• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Op een haar + op een oor na gevild = op een haar na gevild

20 januari 2021 door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

N.a.v. de biografie van Hans van Mierlo

Door Siemon Reker

Kan het zijn dat er in de volgende zin een contaminatie voorkomt, een mix van twee uitdrukkingen? “Na vijf maanden lijkt de vorming van een kabinet op een haar na gevild.” Laten we ons niet bekommeren om het geploeter van Jaap Burger en Marinus Ruppert in de vroege jaren ’70 van de vorige eeuw en laten we Den Uyl en Van Mierlo ook ergens in een ruimte aan het Binnenhof de loop van de geschiedenis laten afwachten en naar de talige inhoud kijken.

“Na vijf maanden lijkt de vorming van een kabinet op een haar na gevild” staat in het begin van het hoofdstuk dat de vorming van het kabinet-Den Uyl beschrijft in Hubert Smeets’ lezenswaardige biografie van Hans van Mierlo, zojuist verschenen. (Het staat onder meer op blz. 143.)
Ik denk dat het een optelsom is van deze twee idiomatische uitdrukkingen in het Nederlands:

  • op een haar (na)
  • op een oor na gevild

In Dat gezegd hebbend… staan een paar voorbeelden van dat soort verschoven taal, hetzij als woord (plotsklaps = plotseling + eensklaps, puinzooi = puinhoop + rotzooi), hetzij als uitdrukking. “In het pak genaaid is mogelijk een contaminatie van in het pak gedaan ‘kind in de luiers gestopt’ en genaaid ‘belazerd’… zoals dat wat oneerbiedig heet.” (Dat gezegd hebbend… p. 153)

Van Dale plaatst beide uitdrukkingen op één lijn: het is op een oor of haar na gevild ‘het is nu bijna klaar, gebeurd, achter de rug’. Maar het grote boek van Stoett (zie F.A. Stoett, Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden. W.J. Thieme & Cie, Zutphen 1923-1925 (vierde druk) via DBNL.nl) heeft maar één van deze twee: “Het varken is op een oor na gevild (of gewasschen), d.w.z. de zaak is op eene kleinigheid na afgedaan.”

Op een haar wordt door Stoett alleen op zichzelf beschreven, zonder dat er van villen sprake is: “Op een haar, d.w.z. zoodat het niet de breedte van een haar scheelt, verschilt; zoodat er niet de breedte van een haar aan ontbreekt”.

Als we via LexisNexis en dus in hedendaagse kranten kijken naar het voorkomen van dat villen in combinatie met hetzij een haar, hetzij een oor (in dialecten kunnen de woorden haar en oor vrijwel identiek klinken), dan zien we dat Van Dale gelijk heeft, beide komen vergelijkbaar frequent voor.

Er is wél onderscheid te maken als we de context erbij betrekken. Op een oor na zien we bij uitstek als er iets gedaan is dat bijna af is, op een haar na combineert vooral goed met iets passiefs, een gebeurtenis die nét niet heeft plaats gevonden. Typerend is het dus dat in een krant staat dat een verbouwing, een aankoop op een oor na gevild is (het varkentje is bijna gewassen), terwijl daartegenover een auto op een haar na in de sloot belandde, een voetbalclub is op een haar na veilig e.d.

Op een oor na villen is beeldend, op een haar na villen is daarentegen niet voor te stellen. Maar beide betekenen ‘vrijwel’ en het is dus geen wonder dat daaruit zo’n versmolten uitdrukking voortkomt.

De eerste die in de Tweede Kamer volgens de Handelingen de gecontamineerde variant gezegd heeft is mevrouw Ginjaar-Maas (VVD): “Als zoiets op een haar na gevild is, is het schandelijk dan nog de zaak op te willen houden.” (5 april 1979) Op een oor na gevild komt al veel langer voor (in deze bron zeker sinds 1907) en dat maakt die gedachte aan een mix extra aannemelijk.

Dit stuk verscheen eerder op de blog van Siemon Reker.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel

Lees Interacties

Reacties

  1. J. Houtsma zegt

    20 januari 2021 om 11:18

    ‘Op een oor na gevild’ is een leuke beeldende uitdrukking. ‘Haar’ wordt in overdrachtelijke zin doorgaans gebruikt om aan te geven dat iets heel dun is: ‘haarfijn’, ‘haarscherp’, ‘een haarbreed’, ‘haarspleet’, ‘haarspatie’…

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

D. Hillenius • Wij hebben nog vergeten

men laat Hongaren de zee zien
hijst Hollanders op bergen
beren op fietsen
opoe Moses maakt schilderijen

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

Van zomers die wij niet kennen
ritselen de blaren,
in winters die wij niet kennen
sneeuw onhoorbaar valt.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

18 juli 2025

➔ Lees meer
19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

15 juli 2025

➔ Lees meer
1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1801 Taco Roorda
1901 Wim Caron
sterfdag
1901 Jan ten Brink
1919 Jacob Verdam
2010 Hans den Besten
➔ Neerlandicikalender

Media

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

15 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 3 Reacties

➔ Lees meer
Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

14 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

13 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 2 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d