Door Wouter van der Land

Wat zijn de drie gemakkelijkste, meest toepasbare, toch bijna altijd effectieve, maar eigenlijk toch vaak iets te gemakzuchtige manieren om een tekst te beginnen? Ik demonstreerde ze zojuist alle drie: de opsomming, de superlatief en de intrigerende vraag. Er zijn zo veel andere mogelijkheden! Speciaal voor het quarantaine-onderwijs en voor iedereen die weleens schrijft, bedacht ik een eenvoudige oefening om meer te variëren.

De oefening

De opdracht is supersimpel: neem een willekeurige te schrijven non-fictietekst en bedenk daar in een half uur tenminste vijf verschillende openingsalinea’s voor. De tekst kan dus van alles zijn: een artikel, een blogpost, een profiel voor een datingsite, een sollicitatiebrief, enzovoort. Het hoofddoel is niet om heel mooi te schrijven, maar om te variëren. Probeer dus liever tien dan vijf openingen te produceren. Door deze oefening zul je bij je volgende tekst sneller aan alternatieve openingen denken, is het didactische idee. Voor de goede orde: een opening met een superlatief of opsomming is niet verboden.

(Alternatief: wie dagelijks schrijft, bijvoorbeeld in een blog, kan zich voornemen om de komende veertien stukken steeds een ander type opening te gebruiken.)

Het openingszinnenarsenaal van De Jong en Burger

Een beetje hulp, want de manieren om een stuk te beginnen zijn natuurlijk eindeloos. Houvast in de zee van mogelijkheden geeft het lijstje van 16 openingen in het Handboek Stijl van Peter de Jong en Jaap Burger:

• Nieuws in een notendop
• Aankondiging
• Stelling
• Anekdote
• Grap
• Middenin het verhaal
• Vraag
• Contrast
• Raadsel of paradox
• Sfeertekening, decor en portret
• Citaat
• Terug in de tijd
• Ik-opening
• U-opening
• Schokkende cijfers
• Suggestieve opsomming

Tip voor een onderwerp en mijn eigen gefreubel

Een heel makkelijk genre om in te variëren is een kookcolumn voor bijvoorbeeld een foodblog. Neem een recept dat je vaak maakt en schrijf daar een paar verschillende inleidingen bij. Ter illustratie een aantal voorbeelden:

1. Begin met een opsomming

Wat is de overeenkomst tussen bliktomaten, een pak spaghetti, gedroogde pepertjes, tonijn uit blik, knoflook, gedroogd eekhoorntjesbrood en zout? Goed geraden, het zijn de ingrediënten van spaghetti alla carrettiera.  Maar het zijn ook allemaal lang houdbare producten. En dat is niet voor niets. (…)

2. Met een intrigerende vraag

Wat eten topkoks wanneer ze vrij hebben en voor zichzelf koken? Ik vroeg het aan tien chefs uit mijn adresboek, waarvan er twee een Michelinster hebben. Ze gaven allemaal de simpelste gerechten door, van omelet tot  geroosterde aardappelen en gewokte noedels. Logisch, want ook koks willen hun werk niet mee naar huis nemen. Alleen de Italiaan uit mijn netwerk noemde een gerecht waar een recept aan te pas komt: spaghetti alla carrettiera. (…)

3. Met een superlatief

De beste bliktomaten komen uit Italië. En de slechtste ook. Laat je daarom niet in de supermarkt verleiden door een mooi etiket met een Italiaanse familienaam, maar hamster af en toe bij een Italiaanse speciaalzaak een flinke voorraad. Je zult er geen spijt van krijgen, zeker niet met de spaghetti alla carrettiera die we vandaag maken. (…)

4. Met etymologie of woordenboekbetekenis

De voorouders van tv-ster Hanneke Groenteman waren voerlieden die vanaf een wagen groente verkochten. Ook de voorouders van overste Karremans, die van de juweliersfamilie Cartier en die van oud-president van de VS Jimmy Carter vervoerden koopwaren met een wagen. Hun Italiaanse vakgenoten heette ‘carretierre’ en naar de vrouwelijke vorm hiervan is onze spaghetti alla carretierra van vanavond genoemd. Je kunt de naam van het gerecht vertalen als ‘koorden van de voervrouw’, wat niet heel smakelijk klinkt.

5. In medias res (middenin de ontwikkelingen)

Gehaast trek je de voordeur achter je dicht. Met je jas nog aan verhit je in een eierpannetje een mok water, die je over een handvol porcini in een kom giet. Dan hang je die jas op, je verzamelt de andere ingrediënten, pelt alvast een teentje knoflook en zet een grote pan water op. In iets meer dan een half uur zet je een van de lekkerste pastagerechten op tafel: spaghetti alla carrettiera. (…)

6. Ab ovo (vanaf het begin)

Ze starten hun leven als bleke schijfjes van niet meer dan twee millimeter in doorsnee. Een paar weken daarna zijn het nog tere plantjes van drie centimeter hoog. Maar drie maanden erna zijn deze uitgegroeid tot robuuste, harige planten, met aan hun buigende takken het zongerijpte rode goud van midden-Italië. Ontveld en ingeblikt vinden de wereldberoemde San Marzano’s hun weg naar alle continenten. Vandaag verwerken we ze in een gerecht waarmee de zon van je bord stuitert: spaghetti alla carrettiera. (…)

7. Met het eind

Ik serveer de pasta in restaurantstijl: als een keurig opgekamd bergje in het midden van een veel te groot bord, met gesmoorde paddenstoelen en strepen van de saus als garnering. In fonkelende glazen schenk ik er een Siciliaanse witte wijn bij. Geen van mijn gasten heeft door dat dit een van de meest eenvoudige pastagerechten is. Drie kwartier ervoor haalde ik de ingrediënten voor mijn spaghetti alla carrettiera uit het keukenkastje (…).

8. Met een aankondiging

Vandaag maken we spaghetti alla carrettiera. (…)

9. Met een tongbreker

De trots van Toscane zijn trossen tomaten en deze blozende rode blijmakers zijn ook best bruikbaar uit blik. Bijvoorbeeld als ingrediënt voor een spaghetti alla carrettiera. (…)

10. Met intellectueel gewauwel

In zijn beroemde populair-wetenschappelijke artikel ‘Rhétorique de l’image’analyseert de Franse denker Roland Barthes een advertentie voor het pastamerk Panzani, die door het gebruik van de Italiaanse merknaam en de kleuren van de Italiaanse vlag iets oproept wat hij ‘Italianité’ noemt. Die ‘Italiaansheid’ is geen authentieke herkomst, maar het resultaat van alle clichés over Italië die over ons zijn uitgestort door reclame en toeristenpropaganda. De kookboeken die de ‘klassieke pastasauzen’ beschrijven bevatten naar mijn idee ook iets te veel Italianité. De bij ons zo geliefde ‘spaghetti alla carrettiera’ is bijvoorbeeld in Italië vaak een veel eenvoudiger gerecht. Van een klein eethuisje in Siracusa kreeg ik het volgende recept.

11. Met een citaat

‘Zo slap als gekookte spaghetti.’ Dat verzucht Rien, een van de hoofdpersonages in de klassieke Nederlandse speelfilm Spetters. Hij was kort daarvoor impotent geworden door een motorongeluk. Maar slap hoeft spaghetti totaal niet te zijn. Pepertjes en paddenstoelen geven scherpte en kracht aan het recept van vandaag: spaghetti alla carrettiera. (…)

12. Met namedropping

Ik mailde een tijdje terug met culinair schrijver Onno Kleyn over zijn column over de ‘ware’ tagliatelle alla bolognese, met een vraag over de toevoeging van bouillon aan de saus. Die leek mij niet geloofwaardig voor zo’n simpel gerecht, omdat je daar uren extra voor in de keuken zou moeten staan. Onno reageerde vriendelijk met de verklaring dat hij slechts het ‘officiële recept’ van de lokale autoriteiten had gegeven. ‘In de praktijk grijpen Italianen heel snel naar een bouillonblokje’, voegde hij daaraan toe. Dat bracht mij op het idee om de paddenstoelen uit de spaghetti alla carrettiera eens te vervangen door de porcini-bouillonblokjes van Star en voor te zetten aan een groot, nietsvermoedend gezelschap.

13. Met een historische uitweiding

Denk je aan de Italiaanse keuken, dan denk je aan de eeuwenoude, ijzeren regel om pasta ‘al dente’ te koken, dus een minuut korter dan op het pak staat. Dat is een fabel, begrijp ik uit Italian Cuisine, a Cultural History van Alberto Capatti en Massimo Montanari. Pasta werd vroeger juist langdurig gekookt en had dus minstens de slapte van vermicelli in een blik Unox-soep. Vandaag maak ik een ‘authentieke’ spaghetti alla carrettiera, dat wil zeggen een gerecht zoals arme Italiaanse voerlieden honderd jaar gegeten zouden kunnen hebben.

14. Met een onderzoeksfeit

Terwijl de Nederlandse overheid tevergeefs miljoenen uitgeeft aan campagnes om ons twee ons groente en vruchten te laten eten, werken Italianen vrijwillig bijna een halve kilo per dag naar binnen. Het geheim: meer dan een ons hiervan bestaat uit gepureerde tomaten. Wil je gemakkelijk gezonder gaan leven, kook dan wekelijks een paar keer pasta met tomatensaus zoals tagliatelle alla bolognese, penne alla boscaiola, spaghetti alla puttanesca of,penne al sugo finto. Of mijn favoriet: spaghetti alla carrettiera. (…)

15. Zonder staartletters

Fusilli alla carrettiera  vind ik zondermeer een van de lekkerste Italiaanse schotels. Met een saus van alleen olie, tomaten, eekhoornzwammen, blikvis, knoflook, chili en zout is uw winkelbezoek eraan vooraf een fluit van een cent.

16. Met een anekdote

Een tomatenteler uit het Westland vertelde me eens dat hij uitstekende zaken deed in Italië. ‘Huh, Italië produceert toch zelf de allersmakelijkste, zongerijpte tomaten?!’, riep ik verbaasd. De teler legde uit dat veel Noord-Italianen niets moeten hebben van het zuiden. Daarom zijn juist de meest bleke vleestomaten uit onze kassen daar zeer gewild. ‘Hun verlies!’, zei ik, ‘laat de Zuid-Italianen hun tomaten maar naar ons sturen, ik koop ze wel …’ Vanochtend voegde ik de daad bij het woord voor het recept van vandaag: spaghetti alla carrettiera. (…)

17. Met beeldspraak

De zee en het bos zingen een vurig duet, begeleid door een koor van tomaten en tonen van peper en knoflook. Spaghetti alla carrettiera is pure, eetbare kitsch. (…)

18. Met een grap

Eekhoorntjesbrood is zo’n woord waar mijn fantasie mee op de loop gaat. Ik krijg een beeld van een grote fabriekshal waar aan de lopende band eekhoorntjes worden gevild, ontbeend, gehakt en in broodblikken wordt gebakken. In werkelijkheid is het de poëtische benaming voor een eetbare paddenstoel, waar eekhoorns niets van moeten hebben. Gelukkig maar, want ze zijn een onmisbaar ingrediënt van een van de klassieke pastagerechten: spaghetti alla carrettiera. (…)

19. Met een teaser

Met één ingrediënt maak je van een eenvoudige spaghetti alla carrettiera een gerecht van restaurantkwaliteit. Er is een grote kans dat je het gewoon in je keuken op voorraad hebt en nee het is geen snufje suiker, geen klont boter, geen scheut room. En ook geen bouillonblokje. (…)

20. Met een paradox

Spaghetti alla carrettiera is een van de makkelijkste, maar ook een van de moeilijkste pastagerechten. De bereidingswijze bestaat uit niet veel meer dan de ingrediënten in de pan doen, maar het verschrikkelijk moeilijke is het vinden van goede kwaliteit bliktonijn en porcini secchi. Man, man, man, wat word je daarmee belazerd in ons land. (…)

21. Met een willekeurige retorische techniek

[PYSMA/VRAGENVUUR:] Wat eten we vandaag? Welke ingrediënten hebben we daarvoor nodig? En welke pannen en apparatuur? Welke technieken moeten we toepassen? In welke volgorde? Hoe maken we er een mooi bordje van? Welke wijn drinken we erbij? En met welke persoonlijke anekdotes kan ik mijn verhaal overgieten? Wat een hels leven leid ik toch, dat ik steeds maar weer diezelfde vragen moet beantwoorden. Vandaag over een gerecht dat al 100.000 keer op internet beschreven staat: spaghetti alla carrettiera. (…)

22. Met een willekeurig in de ANS geprikt voorzetsel als eerste woord

Bezuiden de Tiber worden de mensen armer en de sauzen simpeler. In Rome belooft een menukaart met ‘spaghetti alla carrettiera’ je nog een rijke tomatensaus met tonijn en paddenstoelen, maar in Napels laten de meeste koks die laatste twee ingrediënten weg. En in Puglia krijg je onder dezelfde naam een pasta die even heen en weer wordt geschud in op smaak gebrachte olijfolie met gehakte peterselie.

23. Met een actuele aanleiding

Door de coronamaatregelen zijn mensen massaal gaan hamsteren. In mijn supermarkt waren de schappen voor pasta leeg op de volkorenspaghetti na. Ook de tomaten in blik waren verdwenen en bij de visconserven lagen alleen nog drie blikjes sardines. Speciaal voor de hamsteraars geef ik vandaag het recept voor  spaghetti alla carrettiera. Jullie hoeven alleen nog terug naar de supermarkt voor gedroogde paddenstoelen. Bij mijn Jumbo was dat vak in elk geval nog helemaal vol.

24. Met een weetje

Naast zoet, zout, zuur en bitter proeven wij mensen een vijfde smaak die ‘umami’ of ‘hartig’ wordt genoemd. Deze wordt veroorzaakt door smaakverrijkers als rijpe kaas, sojasaus, bouillon, schelpdieren, vis, tomaten en paddenstoelen. De drie laatste gaan in gulle hoeveelheden in de saus voor spaghetti alla carrettiera. Je snapt nu waarom Italianen kaas in dit gerecht achterwege laten. (…)

25. Met drie leugens en vijf keer het woord ‘ik’ in vier regels

Wanneer ik in Rome ben, ga ik altijd naar de trattoria van Anna en Ottavio. Hun trippa alla Romana vind ik in zijn eentje de vliegreis waard. Maar hoe ik ook aandring, het recept weet ik ze niet te ontfutselen. Toen ze de laatste keer de teleurstelling op mijn gezicht zagen, kreeg ik als troost hun versie van spaghetti alla carrettiera op papier mee.

Beeld: Unsplash.com