Taalsmeedsels, bewust gecreëerde woorden: blending, portmanteau, samentrekking (7)

In de politiek – en niet alleen in die van de VS of het VK – is het maken van negatief bedoelde smeedsels tegenwoordig de normaalste zaak van de wereld en ze laten zich verspreiden met de snelheid van de delta-variant. Hoe vriendelijk stak daar tegen af wat 30 jaar geleden met een hoge mate aan inventiviteit bij ons aan het Binnenhof werd bedacht: Jelskeline. Ik noteerde uit een (vergeten) bron, waarschijnlijk een interview met oud-Kamervoorzitter Jeltje van Nieuwenhoven (PvdA): “Een samentrekking van drie namen: Jeltje, Elske en Eveline. Men noemde ons zo toen Elske ter Veld, Eveline Herfkens en ik in september 1981 in de Kamer kwamen. We hadden alledrie zoiets van: wij staan bij elkaar en dat zullen ze weten ook.” Bij Van Nieuwenhovens afscheid werd er naar verwezen hoe deze destijds haar waardering uitsprak “voor de overgang van het emancipatiebeleid naar het ministerie van Sociale Zaken. Hoe blij u daarmee was, had u al eerder getoond door samen met de collega’s Herfkens en Ter Veld – voor de ouderen onder ons: het trio “Jelskeline” – als pas gekozen leden tot buitenparlementaire actie over te gaan.” Het aparte van Jelskeline is de herhaalde overlap en zo krijgen we het bijzondere type A*Bb*c.
Het duo-Evenscherp is hier eerder genoemd: een optelsom van Albert-Jan Evenhuis en Jaap Scherpenhuizen, beiden afkomstig uit en opkomend voor het Noorden, fractiegenoten in de VVD. De omgekeerde vorm Scherpenhuis zou overlap bevatten, maar nu was de aandacht gelijkelijk over beiden verdeeld. Type-aanduiding van Evenscherp: AB, kortom van het gewoonste soort.
Hoe vriendelijk zijn Jelskeline en Evenscherp in vergelijking met andere, latere creaties. Goed, Monaloog (een verwijzing naar de langere antwoorden van staatssecretaris Mona Keijzer in Rutte-III) was een voorzichtig prikje. Was de mix van Mona en monoloog gemaakt door Kees Verhoeven (D66)? Opnieuw een variant van het type A*b met een bijzondere overlap aan het begin vandaar het complimenteuze sterretje: vergelijkbaar met bumor.
Toen Verhoeven en de rest van de D66-fractie na Alexander Pechtold verrassend een nieuwe, jonge voorzitter kreeg in Rob Jetten (Verhoevens eigen rol werd daarna kleiner en hij nam met de verkiezingen van 2021 afscheid) werd de nieuwe Pechtold uiteraard van alle kanten geïnterviewd. Jetten bleek aanvankelijk dezelfde hapklare antwoorden te verstrekken (bijna ongeacht wat hem gevraagd werd), vandaar de etikettering Robot Jetten. *)
Jesse Klaver is de fractieleider van GroenLinks op wiens persoon verkiezingscampagnes gericht werden – zoals ook bij andere partijen gebeurt als verwacht wordt dat de nummer 1 werfkracht bezit. Door zijn voornaam te linken aan de Messias, kon hij door tegenstanders weggezet worden als Jessias: Jesse + Messias. Andermaal type A*b (het begin van A met overlap de staart van woord B, aangeduid als b). Doet denken aan het chocolade-letter-etiket in een grote krant voor de in die kring gewoonlijk zeer gewaardeerde premier maar toen (aan het begin van Rutte-II samen met de PvdA) even niet: Marx Rutte. Marx solo is net als Robot type Aa*Bb. Korter kan het eigenlijk niet.
Nog actueler? Na zijn overwinning bij de TK-verkiezingen van maart 2021 had Mark Rutte (VVD) de meeste troeven in de hand om een nieuw kabinet onder zijn leiding te vormen. Maar bizarre toevalligheden als de foto van de zieke, zich haastig weg spoedende verkenner Ollongren (Omtzigt: functie elders) en reacties van Rutte in het verlengde daarvan, leverden de premier-fractievoorzitter twee zeer onaangename moties op in de Tweede Kamer. ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers zegde vervolgens het vertrouwen in de premier op en belde hem persoonlijk op om te zeggen dat de CU niet meer onder de laatste in een kabinet zou stappen
De premier beklaagde zich daarover op de dag voor Pasen, hij verweet Segers (niet zelden uitgesproken als “Zegers” en dat is voor het vervolg van belang) onder andere dat deze hem nu juist op die Goede Vrijdag moest bellen. Uit de VVD kwam dat weekend veel aanvallend geschut uit oudere kanonnen in een verdedigingslijn rond de eigen fractievoorzitter. Voornaamste punt van aanval: en dat met Pásen! In die sfeer ontstond een taalsmeedsel dat Segers tot op de dag van vandaag als een meloen op de maag moet liggen door de link met het Nieuwe Testament: Farizegers. “Achter de schermen bij de VVD wordt de CU-leider spottend ’Farisegers’ genoemd.” (Citaat uit De Telegraaf van 03.04.2021) Het Nederlands Dagblad van 10 april 2021 zocht de oorsprong in dezelfde sfeer en noemde namen: “Jorritsma, Fred Teeven, Hans Wiegel en Ton Elias noemden hun deserterende partner verraderlijk en hypocriet, Judas en Farisegers.” Ik weet niet of Mark Rutte er zich van heeft gedistantieerd. Het lijkt mij een bijzonder, in de Nederlandse context zelfs schandelijk voorbeeld van een type, te weten A*Bb – net als dinosnores uit de mop van een vorige aflevering.
Gauw doorvaren is het motto.
*) Spreek etikettering uit als “etikettéring” anders lijkt het een blending van etiket en verkettering.
Dit stuk verscheen eerder op het blog van Siemon Reker
Laat een reactie achter