Eergisteren postte een docent in de Facebookgroep Leraar Nederlands een scan van een eindexamen Nederlands voor MMS (Middelbare Meisjesschool) uit 1947. Ze voorzag dit van het bijschrift: ”Lijkt me veel leuker om na te kijken.”

Het bewuste examen start met: “Maak een opstel over één der negen volgende onderwerpen of voldoe aan de opdracht onder nr. 10.” De negen onderwerpen hebben titels als “Slordigheid”, “De plaats van Vader in het gezin, vroeger en nu”, “De jeugd en de Kerk” of “Gelukkige momenten”. De tiende opdracht heeft betrekking op een gedicht van Bertus Aafjes waarin hij het tot stand komen van de vrede in 1945 vergelijkt met het naderende voorjaar, in het bijzonder het uitlopen van een berkenboompje. Ze luidt: ”Lees het volgende gedicht aandachtig en geef op elk der onderstaande vragen antwoord, waarbij je er minstens drie moet uitwerken tot een opstelletje van ongeveer 20 regels.” Een paar van de tien vragen: – “In de eerste strofe vertelt ‘heb bespied’ ons zeer duidelijk de innerlijke gesteldheid, welke de dichter doorleefde. Wat ligt er achter dit woord ‘bespied’ aan gevoelsleven verborgen?” – “Ieder voorjaar roept in ons iets speciaals op, wat geheel verschilt van onze beleving van de andere seizoenen. Vertel hierover iets.” – “In de laatste zes regels beschrijft de dichter, hoe hij dat jaar het voorjaar beleefde. Zeg dat in je eigen woorden.”

Zwamopstel

De post van de docent is 161 maal voorzien van een ‘leuk’ of ‘geweldig’. Bij de eerste reacties kun je nog denken dat deze waardering louter betrekking heeft op het curiositeitsgehalte van het bewuste examen: “Prachtig!”, “Wat een pareltje!”. Maar al gauw wordt duidelijk dat het gaat om meer: – “Ongelooflijk, dit examen. Mijn hart gaat er sneller van kloppen.” – “Fantastisch! Krijg zelfs zin om examen te doen.” – “Wat een vrijheid, vertrouwen en ruimte voor de leerling (en voor ons)!” – “Ik mis de creativiteit in het onderwijs!!!Dit was ten minste ‘iets’!” – “Hoe zijn we eigenlijk terechtgekomen bij de zielloze examens van nu?” – “De opdracht poëzieanalyse kan zo mijn examen in.” – “Vooral die vraag 10 is prachtig! Stuur een kopietje naar het cvte, dan zien ze dat wat ze nu afleveren broddelwerk is.” – “Noem me maar ouderwets, maar dit examen heeft mijns inziens meer inhoud dan de huidige examens.” – “Ik zou zoveel liever het 1947-examen afnemen.”

De vraag is of deze enthousiaste docenten beseffen dat het hier gaat om een examen schrijfvaardigheid en geen leesvaardigheid, zodat de vergelijking met het huidige centraal examen nauwelijks zinvol is. Maar een belangrijker vraag is of ze beseffen dat bij een examen uit 1947 onderwijs hoort uit 1947, wat in dit geval de terugkeer zou betekenen van het zogenaamde ‘zwamopstel’ (alleen een titel, geen bronnen en dan schrijven maar) en van een op zijn zachtst gezegd gedateerde omgang met poëzie.

Herziening

Eigenlijk denk ik dat ze beide niet beseffen en dat ze dat ook niet schelen kan. Ze grijpen gewoonweg iedere gelegenheid aan om hun ongenoegen te uiten over het huidige centraal schriftelijk examen Nederlands en deinzen daarbij voor geen enkele gekkigheid terug. Die verwarring is naar mijn mening niet zozeer het gevolg van echt slechte eindexamens, maar van de voortdurende kritiek op die examens in het afgelopen decennium vanuit de universitaire Neerlandistiek, geflankeerd door de media.

Het kan zijn dat ik dit mis heb en dat deze nostalgische beweging ernst is. Dan is de herziening van het eindexamen Nederlands eenvoudig te realiseren: ouders, grootouders, oudtantes en oudooms brengen via een landelijke actie hun oude eindexamens Nederlands in. Die worden de komende 25 jaar afgenomen, met daarop afgestemd onderwijs, en dan is het misschien wel weer eens tijd voor een nieuwe herziening.