De Multatulileescursus (56)

– Het gedocumenteerde leven van Multatuli was ook echt nooit saai, hè. Ook in de stukken uit 1875 valt weer veel te smullen.

– Nou, voor mij waren het toch vooral wel héél veel recensies van Vorstenschool, dat in deze periode eindelijk in première ging, met Multatuli’s goede vriendin Mina Krüseman in de hoofdrol van Koningin Louise.

– Maar ondertussen zie je hier de verhouding met die ‘goede vriendin’ binnen een paar maanden tijd volkomen verzuren. En omslaan in ‘vijandschap’.

– Volgens mij komt dit vooral doordat Krüseman en Douwes Dekker nu wekenlang gedwongen samenwerken. Op de repititievloer gaat het fout. Douwes Dekker ergert zich aan de manier waarop Krüseman de rol interpreteert – ze acteert volgens hem niet echt, is veel te vlak, steeds komt hij daar op terug, ook in brieven aan iedereen die het horen wil, maar kennelijk vooral ook ter plekke.

Krüseman gaat zich dáár op haar beurt weer aan ergeren:

Dekker was vreeselijk hinderlijk bewegelijk, altijd even druk; en hij bleef vóór op ’t tooneel, en als je wat deed, kwam hij met z’n neus op je liggen. Beviel ’t ‘m niet, dan deed’ie ’t voor; kranig hoor, dan zag je ineens zoo’n rol léven. En eenmaal bij ziekte van Le Gras, en later toen van Zuylen ongesteld was, is hij zélf ingevallen in de rol van Spiridio en van Von Schukenscheuer, nee maar voortreffelijk!

Ze vindt die Douwes Dekker als mens maar een min mannetje:

Ik ben in oorlog met Douwes-Dekker, die verlangt te deelen in mijn bewondering voor Multatuli. De eisch is excentriek! Een klein mannetje gelijk stellen met een groot talent! non è possibile! –

– Nou, eigenlijk begint de wrevel al eerder, namelijk als Krüseman hem laat weten dat ze eindelijk een contract heeft geregeld bij een goed gezelschap dat Vorstenschool wil uitvoeren. Ze heeft daar zelfs bij bedongen dat hij als auteur voor iedere voorstelling 25 gulden krijgt…

– … iets wat in die tijd volkomen ongebruikelijk was. Een auteur kreeg wat geld als zijn boek gepubliceerd werd en daarna mocht iedereen met de tekst doen wat hij wilde.

– Inderdaad, dus Krüseman denkt dat Multatuli wel blij zal zijn met haar bericht, terecht lijkt me. In plaats daarvan reageert hij verbolgen: als dat gezelschap zoveel moet betalen (zelf krijgt de actrice 125 gulden per voorstelling), dan gaan ze het vast niet vaak uitvoeren. Dus dat is dan weer heel ‘verdrietig’.

Je briefje begint met ’n triumfkreet. Welnu, myn indruk is geheel anders. Ik houd het gesloten contract voor zeer nadeelig en had (voor zoo ver ik in de opvoering van Vorstenschool belang stel, want ’n hoofdzaak is ’t me niet!) geen onaangenamer tyding kunnen ontvangen, dan dat elke voorstelling met f200 extra-onkosten belast was! Dat is gewis in ons ellendig land de manier niet om ’n stuk op ’t répertoire te houden! ’t Zou me dan ook zeer leed doen als je nu ook weer deze zaak noteerde als ‘vechten voor vrienden.’ Ik verzeker je dat vyanden moeite hebben zouden ’n middel uit te denken, dat me meer contrarieerde.

– Het is een patroon in zijn leven: de hele tijd klagen dat niemand iets voor hem doet. En dan doet er iemand iets voor hem en niet alleen is het dan wéér niet goed, maar hij interpreteert het altijd meteen als een daad van vijandschap.

Hij vindt het heel verdrietig een Nederlandsch auteur te zijn, die te arm is om de repetities van zijn eigen stuk bij te wonen, en beknort mij over ’t vorderen van den droit d’auteur, dat hem in de gelegenheid stelt om die repetities bij te wonen!….

– Ik weet niet hoe jullie dat zien, maar voor mij is die Mina toch ook hier weer een groter mensenkenner. Terwijl Multatuli vooral allerlei flauwe en evident onware verhalen ophangt over dat zij zich alleen maar aan heeft opgedrongen om haar naam aan de zijne te verbinden en zo carrière te maken, terwijl hij er nooit iets in had gezien, schrijft zij aan een vriendin:

Ik had hem op eens zijn martelaarschap ontnomen en dat leek ’t mannetje niet; nu moet hij dat terug zien te krijgen en alle middelen zijn hem goed, zelfs ’t vallen van zijn eigen stuk zou hem welkom zijn, als hij er ons, en vooral mij slechts de schuld van kon geven.

– Hoezo zijn dat ‘flauwe en evident onware’ verhalen, die Multatuli ‘ophangt’? Ze lijkt me ook heel erg ambitieus en geneigd zichzelf te overschatten. En uit de recensies blijkt wel dat velen het met haar eens waren dat die rol boven haar macht lag.

– Maar passages als de volgende getuigen toch alleen maar van tomeloze rancune?

M.K. vertelt nu dat ik haar ’t hof gemaakt heb en door haar afgewezen ben. Uit ‘wraak’ vind ik nu haar spel niet mooi. Ze is ’n canaille! En… haar heel optreden sedert 2 jaar is ’n speculatie geweest om zich te huwen aan myn renommée. Alles nagaande is me dit zeer duidelyk. Vandaar haar eerste bezoek in 73. (herhaald in 74) en haar ophemelen van Multatuli. Ik ben overtuigd dat het schepsel niets dan de mojigheidjes in den Havelaar van my gelezen heeft. Ze weet, ken, kan niets! Haar heele zyn (tot haar brusquerie toe) is één leugen.

– Maar dit schrijft hij na de repetities, als Vorstenschool met Krüseman in de hoofdrol al grote successen heeft, terwijl auteur en actrice elkaar bijna met de dag inniger gaat haten. Hij houdt lezingen in het hele land waarin hij openlijk zegt dat hij vindt dat zij de hoofdrol verpest.

– Zij komt een keer naar zo’n lezing toe, maar dan praat hij tot haar verbijstering alleen over heel andere onderwerpen.

– Ja, en als Douwes Dekker en Mimi Schepel hun verblijf in Nederland benutten om met elkaar te trouwen – iets waar Mina in haar correspondentie met beiden maandenlang steeds op heeft aangedrongen – kan zij dat alleen maar negatief interpreteren:

Nu is die ellendige Mul bezig te trouwen om ’t het Publiek naar den zin te maken en dan Mevr. Douwes-Dekker op de planken te brengen als Hanna [de belangrijkste vrouwelijke bijrol], naast Mevr. ten Hagen [de actrice waarvan Krüseman dacht dat die van Douwes Dekker de hoofdrol zou krijgen] van wie zij geen écrasatie te wachten heeft! De intrigue is netjes gesponnen, maar toch alweer niet slim genoeg, want ik heb haar terstond doorzien, en aan ’t licht gebracht. Die schelm van een Mul doet al wat hij kan om mij uit de voeten te krijgen, daar ik mijn kontrakt gemaakt heb voor Elize Baart [de protégé van Krüseman die Hanna speelde] en mij te zamen en er dus hoegenaamd geen kans op inschuiven is van zijn maîtresse zoo lang wij staan

– Mensen, nu zijn we aan al die recensies niet eens toegekomen. Doen we dat dan volgende week?

– Ja, en dan nemen we ook meteen de giftige anti-Multatuli-brochure Onkruid onder het tarwe mee, die Van Vloten in deze tijd schreef!