Schokkende dialoog met Nene (8 jaar), inmiddels 2,5 jaar in Nederland. We zijn samen aan het tekenen: een huis met daarin kinderen, haar favoriete onderwerp voor een tekening. Zij vraagt aan mij of ik een viltstift wil aangeven.
– Welke kleur?
– Huidskleur!
Ik geef haar een lichtbruine viltstift.
– Maar dat is geen huidskleur!
– Maar het is de kleur van jouw huid.
Nene heeft zwart haar en donkerbruine ogen, en een kleur die misschien nog iets donkerder is dan de viltstift.
– Nee, huidskleur is roze!
Dit idee krijg ik niet uit haar hoofd. Ja, de kleur van haar huid is lichtbruin en ze lijkt daar niet verdrietig om. Maar huidskleur is roze.
Er blijkt onderzoek over te zijn: in verschillende Europese taalgebieden speelt deze kwestie. Ik herinner me niet dat ik in mijn jeugd bepaalde potloden huidkleurig noemde, maar misschien was in mijn tijd het zo gewoon om roze potloden huidkleurig te noemen dat ik het me daarom niet herinner.
Waar komt het vandaan? De meeste kinderen in haar klas hebben inderdaad eerder een lichtroze teint, net als haar ouders – maar er zijn ook kinderen met juist een donkerder huid. Heeft er iemand iets gezegd? Is dit nu eenmaal de gewone manier om ‘huidkleurige pennen’ te zien op school? Of op de BSO? En: is het nu een slecht ding of niet? Misschien betekent het alleen dat Nene observeert dat ze afwijkt van het gemiddelde, en benoemt ze huid naar dat gemiddelde? Of leer je zo een echt racistische onderstroom kennen in die gemoedelijke klas?
Het is een nadeel van adoptieouder zijn: je hebt letterlijk niet dezelfde huid. Met discriminatie hebben wij niet rechtstreeks te maken. hoe kun je dan raad geven in de omgang met dit soort woorden?
Ik herken de situatie een beetje (al hebben mijn kinderen zelf een rozige huidskleur, net als ikzelf). Ik probeerde het woord huidskleur thuis te vermijden of altijd te gebruiken voor een heel kleurenpalet. Toch kwamen ook zij terug van school met hetzelfde idee als Nene. Je kan zoiets wel altijd met de leraar op school bespreken. Soms hebben ze er nog nooit bij stilgestaan dat sommige woorden die zij of andere kinderen gebruiken zo’n impact kunnen hebben.
Overigens zijn er tegenwoordig doosjes verkrijgbaar met een hele reeks huidskleuren.
Maar het blijft iets vervelends natuurlijk: je kan je nooit helemaal verplaatsen in wat je kind meemaakt en voelt (ook niet als het geen adoptiekinderen zijn).
Dit lezend kwam me een documentaire in herinnering die ging over experimenteel gegeven filosofielessen aan een paar kleuterklassen, twee leerjaren lang. Een ontroerende documentaire met emoties die diverse kanten uitschoten, vrolijke en andere, waaronder één die mij heel pijnlijk trof. Een jongetje met ouders afkomstig van ‘donker’-Afrika, merkte op dat hij wilde dat hij een witte huid had. Op de vraag waarom, antwoordde hij in de trant van (het precieze antwoord weet ik niet meer): “Witte mensen zijn slimmer.” Of beter, of aardiger, iets dergelijks. In- en intriest. Dán al, op kleuterleeftijd!
Of dit voorval met Nene eenzelfde achtergrond heeft weet ik natuurlijk niet, het komt op mij wat ‘onschuldiger’ over. Ze meet zich (spiegelt zich) mogelijk alleen maar aan de huidskleur van haar ouders, zonder dat daar een minderwaardigheidsgevoel achter schuilt; ze is er nu eenmaal mee opgegroeid. Maar het is wel belangrijk, zou ik zeggen, om daarachter te komen en ik kan me voorstellen dat de ouders zich zorgen maken. Het voorbeeld van het Franse jongetje is een bewijs dat het ergste wat je kunt vrezen, inderdaad aan de hand kan zijn. Ik hoop er in elk geval het beste van. Succes ermee.
P.S. Ik weet me helaas niets te herinneren van de gegevens over die documentaire, wie de maker is, wie het heeft uitgezonden (in elk geval een van de publieke omroepen) en wanneer. Ik zou hem ook zelf graag nog eens zien. Het einde was ook al droevig: de lessen werden gestopt, omdat het geld voor het experiment op was en er geen nieuwe subsidie voor werd toegekend. Alle kinderen gaven aan dat ze dat enorm jammer vonden. Evenals de docenten.
Alsnog gevonden: https://fransefilms.nl/film/ce-nest-quun-debut/. Het was bij de VPRO.
Ik herinner me nog dat het huidskleur potlood (zo heette het ook, nu waarschijnlijk nog steeds, het was een specifiek maf soort zalmrozig potlood) werd ingevoerd, we kregen het toen als extra potlood met als doel enkel en alleen om de getekende mensen in te kleuren, tot die tijd waren we wat vrijer met de kleuren, groen, lichtblauw, oranje, alle lievelingskleuren kwamen voorbij. Ik geloof dat het toen werd ingevoerd met het oog op de kinderen die de huid geen kleur gaven en daardoor hun motorische vaardigheden niet trainden?
De onze heette “vleeskleur” en een van mijn dochters heeft het relevante krijtje een keer naast een stuk lamsbout gehouden en vastgesteld dat het ECHT niet de kleur van vlees was.
Je dochter heeft ook gelijk! Ze hadden die kleur nooit in moeten voeren: het klopt al niet en het heeft nu ook nog allerlei ongewenste gevolgen!
Dit doet me ook denken aan een prentenboek van Oliver Jeffers: De krijtjes staken. In de eerste druk van de Nederlandse vertaling was sprake van een huidskleurkrijtje. Dat krijtje ‘staakt’ omdat het jongetje Teun het papieren omhulsel weggescheurd heeft, waardoor het krijtje zich nogal bloot voelt. In de Engelstalige originele versie heet deze kleur ‘peach’ en in een volgende druk van dit prentenboek is de aanduiding ook aangepast. (Ik heb het boek niet bij de hand, maar het zal waarschijnlijk ook ‘perzik’ geworden zijn.)
…ik móet dit sprookje even opschrijven:
Op de Filipijnse eilanden zegt men, dat God de mensen uit deeg heeft gemaakt.
En toen hij de eersten in de bakoven schoof, liet hij ze er té lang in en ze werden allemaal zwart.
De volgende keer haalde hij ze er té vroeg uit en ze waren nog helemaal wit.
Maar de derde keer vielen ze perfect uit; nu waren ze goudgeel met een zilveren glans, zoals de zee die heeft.
En aan deze mensen schonk hij het eilandenparadijs van de Filipijnen…
Ik vertelde dit verhaal aan mijn zoon, die leraar is, en hij zei dat hij dit wel herkende. Het gaat hierbij niet om de een of andere kleur van de huid, maar het is gewoon dat een pen met deze kleur huidskleur heet. Dat is er gewoon zo ingesleten.
Even ter controle: heeft Nene überhaupt door dat het woord “huidskleur” de term “huid” bevat? Het zou zomaar eens kunnen dat ze die link niet heeft gelegd en van mening is dat “huits” een bepaalde tint oudroze is. Zo ontdekte ik als kind pas vrij laat dat “langsalseleve” niet een betekenisloze fantasiekreet is die je gebruikt als er iemand jarig is.