Augustusoverwegingen over ons vak (5)

Er zit een eigenaardig gat in het onderwijs Nederlands – en dat gat zit er op ongeveer ieder scholingsniveau. Het is het gat van het creatieve schrijven, het zelf verhalen en gedichten maken. Het is iets wat ongeveer iedereen verwacht van het vak – wie goed is in Nederlands, wil vast schrijver of dichter worden of anders toch minstens tekstschrijver. Het is iets wat je ook gegeven de gebruikelijke retoriek rondom het vak zou moeten verwachten – wie begrijpt hoe taal en literatuur in elkaar zitten, zou goed moeten kunnen schrijven. Maar het is overal een onderschoven kindje – op de meeste basisscholen omdat docenten zichzelf of de kinderen er niet voldoende toe vinden toegerust, in het hoger onderwijs omdat, eh, omdat, eh, omdat. Omdat.

Het heeft iets te maken met een wonderlijke asymmetrie tussen wetenschap en kunst in de westerse maatschappij. Een wetenschapper is vrijwel altijd een beroepsonderzoeker, iemand die zijn werk uitvoert in de vorm van een baan. (Ik kom daar later in deze reeks nog op terug, als er tenminste niet van alles tussenkomt.) Een kunstenaar is vrijwel altijd een ondernemer, iemand die zichzelf bedruipt, eventueel in de vorm van subsidies. De oorzaak daarvan is dat we onderzoek en onderwijs aan elkaar vast hebben geklonken. Academisch onderwijs kan alleen worden gegeven door mensen die zelf bijdragen aan de vergroting van kennis: je leert onderzoeken van onderzoekers. Het kunstonderwijs werkt natuurlijk ook zo: op de kunstacademie krijg je les van kunstenaars; alleen worden die kunstenaars daar bij mijn weten alleen betaald voor hun onderwijs, niet voor de kunst die ze maken.

Willem Wilmink

Schrijfonderwijs is daarbij op hbo-niveau een betrekkelijke noviteit, waarvan ik de indruk heb dat die pas de laatste jaren vruchten af begint te werpen en min of meer bekende schrijvers aflevert.

Voor de combinatie van de twee, onderzoeken en kunst maken, is nog minder plaats. Ik weet er ook niet veel van, en ik zie vast het een en ander over het hoofd, maar een succesvol voorbeeld in Nederland lijkt me de samenwerking tussen de Universiteit Leiden en het Conservatorium van Den Haag, waar musici kunnen promoveren op een onderzoek. Je maakt een reconstructie van liederen van Constantijn Huygens ten behoeve van de uitvoeringspraktijk. De combinatie van geleerdheid en kunstzinnigheid is in de muziek sowieso gebruikelijker – ik denk nog altijd met eerbied terug aan de musicoloog en musicus Louis Grijp (1954-2015), onderzoeker aan het Meertens Instituut en de Universiteit Utrecht en luitspeler en artistiek leider bij Camerata Trajectina.

In de letterkunde hebben we denk ik alleen Willem Wilmink (1936-2013) gehad die nadrukkelijk ook als dichter een baan had als neerlandicus. En dan hebben verschillende afdelingen gastschrijvers die ook colleges geven, maar dat lijkt me toch weer wat anders, alleen al door het incidentele karakter.

Dichter

Nu er alom discussie is over nieuwe manieren om de kwaliteiten van onderzoekers te meten, zou ik willen pleiten om daar ook het artistieke voor een enkeling in te betrekken. Iemand die zulke goede hertalingen kan maken als Wilmink, maar ook bijvoorbeeld mensen als Nelleke Noordervliet of Kees ’t Hart die in al hun werk blijk geven van betrokkenheid bij de letterkunde – zulke mensen zouden parels zijn voor iedere afdeling Nederlands.

Het zouden ook niet alleen maar schrijvers en dichters hoeven te zijn. Er is natuurlijk net zo goed emplooi voor acteurs of redenaars. In Engeland is er studie van de uitspraak van Shakespeare, gezamenlijk gedaan door een taalkundige en een acteur. Zoiets zou bij ons ook heel mooi zijn.

Het lijkt me voordelen te hebben voor iedereen. Je kunt de opleiding verrijken, en wel in een richting die studenten verwachten. Je kunt het onderzoek verrijken. Je kunt een paar kunstenaars die dat willen een plaats bieden met wat meer zekerheid. Je kunt onderwijs, kunst en wetenschappen weer dichter bij elkaar brengen.

Alle afleveringen van deze reeks staan hier.