn om alle woorden toe te staan die in drie delen te splitsen zijn die alle als zelfstandig naamwoord bestaan, ongeacht of ze dat in het kandidaat-ordewoord ook zijn, met als voorwaarde dat het woord in het wild voorkomt en niet is bedacht om lidmaatschap te verkrijgen. Dat is scherp en afgebakend en heus ook niet groot.
aan een belspel doe je mee door te telefoneren, een bepaald nummer te BELLEN=ww
Walhalla.
Toen Erato, mijn teergemiste viervoetster die begin dit jaar op 22-jarige leeftijd stierf, een klein poesje was, was het een van haar meest geliefde spelletjes om “kastvangbal” met mij te spelen. Zij won altijd, natuurlijk.