Door Roland de Bonth

Bijna twee jaar geleden schreef ik voor Neerlandistiek voor de klas de bijdrage Real Men op de Ventoux. Van leesboek naar ‘luisterboek’. Op basis van alle muziekstukken die Bert Wagendorp in zijn roman Ventoux noemde, had ik deze openbare Spotify-afspeellijst gemaakt. Lezers van dat boek kunnen de nummers uit die lijst afspelen wanneer ze bij lezing in de tekst opduiken: ze staan namelijk op volgorde van voorkomen. Het beluisteren van de muziek kan de lezer terugvoeren naar de tijd waarin het boek zich afspeelt of kan de gemoedstoestand van een personage karakteriseren.

Het nadeel van het maken van die Spotifylijst is dat ik sindsdien geen boek meer kan lezen zonder direct een notitie in mijn telefoon te zetten wanneer er een muziekstuk wordt genoemd. Dus toen ik mij tijdens de afgelopen hittegolf laafde aan Afgang (2000), het zesde deel van J.J. Voskuils Het Bureau, had ik na lezing van bladzijde 700 de onderstaande lijst gereed. 

	Pagina	Componist	Titel
1	p. 19		Stille nacht, Heilige Nacht
2	p. 32	Wolfgang Amadeus Mozart	“een vioolsonate”
3	p. 116	Beatles	Michelle
4	p. 122	Glenn Miller	“Melodieeën”
5	p. 149		Er was eens een boerke van hosasaho, die zocht er een vrouw van falderiedalderietieredondijne
6	p. 202		Blijf met mij heer (vgl. nr. 16)
7	p. 204	Marc-Antoine Charpentier	Messe pour les trépassés
8	p. 301	Bessy Smith
9	p. 301		Een, twee, drie, vier, de Duitsers zijn weer hier
10	p. 303		Wilhelmus
11	p. 399	Wolf Biermann
12	p. 456	(*Frédéric Chopin) Franz Schubert	Impromptu in Es-dur
13	p. 456	[Robert Schumann]	“Träumerei” [Kinderszenen, op.15, nr. 7]
14	p. 456	Johannes Brahms	Wals in As
15	p. 456	[Frédéric Chopin]	“Tristesse” [Etude voor piano, op.10, nr.3 in E gr.t.]
16	p. 456		Blijf met mij heer (vgl. nr. 6)
17	p. 646	Johann Sebastian Bach	“paascantate”

Beatles

Aan de hand van deze lijst – en met behulp van Google – heb ik geprobeerd een volledige Spotify-afspeellijst te maken van alle muziekstukken die Voskuil in zijn roman heeft aangehaald. Het resultaat is in deze afspeellijst te vinden. Eigenlijk kan alleen van nummer 3 met zekerheid worden gezegd dat dit daadwerkelijk de uitvoering van het liedje is dat Voskuil ‘voor oren’ moet hebben gestaan. Van andere nummers heb ik wel een versie op Spotify aangetroffen maar het is twijfelachtig of dat ook de vertolking is die Voskuil in gedachten had toen hij zijn boek schreef. Zo hebben tal van koren Blijf met mij heer (nummer 6 & nummer 16) opgenomen en wordt ook het Wilhelmus (nummer 10) op uiteenlopende wijzen gespeeld. Datzelfde geldt voor het Duitstalige Stille Nacht, Heilige Nacht(nummer 1) en voor Charpentiers Messe pour les trépassés (nummer 7).

Bessy Smith

Soms noemde Voskuil alleen de naam van een artiest – Bessy Smith (nummer 8) en Wolf Biermann (nummer 11) – of gaf hij een algemene omschrijving van een muziekstuk – een vioolsonate (nummer 2), melodieën (nummer 4), een paascantate (nummer 17). Voor mijn afspeellijst heb ik in die gevallen gekozen voor het meest beluisterde stuk of het bekendste stuk van die artiest op Spotify.

Chopin

Veel moeite had ik met het vinden van een muziekstuk dat gedraaid werd op de uitvaart van de moeder van Nicolien. Ik kan het mis hebben, maar ik denk dat Voskuil zich hier vergist heeft. Zo spreekt hij van de Impromptu in Es-dur van Chopin (nummer 12), maar voor zover ik heb kunnen nagaan moet dat stuk toegeschreven worden aan Franz Schubert: Impromptu No. 2 in Es groot (Opus 90, D899). Chopin heeft weliswaar vier impromptu’s gecomponeerd, maar nooit één in Es groot. Mocht mijn aanname onjuist zijn, dan verneem ik dat graag.

Daniel Wayenberg

“Toen Daniël Wayenberg Tristesse inzette, stapte de begrafenisondernemer naar voren en sloot de gordijnen.” (p. 456). 

De zoektermen Tristesse (nummer 15) en Wayenberg voeren ons naar een langspeelplaat uit 1973 van het label His Master’s Voice waarop pianist Daniël Wayenberg bekende en minder bekende pianostukken speelt. Behalve Tristessebevat deze grammofoonplaat ook Schumanns Träumerei (nummer 13) en Brahms’ Wals in As (nummer 14). Er is een gerede kans dat Maarten Koning stukken van déze lp heeft uitgekozen voor de uitvaartdienst van Nicoliens moeder.    

Het enige muziekstuk van de uitvaartdienst dat ontbreekt op deze verzamelaar van klassieke pianostukken is het hierboven al genoemde Impromptu in Es-dur; het moet dus op een ander album hebben gestaan. Dat strookt met de meervoudsvorm grammofoonplaten die Voskuil even verderop bezigt:

“De begrafenisondernemer bracht hem de grammofoonplaten en de zwarte plastic zak waarin ze vervoerd waren.” (p. 457) 

Misschien was die andere langspeelplaat wel het album van Philips uit 1975 waarop Alfred Brendel stukken van Schubert – waaronder Impromptu in Es-dur – uitvoerde. Maar dat is giswerk. Puur op basis van Voskuils tekst kan ik dat niet hard maken.

Oproep

Er resteren nog twee Nederlandstalige liedjes. Het eerste van die twee (nummer 5) is getiteld Er was eens een boerke hosasaho, die zocht er een vrouw van falderiedalderietieredondijne. Het werd gespeeld door een Vlaams muziekgroepje – “gekleed als boeren op de schilderijen van Breughel” – tijdens het afscheid van Jaring Elshout in het Singermuseum. De zang werd begeleid door vedel, luit, trekzak en draailier en het lied kende ten minste drie coupletten.

Het tweede lied (nummer 9) is een levenslied. Maarten hoorde het op Koninginnedag spelen op de hoek van de Bloemstraat in Amsterdam door een paar jongens. Hun bandje bestond uit een bas, een klarinet, een mandoline, een trommeltje en een zanger. Het refrein van dat levenslied was Eén, twee, drie, vier, de Duitsers zijn weer hier.

Beide liederen maken geen deel uit van de miljoenen liedjes die Spotify beschikbaar stelt. Het is trouwens de vraag of deze liedjes überhaupt ooit op plaat zijn gezet. Ik had stiekem gehoopt dat deze liedjes opgenomen waren in de Nederlandse Liederenbank van het Meertens Instituut maar in die database kon ik ze niet terugvinden. Een zoektocht op internet leverde evenmin het gewenste resultaat op. Wie heeft er meer informatie over deze nummers en de uitvoerenden?