Jeugdverhalen over joden (148)

In deze reeks publiceert Ewoud Sanders het ruwe materiaal voor een in 2022 te verschijnen boek met een analyse van deze bronnen.

Auteur: Cornelia Maria van den Berg-Akkerman (1906-2008)
Oorspronkelijk Nederlands

Herkomst en drukgeschiedenis

Vanaf 1937 schreef Cornelia Maria van den Berg-Akkerman (1906-2008) zo’n vijftig kinderboeken. De meeste titels verschenen bij de uitgeverijen G.F. Callenbach en G.B. van Goor. Relatief veel succes had zij met de zogenaamde Diedeltje-reeks: Diedeltje en de ballon (1965), Diedeltje gaat naar Artis (1965), Diedeltje in de optocht (1967), enzovoorts.

Volgens Wout den Breems, die een portret van haar schreef, liet Van den Berg-Akkerman zich meestal inspireren door gebeurtenissen in haar omgeving. Of dat ook geldt voor Dagboek van moeder is niet bekend. Zij vond het belangrijk om in al haar publicaties ‘te getuigen van haar geloof in God’.

Van den Berg-Akkerman was ouderling bij de Nederlandse Hervormde Kerk in Vlaardingen. Zij schreef voor verschillende kranten en tijdschriften en was betrokken bij het zondagsschoolwerk.

Dagboek van moeder verscheen bij uitgeverij G.F. Callenbach in Nijkerk en beleefde vier drukken: in 1967, 1973, 1978 en 1984. In de samenvatting is geciteerd uit de eerste druk.

Samenvatting

Frida Kanter, een meisje van 11, woont met haar ouders en broertje in een dorp. Op een dag wordt zij op het schoolplein uitgescholden voor ‘jodin’. Frida schrikt heel erg. Anders dan de andere meisjes in haar klas heeft zij donker haar en donkere ogen, maar ‘is zij een jodinnetje? Als het waar is, waarom hebben vader en moeder haar dat dan nooit verteld?’

Thuisgekomen vraagt Frida aan haar moeder: ‘Zijn wij joden?’

Haar moeder antwoordt bevestigend. ‘Je mag het gerust weten, Frida, maar na alles wat er gebeurd is tijdens de oorlog hadden vader en ik gemeend dat het beter was te wachten tot je twaalf jaar was om dit te vertellen.’

 Frida wil graag weten wat er in de oorlog is gebeurd. Zij krijgt haar moeders oorlogsdagboek te lezen. Jetty Meyer, Frida’s moeder, was 11 toen de oorlog uitbrak. Zij dook onder bij de familie Stam: tante Mien en oom Karel.

Van tante Mien leert Jetty dat ze Duitsers niet mag haten, want in het Nieuwe Testament staat dat Jezus heeft gezegd: heb uw vijanden lief. Jetty leert ook dat Jezus de Messias is. In haar dagboek schrijft ze over tante Mien: ‘Zij begon te vertellen wat ze me al meer verteld had en ik niet begreep… Het werd me nu wat duidelijker: het kindje Jezus dat geboren is in Bethlehem in een stal, dàt was de zoon van God, de Messias. Ik snapte niet waarom vader en moeder en tante en oom het nooit begrepen hadden.’

Jetty mag een keer mee naar de kerk en daar hoort ze voor het eerst een dominee preken. Dit maakt diepe indruk op haar.

Na de oorlog gaat Jetty bij familieleden wonen – haar eigen ouders zijn in de concentratiekampen omgekomen. Ze gaat nog vaak bij tante Mien en oom Karel logeren. ‘Ik heb veel aan hen te danken’, vertelt ze aan haar dochter Frida.

Hoe is het verder gegaan, wil Frida weten. Haar vader komt er bij zitten en moeder zegt: ‘We zijn samen gaan lezen in de bijbel en we zijn gaan praten later met een dominee. Toen hebben we beiden belijdenis ge­daan, nietwaar vader?’

 Vader: ‘Zo is het! We zijn joodse christenen geworden. Dat grote geluk is uit de zwartste nacht van ons leven geboren. We zijn er dank­baar voor, begrijp je?’

Moeder onderstreept dat: ‘Wat we kwijt zijn, is voor altijd weg! Maar één geluk kan niemand mij meer afnemen, nooit. Ik heb leren geloven. Christenen hebben vader en mij geholpen en daardoor leven wij nog, God zij ge­dankt.’

 Frida is door dit alles zeer gesterkt. ‘Ze is een jodin en die jongen zal haar zeker nog wel eens plagen op het schoolplein. Maar ik ben niet bang, denkt ze verwonderd. Het is immers niets bij alles wat vader en moeder doorgemaakt hebben. Alleen een beetje kinderachtig geplaag van een vervelende jongen.’

Doelgroep en receptie

Uitgeverij Callenbach vond Dagboek van moeder in 1967 geschikt voor meisjes van elf tot veertien jaar maar verlaagde die leeftijd in 1978, bij de derde druk, naar meisjes van negen tot elf jaar. Onze hervormde zondagsschool beval het boek in 1978 aan voor meisjes van tien tot twaalf.

Van Dagboek van moeder vond ik zeven besprekingen. Het Gereformeerd gezinsblad noemde hetin 1967 een ‘fijn meisjesboekje’ en een ‘prachtwerkje’. Het Nederlands Dagblad oordeelde in 1973 over de tweede druk dat het een ‘gevoelig geschreven verhaal’ was ‘dat we graag aanbevelen’. De recensent van de Nederlandse Bibliotheek Dienst was in 1978 terughoudender: ‘Geeft enigszins een indruk van de oorlog.’ En: ‘Voornamelijk te gebruiken in orthodox protestants christelijk milieu.’

Interessanter zijn de vier besprekingen van Onze hervormde zondagsschool, waarin het eindoordeel enigszins wordt onderbouwd. ‘Dit boekje vertelt iets van de moeilijke oorlogsjaren’, aldus Onze hervormde zondagsschool in 1967. ‘Goed is het dat onze kinderen dit niet vergeten. (…) Een christelijke geest zit er in dit boekje.’ Eindoordeel: ‘Warm aanbevolen.’

In 1973 volgde hetzelfde eindoordeel, op basis van een iets andere argumentatie: ‘Een goed boekje, dat op eenvoudige wijze de verschrikkingen van de oorlog in herinnering brengt mèt alle uitredding ^[[‘verlossing, redding’] en zegen; ook deze, dat het een jodengezin tot geloof in de Heere Jezus bracht.’

  Het eindoordeel van de recensent die in 1978 de derde druk voor Onze hervormde zondagsschool besprak, luidde: ‘Matig aanbevolen.’ ‘Er worden’, schreef hij ter onderbouwing, ‘veel begrippen gebruikt (illegale krantjes, distributie, onderduiken, sabotage) die m.i. door de kinderen nu niet meer begrepen worden en die in het boek niet worden uitgelegd. De taal van het dagboek (…) is niet kinderlijk genoeg.’

In 1984 schreef Onze hervormde zondagsschool over de vierde druk: ‘Een leerzaam boek voor onze jongere meisjes. Het is belangrijk, dat ook zij weten wat leeftijdgenootjes van Joodse afkomst in de oorlogsjaren hebben moeten doorstaan. Godsdienstig aanvaardbaar. Stijl en taalgebruik soms wat moeilijk voor deze leeftijdsgroep.’ Eindoordeel: ‘Aanbevolen.’