Een verhogingstendens bij hedendaagse klinkers in het Nederlands?

Door Siemon Reker

Vice-premier Hugo de Jonge kwam gisterenmiddag zó enthousiast de zaal binnen op Nieuwspoort waar hij de wekelijkse persconferentie van Rutte zou overnemen (14 februari 2020), dat hij de journalisten al begroette voordat de vertegenwoordiger van Rijksvoorlichtingsdienst hem het woord had gegeven.

Hij las de uitgetikte inleiding keurig voor en moest toen lang (gevoeld: drie kwartier) antwoorden op één kwestie. Coronavirus? Nee.
Naderende recessie? Nee.

Het ging over twee halve besluiten die het kabinet had genomen en waar journalisten de weg bij kwijt raakten. Het was door de RVD als volgt onder woorden gebracht in het persbericht Defensie: Marinierskazerne mogelijk niet naar Vlissingen:

De mariniers verhuizen, als het aan Defensie ligt, niet naar Vlissingen. In plaats daarvan wordt gedacht aan een nieuwe kazerne op Kamp Nieuw Milligen bij Apeldoorn. Dat staat in het voorgenomen besluit dat het kabinet vandaag heeft genomen. Tegelijkertijd stelt het kabinet in het voorgenomen besluit dat Zeeland in dat geval op een rechtvaardige wijze moet worden gecompenseerd.

Een voorgenomen besluit en dan nog wel twee die met elkaar in verband stonden, want – zo zei De Jonge – de bedoeling is dat beide zaken later op één dag definitief beklonken worden.

De journalisten bleven vragen, de vice-premier bleef in hetzelfde cirkeltje ronddraaien met enerzijds anderzijds. De Marinierskazerne moet anders dan vroeger besloten niet naar Vlissingen, maar we gaan met de Zeeuwen compensatie zoeken want die hadden zich veel van de komst van de mariniers voorgesteld.

Laat de persconferentie even voor wat die was – en betreur dat de integrale opname nog niet op Youtube is verschenen,- het is nu zaterdagochtend. We kunnen alleen het inleidende statement zien. Daar horen we dat Rutte en andere bewindslieden naar München gaan want daar nemen ze deel aan de Sicherheitskonferenz. Luister hoe De Jonge dat zegt: “nemen deel”. Na een seconde of 15 op die Youtube-film.

Luister eenmaal, tweemaal of nog vaker, De Jonge zegt “nemen dil”.
Dat is in zoverre niet vreemd omdat heel veel mensen “hil vil” zeggen.

Bij die persconferentie sprak de minister zeer frequent van “de Zeeuwen” en daar deed hij het ook, niet “Zeeuwen” maar “Ziwen”. Ik weet niet waarom, maar nu de gelegenheid daar is, vooruit.

Joan Hickson (1906-1998) was een Engelse actrice. Van haar noteerde ik de uitspraak van woorden als here en serious. De eerste lettergreep zouden wij met een “ie” zeggen, zij zei werkelijk een “è”. Wie de vóor-klinkers op een rijtje zet, noteert iets als dit:

ie (niet)
i (wit)
ee (weet)
e (wet)

Daarbij wordt de “è” van wet het meest met een open kaak gezegd, de “ie” met de meest gesloten mond. Anders: wet bevat een lagere klinker dan niet e.d.

Andere grens over, die van het land waar de Veiligheidsconferentie gehouden wordt, Duitsland.

Sommige nieuwslezers daar (vooral ouder, ik luister geregeld naar de Beierse radio) spreken een woord als Universität ‘universiteit’ uit met die lage “è” van wet. Wij zouden net als de meeste Duitsers spreken van “Universiteet”, die nieuwslezers zeggen “Universitèt” met een licht gerekte è .

Het lijkt erop dat daar aan de voorzijde van het klinkeroverzicht iets gebeurt wat we verhoging kunnen noemen, afgaande op dat Engelse serious en here van Joan Hickson, dat Duitse Universität én dat wat we toenemend in het Nederlands horen bij woorden als veel en Zeeuwen.

Ik vermóed dat die tendens bestaat (in feite heb ik het voor het Gronings veronderstellend beschreven op allerlei plaatsen in de Biografie van het Gronings, 2016). Ik hoop dat een stukje als dit collega’s aanzet om de kwestie ook ‘es tegen het licht te houden…. voorzover ze dat al niet hebben gedaan natuurlijk.

Dit stuk verscheen eerder op het eigen blog van Siemon Reker.