Veel bovenbouwleerlingen van havo en vwo vinden Nederlands een saai vak. Gelukkig zijn docenten Nederlands bezig het curriculum van het schoolvak Nederlands te vernieuwen. Ik wil daar mijn steentje aan bijdragen via een nieuw idee of inzicht om het literatuuronderwijs in de bovenbouw van havo en vwo leuker en beter (o.a. gedifferentieerder of gepersonaliseerd) te maken.

In het literatuuronderwijs in de bovenbouw van havo en vwo moet sowieso aandacht worden besteed aan drie verplichte basisonderdelen, die worden beschreven in het examenprogramma Nederlandse literatuur. Grof samengevat moeten de bovenbouwleerlingen: 1. verslag kunnen uitbrengen van (op havo) 8 en (op vwo) 12 Nederlandstalige literaire werken; 2. literaire tekstsoorten kunnen herkennen en literaire begrippen beheersen; 3. hoofdlijnen van de literatuurgeschiedenis kennen. Deze eisen uit het examenprogramma Nederlandse literatuur horen wat mij betreft de basis te vormen van het literatuuronderwijs in de havo- en vwo-bovenbouw.

Onze school vond rond 2003 het prachtige literatuurgeschiedenisboek van Jo Dautzenberg te duur. Andere schoolboeken over Nederlandse literatuur spraken ons niet aan. Daarom sprokkelden collega’s Mireille Jaspers, Paul van Berlo en ik in de loop der jaren informatie over de drie verplichte (school)examenonderdelen Nederlandse literatuur bijeen, zonder copyrights te overtreden. Ook schreven we eigen stukken. Bijvoorbeeld over hoe gedichten in 5 stappen konden worden geanalyseerd. Ook formuleerden we 250 vragen over literatuurgeschiedenis en de antwoorden daarop. Enzovoorts.

Wij als docenten, maar zeker ook de leerlingen, werden al snel tureluurs van al die losse blaadjes over diverse literatuuronderdelen, die vrijwel wekelijks werden rondgestrooid in de bovenbouwklassen. Daarom besloten we al vlug om al die losse blaadjes te bundelen tot één literatuursyllabus. De info in die syllabus was wel heel algemeen op alle havo- en vwo-bovenbouwklassen gericht, en was minder geschikt voor gedifferentieerd of gepersonaliseerd onderwijs. Ook bevatte de syllabus onderdelen die niet elk schooljaar aan de orde werden gesteld. Het ontbrak ons aan tijd om elk jaar een nieuwe frisse, bijgewerkte syllabus te presenteren.

Tegenwoordig is er op internet erg veel perfecte informatie te vinden over Nederlandse literatuur. Een heel kleine greep: de DBNL (met een apart Letterkunde-onderdeel); de e-versie van de formidabele 10-delige reeks Geschiedenis van de Nederlandse literatuur uit 2006-2017,het digitale archief van het 28-delige Schooltv-programma Literatuurgeschiedenis uit 2011-2013; de KANTL-canon van 50+1 literaire werken; het Haagse/nationale Literatuurmuseum; de Topstukken uit de KB Den Haag. En natuurlijk besteedt Neerlandistiek ook aandacht aan literatuur(onderwijs).

Eén website steekt er qua bruikbaarheid voor het middelbaar onderwijs met kop en schouder boven uit: https://www.literatuurgeschiedenis.org/. Deze geweldige en zeer omvangrijke, nog steeds groeiende site wordt ondersteund door de Taalunie en de KB. De site bevat vele honderden, duizenden onderdelen, voor elk wat wils.

Ik zou als docent vooral eens willen graaien in de enorme blokkendoos literatuurgeschiedenis.org. De onderdelen of blokken die mij geschikt lijken voor onze literatuursyllabus zou ik willen kopiëren en plakken. Maar dat kopiëren en plakken is erg arbeidsintensief. Dat moet handiger kunnen. Zou het niet fantastisch zijn als literatuurgeschiedenis.org een interface zou (laten) ontwikkelen waarmee je als docent precies kunt aangeven welke onderdelen van literatuurgeschiedenis.org je in je eigen syllabus/e-schoolboek wilt opnemen en dat literatuurgeschiedenis.org jou via dat interface dus (een groot deel van) je syllabus of schoolboek op een presenteerblaadje kan aanreiken?

Ik stel mij voor dat ik via dat interface toegang krijg tot een digitale blokkendoos (van literatuurgeschiedenis.org) waaruit ik grote blokken (hoofdstukken) en kleinere blokken (paragrafen) kan selecteren. Die kleine paragrafen moeten in hoofdstukken kunnen worden ondergebracht. De door mij gekozen hoofdstukken en paragrafen moeten tot slot aan mij als tekstbestand of pdf-bestand beschikbaar gesteld (via mail of download).

De Blokkendoos van literatuurgeschiedenis.org zal voor zo’n interface waarschijnlijk iets meer hiërarchisch moeten worden geordend in hoofdstukblokken en paragraafblokken (en evt. subparagraafblokken, etc.). De grote hoofdstukblokken zijn verplichte examenonderdelen, de paragraafblokken bevatten nuttige, maar niet verplichte examenonderdelen. Ik zit daarbij heel grofweg – sorry, de blokkendoos rammelt nog aan alle kanten – te denken aan:

• 1. Hoofdstukblokken Tijdvakken (of: Literatuurgeschiedenis). Ik denk hierbij aan de volgende blokken, die elk hoofdlijninformatie (exameneis!) bevatten over periodes: Tijdvak-Hfd-01-middeleeuwen-500-1500; Tijdvak-Hfd-02-16^de-eeuw; Tijdvak-Hfd-03-17^e-eeuw; (…) Tijdvak-Hfd-07- 21^e eeuw; Tijdvak-Hfd-08-Eigen-extra-hoofdstuk (in te vullen door docent).
• 2. Hoofdstukblokken Literaire Tekstsoorten en Begrippen (exameneis; de tekstsoorten en begrippen worden in examenprogramma niet bij naam genoemd en worden gekozen door de docent). LTB-Hfd-01-Proza-Roman; LTB-Hfd-02-Proza-Novelle; LTB-Hfd-03-Poëzie-of-Gedichten; LTB-Hfd-04-Toneel; LTB-Hfd-05-Literaire-Begrippen; LTB-Hfd-06-Eigen-extra-hoofdstuk (in te vullen door docent).
• 3. Paragraafblokken Literaire Begrippen: Par-LB-0001-Alliteratie; Par-LB-0002-Assonantie; Par-LB-0003-Beeldspraak; Par-LB-0004-Metonymia; Par-LB-0005-Motief; Par-LB-0006-Pars-pro-toto; Par-LB-0007-Perspectief-of-verteller; Par-LB-0008-Scanderen; Par-LB-0009-Sonnet; Par-LB-0010-Thema; Par-LB-0010-Verteltijd-en-vertelde-tijd. Enz. enz.
• 4. Paragraafblokken met informatie over literaire teksten (plus eventueel de teksten zelf): Par-Tekst-Anoniem-0001-Karel-ende-Elegast; Par-Tekst-Anoniem-0002-Marieken-van-Nieumeghen; Par-Tekst-Minco-003-Een-leeg-huis; Par-Tekst-Minco-004-Het-bittere-kruid; Par-Tekst-Twee-Pinten-005-Bij-ons-staat-op-de-keuken-deur. Enz. enz.
• 5. Paragraafblokken met informatie over schrijvers (en evt. links naar hun werken): Par-Aut-0001 Achterberg; Par-Aut-0002-Anoniem-Karel-ende-Elegast, Par-Aut-0003-Anoniem-Mariken-van-Nieumeghen; Par-Aut-0004-Bomans; Par-Aut-0005-Bredero; Par-Aut-0006-Grunberg; Par-Aut-0007- Hooft; Par-Aut-0008-Huijgens; Par-Aut-0009-Minco; Par-Aut-0010-Mulisch; Par-Aut-0011-Reve; Par-Aut-0012-Vondel. Enz. enz.

Merk op dat paragraafblokken bij meer dan één hoofdstuk kunnen worden ondergebracht en zelfs aan andere paragraafblokken kunnen worden gekoppeld. Zo kan de paragraaf over het sonnet, Par-LB-0009-sonnet, worden ondergebracht bij hoofdstuk Tijdvak-Hfd-03-17^e-eeuw (het sonnet is in de 17^de eeuw een geliefde dichtvorm), bij hoofdstuk LTB-Hfd-05-Literaire-Begrippen, bij Par-Aut-0007- Hooft, het paragraafblok over P.C. Hooft, schrijver van o.a. liefdessonnetten.

Het literatuur onderwijs kan op deze manier vrij gemakkelijk meer gedifferentieerd en gepersonaliseerd worden. Hopelijk wordt Nederlandse literatuur met dit dynamische e-literatuurboek voor leerlingen (en docenten!) iets minder saai!

Ben Salemans is gepensioneerd docent Nederlands en de oprichter van Neder-L, de voorloper van Neerlandistiek. Zijn dissertatie over de tekstgenealogie van de 14 tekstversies van Lanseloet van Denemarken is sinds kort te downloaden via http://bit.ly/salemans-dissertation-2000.