Door Bearn Bilker, Jan Kersbergen en Reinier Salverda

De Fryske Akademy is sinds eind 2016 onverminderd op weg naar het ravijn. Het weerstandsvermogen en de liquiditeitspositie zijn ver onder de maat en het wetenschappelijk prestige is weg.

In 1989 is de Fryske Akademy door toedoen van de minister van Binnenlandse Zaken, mevrouw D. de Graaf-Nauta, opgenomen in de KNAW. Die positie is tot op heden geborgd in de Bestuursafspraak Friese Taal en Cultuur (BFTK).

In de Statuten 2005 van de Fryske Akademy is vastgelegd, dat de KNAW volledige wetenschappelijke en financiële controlerende bevoegdheden heeft. De KNAW organiseert om de zes jaar een visitatie voor de Fryske Akademy en stelt de hoogste eisen aan de uitkomsten. In 1996, 2003 en 2009 voldeed de Fryske Akademy aan de eisen die aan een wetenschappelijk topinstituut worden gesteld.

De Fryske Akademy heeft zich dan ook ontwikkeld tot een wetenschappelijk top-instituut met internationale uitstraling. Regelmatig organiseert zij drukbezochte internationale conferenties op een zeer hoog niveau. Door de Europese Commissie is de Fryske Akademy aangewezen als medecoördinator van de Europese minderheidstalen (het Mercator project), een vererende en belangrijke benoeming, waaraan de Fryske Akademy internationaal prestige ontleent.

Door bezuinigingen in de nasleep van de financiële crisis, maar vooral als gevolg van verwijtbaar slecht bestuur door de voormalige directeur-bestuurder en de Raad van Toezicht van de Fryske Akademy is het instituut wetenschappelijk en financieel in een vrije val geraakt.

KNAW en Provincie Fryslân hadden het afglijden kunnen en moeten voorkomen. Naar aanleiding van de tegenvallende visitatie in 2015 zijn tussen KNAW en Fryske Akademy verbetertrajecten tot en met 2020 afgesproken, die echter door de KNAW en de Raad van Toezicht van de Fryske Akademy niet zijn nageleefd.

Na het wegsturen van de wetenschappelijk directeur-bestuurder in januari 2018 moet de Fryske Akademy het nu al bijna twee jaar doen zonder wetenschappelijke aansturing, wat met recht een bloody shame kan worden genoemd. En nog is er geen zicht op een aanstelling.

Belangrijke wetenschappelijke ijkpunten zoals een wetenschappelijke beleidsnota werden door de Wetenschapscommissie ver onder de maat bevonden. Daar wreekte zich al het ontbreken van een wetenschappelijke topper als directeur-bestuurder.

In de politiek wordt beweerd dat er bij de Fryske Akademy wel een manager als directeurbestuurder kan worden aangesteld, geeft blijk van weinig inzicht in de wetenschappelijke wereld. Bij de KNAW-instituten staat als regel steeds een hoogleraar aan het roer. Wie dat niet is, telt in de wetenschappelijke wereld niet mee.

Feitelijk is de Fryske Akademy een sterfhuis: de reserves zijn op, er geldt een vacaturestop, jonge en veelbelovende wetenschappers zijn reeds vertrokken, er is geen geld voor reorganisatie of nieuw beleid. Financiële hulp op korte termijn is dringend nodig; structureel zal er geld bij moeten om de wetenschappelijke zelfstandigheid op niveau van de Fryske Akademy te verzekeren.

In de in november 2018 getekende BFTK 2019-2023 is de relatie tussen de KNAW en de Fryske Akademy nog onveranderd. Medio 2018 zijn er echter tussen KNAW enerzijds en de directeur-bestuurder en de Raad van Toezicht anderzijds ongeautoriseerde afspraken gemaakt over een zeer vèrgaande verandering van de positie van de Fryske Akademy ten opzichte van de KNAW: de in 1990 vastgelegde verankering van de Fryske Akademy in de KNAW-Instituten- en Onderzoeksorganisatie wordt beëeindigd.

Dit betekent voor de Akademy een blijvende wetenschappelijke degradatie en afbrokkelend prestige. KNAW en directeur-bestuurder/Raad van Toezicht Fryske Akademy walsten daarbij over de bevoegdheden van de Provincie Fryslân heen.

De voorstellen waarover Provinciale Staten binnenkort gaan discussiëren zijn funest voor de wetenschappelijke toekomst voor de Fryske Akademy. Het aannemen van de voorstellen zal dit wetenschappelijke topinstituut waarop Fryslân trots kan zijn, degraderen tot een oudheidskamer met hooguit provinciale betekenis.

Een betere route naar een robuuste en duurzame toekomst voor de Fryske Akademy is vastgelegd in de Gemeenschappelijke Verklaring van najaar 2004. Die aanpak leidde tot een, alweer, uitstekende visitatie in 2009, terwijl het rapport-De Kruijff in 2014 aantoonde, dat de Fryske Akademy financieel kerngezond was met ruim voldoende financiële expertise in huis.

Gedeputeerde Staten zouden niet de vereiste instemming met de door de KNAW beoogde nieuwe liëring moeten geven. Met het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen moet Gedeputeerde Staten zien overeen te komen dat de positie van de Fryske Akademy binnen de KNAW-organisatie niet verandert, in elk geval niet voor de duur van de Bestuursafspraak 2019-2023.

Op termijn kan de positie van de Fryske Akademy als wetenschappelijk topinstituut worden verankerd in de Wet Hoger Onderwijs en Wetenschappelijk Onderzoek (WHW) en de Taalwet Frysk.

Dit is een bewerkte versie van een brief die verstuurd is aan de leden van de Provinciale Staten van Fryslân.
Afbeelding: Hindrik Sijens, Flickr