Door Marc van Oostendorp
De PvdA komt de twijfelachtige eer toe het meest onhaalbare voorstel over taal te doen in haar verkiezingsprogramma voor 2021:
We schrappen ‘Berber’ uit de Nederlandse taal en vervangen dit door ‘Amazigh’ of ‘Imazighen’.
De op zich natuurlijk sympathieke suggestie (berber betekent zoveel als barbaar) wordt gedaan in een alinea waarin ‘inmenging bij en intimidatie van de diaspora’ van onder andere Marokkanen in Nederland van de hand wordt gewezen. Maar hoe de PvdA zich dat precies voorstelt, dat ‘schrappen’ van een woord uit ‘de Nederlandse taal’, blijft onduidelijk. Je zou hier de geest van Ronald Plasterk aan het werk kunnen zien, ooit minister van OCW die verklaarde dat hij ‘de baas’ was van het Nederlands, zonder dat het Nederlands zich daar verder ook maar iets van aantrok. (De uit de PvdA voortgekomen partij Denk begrijpt dit beter en zegt dat de overheid bepaalde woorden niet meer moet gebruiken. Dat is natuurlijk beter haalbaar.)
We bouwen verder uit
De partij doet overigens ook een paar wat verrassender voorstellen. Zo is het de enige partij die, voor zover ik kan zien, expliciet het Limburgs en het Nedersaksisch noemt (de eerste zin is wat mij betreft wel wat apodictisch):
Taal is cultuur. We investeren in het versterken van de regionale talen Nedersaksisch, Fries en Limburgs. Ze zijn een belangrijk onderdeel van de identiteit van vele Nederlanders. De afspraken die vastgelegd zijn door het Convenant Nedersaksisch, het Convenant Limburgs en het Europees Handvest voor regionale talen en talen van minderheden bouwen we uit.
Opvallend daarbij is wel dat alleen de regionale talen worden genoemd. Het genoemde Europees Handvest noemt ook niet-regionale erkende talen, het Jiddisch en het Romani, maar je zou je ook kunnen afvragen of alle andere taalvariëteiten (de niet-erkende streektalen, maar ook de talen van migranten zoals het Tamazight) niet eveneens ‘een belangrijk onderdeel van de identiteit van vele Nederlanders zijn’. Bovendien is natuurlijk ook dit voornemen (we ‘bouwen’ bestaande afspraken ‘verder uit’) behoorlijk vaag. Wie zijn keuze bij de verkiezingen vooral laat bepalen door zijn warme liefde voor het Nedersaksisch kan het beste PvdA kiezen, maar zonder garantie dat er dan ook daadwerkelijk wat gebeurt.
Schoolbibliotheek
Het is ook een beetje jammer dat in een, op zich ook al goedbedoelde passage over de aanpak van laaggeletterdheid toch weer het misverstand opduikt dat ‘een kwart van de vijftienjarigen’ niet voldoende kan lezen en schrijven (lees hier de nuance).
Groot offensief tegen laaggeletterdheid, voor jongeren en volwassenen. Anno 2020 zijn meer dan twee miljoen mensen in ons welvarende land officieel laaggeletterd en een kwart van de vijftienjarigen kan niet voldoende lezen en schrijven. Met een groot offensief tegen laaggeletterdheid zorgen we dat iedereen kan meedoen in een steeds meer digitale informatiesamenleving. Scholen krijgen de middelen om voor een breed aanbod van boeken te zorgen, zodat zij een schoolbibliotheek kunnen inrichten. Ook komen er meer betaalbare en laagdrempelige taallessen voor volwassenen.
De passage maakt bovendien een beetje een ongecoördineerde indruk, alsof men van alles bij elkaar heeft gegooid, met eerst de wens dat leerlingen kunnen meedoen in een ‘steeds meer digitale samenleving’, en dan meteen daarop, pats boem, alsof dat deel is van de wens, de mededeling dat scholen meer boeken in hun schoolbibliotheek hebben.
Taalbureaus
Voor het overige is bij de PvdA net als voor alle andere partijen het leren van Nederlands een belangrijke opgave voor iedere nieuwkomer. Dat dit de eerste meer links-georiënteerde partij is blijkt vooral uit het feit dat de partij vindt dat de overheid een belangrijke rol speelt in de bekostiging. Ik geloof dat alle partijen het erover eens zijn dat het onderwijs in het Nederlands wel in private handen moet blijven, al heeft de PvdA wel een belangrijke opmerking die ik nergens anders heb gevonden:
Frauderende taalbureaus pakken we aan. Taalbureaus die inburgeraars voor duizenden euro’s oplichten tolereren we niet. Gemeenten werken alleen nog samen met gecertificeerde taalbureaus.
Ik vind het wel wat eigenaardig dat in een programma voor landelijke verkiezingen een voornemen staat voor de gemeenten, want ik geloof niet dat de regering hier zommaar kan ingrijpen.
Behalve het volledige verkiezingsprogramma staat er op de site van de PvdA ook een filmpje waarin senator Esther-Mirjam Sent, voorzitter van de programmacommissie, de hoofdpunten toelicht, een versie in begrijpelijke taal en, als curiosum, een pdf-versie waarin in de kantlijn regelnummers staan – handig als iemand precies wil verwijzen naar regel 25 op pagina 87.
Waar de vorige programma’s het woord ‘vrijheid’ naar eigen hand zetten, doet de PvdA dit met ‘eerlijk’. Over het probleem van de geldstromen: ‘Er komt een eerlijke verdeling tussen bètatechniek, de alfa- en gammastudies en medische wetenschappen.’
‘Eerlijk’ lijkt me hier niet 1/4 voor elk te betekenen, dus dan betekent het eigenlijk niets.
Er komt (ook relevant voor taal) gratis kinderopvang met pedagogisch medewerkers vanaf 0 jaar voor elk kind.
Dat is natuurlijk duur, zeker naast de miljarden die nu aangekondigd zijn om de achterstanden weg te werken.
De financiële verantwoording:
‘Om deze plannen te betalen gaat Nederland eindelijk een eerlijke bijdrage vragen van miljonairs en multinationals.’
Weer dat woord ‘eerlijk’.
Maar als je doorbladert wordt de toon wat koeler:
‘De rekening van de crisis willen wij niet bij werkenden, kwetsbaren en jongeren neerleggen maar bij diegenen die de rekening het beste kunnen dragen: de vervuilers, de vermogenden en de multinationals.’
Ook de Europese begrotingsregels moeten overigens ‘op de schop’, want ook de staatsschuld moet flink oplopen om de plannen te betalen.
De PvdA is er gelukkig eerlijk over dat veel onhaalbaar is:
‘Natuurlijk weten we dat niet alle maatregelen in dit verkiezingsprogramma morgen al uitgevoerd zijn.’
Ook het woord ‘vrijheid’ (ook voor rood een kernwaarde ) wordt in het programma eigenzinnig uitgelegd:
‘Vrijheid betekent dat je alle middelen hebt om mee te kunnen doen. Zo kun jij je dromen waarmaken. Je moet een bijdrage kunnen leveren en jezelf kunnen ontwikkelen. Wij vinden dat vrijheid voor iedereen beschikbaar moet zijn.’
Off-topic: er staan veel onwaarheden in. Bijvoorbeeld: ‘Het is raar dat een kilo appels duurder is dan een kilo frikandellen. Groente en fruit wordt daarom goedkoper. Ongezond eten wordt duurder.’ Factcheck: bij AH kost een kilo frikandellen omgerekend 3,23 EUR en een kilo granny smith 2,59 EUR. Golden delicious: 2,49 EUR. Appelen zijn dus al fors goedkoper, geen reden voor een snacktaks.
In Duitsland was er onlangs veel ophef, omdat in een praatprogramma op de televisie het woord “Zigeuner” werd gebruikt. De overkoepelende organisatie van Sinti en Roma in Duitsland ging zich ook inmengen in deze discussie, waarbij de voorzitter duidelijk maakte, hoe kwetsend deze benaming voor zijn bevolkingsgroep is. Ook hier is er een poging om een bepaald woord uit een taal te schrappen, door steeds maar te herhalen, dat dit woord ongewenst is. Het kan dus zo maar gebeuren, dat dit woord op een gegeven moment uit het Duitse vocabulaire verdwijnt.
Natuurlijk kunnen woorden verdwijnen, en er steeds op wijzen dat die woorden onaangename associaties hebben is een goede manier. De vraag is of je dit via de politiek kunt bereiken.