Nederland leest steeds minder en steeds minder graag (zegt men). Na twintig jaar kwakkelen staat het leesonderwijs weer bovenaan de agenda. Want als kinderen – politici, wethouders en managers – niet goed kunnen lezen, daalt het onderwijsniveau. De kansenongelijkheid neemt toe. Het lezen promoten is dus ‘hot’.
Ter gelegenheid van het verschijnen van de bundel ‘Omdat lezen loont’(red. Yra van Dijk, Micha Hamel, Marie-José Klaver en Els Stronks) gaan beleidsmakers, leraren, studenten, politici en journalisten in debat. En wel op 14 december in SPUI25 te Amsterdam, meldt Neerlandistiek.
Het is erg kort dag. Toch wil ik de sprekers uitnodigen om vóór het debat op 14 december ‘Omdat Lezen Loont’ nog een kijkje te nemen in Bibliotheek Centrum Den Haag. Daar hebben ze het lezen van de toekomst namelijk al uitgewerkt. Niet alleen op papier, grotendeels ook al uitgevoerd. Een fors deel van de gerenommeerde boekencollectie is versnipperd, deels verkocht voor 50-100 cent per boek. Kapitaalvernietiging, zegt u? Ja. Tikje barbaars? Zeker. Wel erg blind vertrouwen in ‘the cloud’? Klopt.
Maar het is al gebeurd.
Na twee jaar de ene corona-sluiting na de andere moest in 2022 de bibliotheek op de schop. Een totale ‘make-over’ voor een supermoderne ‘look’. Want dan gaan ‘the kids’ heus wel lezen, wedden?! Om slopen, boren en stof te ontlopen, ben ik een poosje weg gebleven. Het abonnement liep gewoon door. Toen kwam de proef op de som.
Bezoek 1 (september ’22)
De vijfde verdieping is bijna af. In de ene helft staan de boekenkasten van de muziekafdeling. De rest van de etage bestaat vooral uit spiegelend grondzeil. Het is er kaal. Een krantenkast met twee tweezitsbankjes waarop je met een wildvreemde niet wilt zitten. Een theaterzaal om de jeugd bij te praten over de lol van het lezen. Een koffiecorner met muzikaal behang, een laag boekenkastje voor de sfeer. Zitjes. Twee kastblokken met ‘documentaires’, vooral bekende TV-series. Wandkasten waarin ‘leukuh spulluh!’ staan uitgestald: ouwe lampen-radio, beertje, vlaggetje, plaatjesboek. Het is vreselijk. Die rijke bibliotheek met zijn enorme schatten aan kennis, boeken en arthouse films – weg. Kaalslag, verarming. Wat de vijfde etage biedt, heeft niets met een bibliotheek van doen. Het is de zoveelste plek om te chillen. Ik heb erbij staan huilen.
‘Niet opzeggen!’ zei de man van de bewaking. ‘Het is nog niet af! Komt u nog eens kijken! Het wordt echt heel mooi!’ Ik wilde hem zo graag geloven.
Bezoek 2 (november ‘22)
De herkansing is opnieuw een schok. De ‘bieb’ zoals de bibliotheek nu ‘mega-fancy’ heet – dat zal ze voor de drommel aan het lezen zetten! – is één groot praathuis geworden. Met hier en daar een speels accent van boeken. Het is er nog steeds vooral leeg. Zeeën zeil en beton. Vooral ’s avonds vanaf de straat is dat goed te zien: een helder verlichte, kale fabriekshal.
Op de begane grond is rechts naast de ingang nog steeds het met plastic afgeschermde hok van de bewaking. In de hoek links staan wat boekenkasten. Er is geen licht. Welke boeken je er kunt vinden, is niet te zien. Tegenover de ingang is een houten stellage met hangplekken, als een ring rond een lege circuspiste. Daarachter een tweepersoonsbalie, nog kleiner dan de vorige waarvoor je altijd in de rij moest staan. Verder is de begane grond gevuld met een Amerikaans ogende koffiebar, met daarboven speelse nissen om boeken in te zetten. En veel plaats om te zitten, praten, drinken, lezen, eten, werken, bellen.
Ook drie van de vijf verdiepingen zijn bijna klaar. Ook daar veel werkplekken. Tenminste nog twee zalen voor ‘events’. Zitjes ingericht als knusse huiskamer, compleet met nep-schemerlamp en op de vloer geschilderde karpetten. Daarachter eindeloze rijen lage boekenkasten, even uitnodigend als de flatgebouwen in de grauwe voorsteden van Parijs. Een expositieruimte. Werktafels. Nog meer zitjes.
Overal staan, zitten, hangen, drentelen mensen. Bellend (ook met de speakers aan, geen oorknoppen), scrollend, zappend op de laptop. Nergens in het gebouw is er nog een stilteplek. Overal hoor je geroezemoes, gekwek, geschetter, de knerp van smartfoon-spiekers. Wie gaat daar nou zitten lezen? Wie laat zich daar nog verleiden tot het lezen van een boek?
De meeste boekenkasten zijn trouwens nog leeg. Zo kun je goed zien dat daar alleen kleinere boeken in passen. En beertjes natuurlijk. Alles van enig formaat zoals kinderboeken, foto- en kunstboeken zal eruit vallen. Op de boekenkasten zijn simpele labels geplakt. Vijf kasten ‘spanning’. Zes kasten ‘science fiction & fantasy’. Een zaal vol ‘Nederlandse romans’. Nee, het vroegere dwalen en dromen door de bibliotheek, zoekend naar dat ene boek, je laten verrassen door zoveel ander interessants dat aan je mouw trekt, thuis komen met nog vijf boeken extra – het kan niet meer. Het is er niet meer. Weg.
Om niet te gaan brullen, vraag ik een bezoeker wat zij ervan vindt. Een oud-bibliothecaresse, zo blijkt. Toeval bestaat niet. Ze deelt mijn zorgen. En vult vanuit haar vakkennis mijn leken-leemtes moeiteloos aan. Het is niet alleen erg voor de lezers van de toekomst, maar ook voor de medewerkers. Ze zijn hun inhoudelijke werk kwijt. Waar de boeken (komen te) staan, is nog niet helder. Veel is onvindbaar. Alle balies op de etages zijn opgeheven. De medewerkers moeten rondlopen, zodat mensen met vragen hen niet kunnen vinden. Velen zijn ontgoocheld. Ze houden van hun vak, maar dit is hun werk niet meer. Ze vrezen voor hun baan. Ze kennen hun klanten en de kritiek. Dit is geen bibliotheek, maar een pretpark, de zoveelste evenementenhal. Het management wil het niet horen en gaat door op de ingeslagen weg. Zoals managers dat vaker doen.
Het is onomkeerbaar. En glashelder: Bibliotheek Centrum Den Haag is niet meer. Naar de bliksem, met dank aan de ongetwijfeld ambitieuze, met zijn tijd meewaaiende wethouder en zijn ja-knikkende managers. Ik vreet mijn snor op, als die zelf wel boeken lezen.
Enfin. Ik heb opgezegd. Arme lezers van de toekomst. Omdat lezen loont? Niet in Den Haag.
Dit stuk verscheen ook op Joop.
Nou, die nieuwe bieb in Groningen (Forum) vindt ik ook niks. Roltrappen, open ruimtes, zitjes..je voelt je er in een V&D. Maar, het aantal leden van de bieb was, na navraag, wel toegenomen.
Beste Ben, niet frikkig bedoeld, maar jouw ‘vindt’ heeft een -t te veel. Het is vind ik / loop ik weet je nog? De oorzaak is dat ‘vindt’ met een -t veel vaker voorkomt – en de spellingchecker niet ‘aanslaat’ met rode streepjes – want het is wel jij / hij / zij vindt…
“frikkig”. Prachtig woord. Merci Reinout.
De boel is nog niet klaar. Lege boekenkasten die nog gevuld moeten worden.
Een paar jaar geleden was ik bij een bijeenkomst die tot doel had te zien waar de Universiteitsbibliotheek in Utrecht naartoe zou moeten bewegen. Veel beleidsmakers dachten dat de bibliotheek dé plek zou moeten worden om te chillen om bij de tijd te blijven. Maar de studenten riepen dat er niets veranderd moest worden. Zij waardeerden de bibliotheek omdat het de enige plek is waar het stil is (omdat een ongeschreven wet zegt dat je er stil moet zijn). En omdat kennis je omringt en je aanspoort door te lezen en te schrijven, met al die boeken die eveneens stilzwijgend op je neerkijken. Nu zijn studenten gelukkig oud genoeg om op zo’n moment mee te spreken. Dit inderdaad treurigstemmende voorbeeld uit Den Haag laat zien wat er gebeurt als volwassenen voor jongeren gaan denken.
In ons boek besteden we wel aandacht aan het belang van een bibliotheek op school, maar omdat we ons tot het onderwijs beperken, hebben we ontwikkelingen in de eigen locaties van de bibliotheken niet meegenomen. De rode draad in onze aanbevelingen is: maak lezen net zo bijzonder als toegankelijk, en leg de lat hoog. Dat houdt ook in dat je bibliotheken als paleizen bouwt, maar dan wel paleizen vol met boeken. Die aanbeveling kunnen we toevoegen aan ons lijstje dankzij dit ooggetuigenverslag – waarvoor veel dank.
De vercommercialisering van de bibliotheek? Dure managers die al te gretig met de nieuwe tijd mee willen en zich paternalistisch buigen over de leesarme jongeren, die echter geen boodschap hebben aan de boodschapjes van de dure managers? Boekjes over Zwarte Piet zijn al uit meerdere bibliotheken verbannen. Zo ook Karl May? Ouderwetse bibliotheken zouden tot cultureel erfgoed bestempeld moeten worden, inclusief de ouderwetse balie en het ouderwets baliepersoneel. Boekbescherming zou even normaal moeten worden als natuurbescherming. Al heb ik zo mijn twijfels over de waarde van de wilde wolf aangezien ik ook wel van schaapjes hou.
De site Neerlandistiek zou u moeten vragen of u vaker verslag wilt doen van het reilen en zeilen van bibliotheken. U schrijft klare taal. En ondanks het slechte nieuws dat u brengt, waardeer ik zeer dat u nieuwsgierig bent naar het fenomeen bibliotheek.
En alles in het ENGELS? Dat bord op de foto doet het ergste vermoeden. In een Nederlandse bibliotheek! Mij daar niet gezien. (Zijn wij het enige land dat zijn taal liever kwijt dan rijk is?)
Die titel boven deze ontboezeming – het is precies de omschrijving van een jonge reiger. Toch groeit uit zo’n ogenschijnlijk misbaksel een fraaie vogel die volmaakt berekend is op zijn taak, het vangen van vissen. Misschien oordelen we te vroeg. Maar ik geef toe dat dit verslag ook mij zeer sceptisch stemt. Een heel positief beeld van wat ons te wachten staat heb ik al evenmin. Te bedenken dat het verschijnsel bibliotheek afhankelijk is van de politiek, en dat die bepaald wordt door wat een meerderheid van de bevolking verkiest, en dát in de wetenschap dat lezers nu al een minderheid zijn en alleen maar meer de minderheid worden met het toenemen van de ontlezing … We zijn steeds meer overgeleverd aan managerachtige wethouders die onder controle staan van op zijn best onverschillige raadsleden. De hoop is gevestigd op bezielde en bezielende leraren in met name het basisonderwijs; maar …?
Wat een nachtmerrie
En dagmerrie…
Ik zoek een bijzonder boek dat niet bij de Haagse bibliotheek aanwezig is en dat bij een bibliotheek elders in het land kan worden geleend. Als lid van de Haagse bibliotheek wil ik daarom gebruik maken van het aloude interbibliothecair leenverkeer. Het is echter al enige maanden NIET mogelijk om via de website van de Haagse Openbare Bibliotheek (of op een andere manier, zoals aan de balie) een boek elders te bestellen. De helpdesk van de bibliotheek zegt dat het dit jaar zeker niet meer gaat lukken deze knop in de website aan de praat te krijgen. En wanneer dan wel, is onzeker. Ik heb vervolgens mailcontact gezocht met de directeur. Zij verwees mij door naar een medewerker met wie ik nu in gesprek ben. Wie weet, “bespoedigt” dat de zaak. Ik blijf optimistisch.
Ontegenzeggelijk lezen we in dit digitale tijdperk vaak anders dan vroeger en daarbij is de rol van de bibliotheek veranderd omdat de burger steeds meer en steeds ingewikkelder zaken via selfservice moet regelen. Ook zie ik dat er veel wordt gestudeerd in de bibliotheek en dat studenten in de bibliotheek aan hun laptops met elkaar hun werk doen. Spelen boeken daar nog een rol bij?
Voor nu zou ik toch nog wel graag interbibliothecair (en ook gewoon van de plank waar je langs kunt dwalen) willen kunnen lenen. Want nog lang niet alle tekst is digitaal beschikbaar. Zoeken tussen boeken brengt mij op een andere manier tot ideeën dan door digitaal te zoeken. De twee manieren verrijken elkaar.
Het is in alle bibliotheken zo gegaan, ze gingen met de tijd mee. Ook die behoefte snapte ik. Ik denk dat niemand kon voorzien dat juist de social media als tiktok tot lezen aanzet. Ik lees zelf alleen nog online, omdat ik het boekenbestand ter plekke zo enorm uitgedund vind dat ik me alleen maar eraan erger!
Mee eens, ik dacht even dat ik het niet goed begreep, dank voor het stukje.
Den Haag is mijn stad en aan de Bibliotheek Centrum heb ik veel herinneringen. De neergang was al veel langer ingezet. Ik heb er al om gerouwd – en ja, ik ben iemand die zich voor 50 cent per stuk heeft ontfermd over boeken die botweg aan de straat zijn gezet. Wat was dat een eenzame ervaring.
De bibliotheek hoort een centrum van geleerdheid te zijn, geen praathuis. Kennis is de ‘core business’. Je hebt verschillende soorten mensen; sommigen zijn geen lezers. Dat is treurig, maar nog veel treuriger is het dat de stad zich op die zwakken van geest richt. Anti-intellectuelen hebben gewoon niets in een bibliotheek te zoeken, tenzij ze hun zwakte inzien en zich willen emanciperen.
De onttakeling van de Haagse bibliotheek is het zoveelste voorbeeld dat de meester niet moet afdalen. De leerling moet klimmen. In Bibliotheek Centrum is dat niet meer mogelijk.
Reactie Bibliotheek Centrum Den Haag
Beste Claire Schut,
Wat jammer om te lezen dat u uw lidmaatschap heeft opgezegd. En ook om te horen dat u de Bibliotheek in de huidige vorm minder waardeert dan hoe u Bibliotheek Den Haag tot nu te kende.
U geeft aan dat boeken aanbieden een belangrijke functie van de bibliotheek moet blijven en dat onderschrijven wij van harte. We koesteren onze collectie en we maken hierin steeds zorgvuldige afwegingen. Na 25 jaar zijn we onze Centrale Bibliotheek nu aan het verbouwen. Gedurende de verbouwing wordt een deel van de collectie opgeschoond.
Net als in elke bibliotheek in Nederland wordt ook in Den Haag de collectie periodiek opnieuw bekeken, beoordeeld en actueel gehouden. In de Centrale Bibliotheek is in de afgelopen jaren slechts beperkt aan collectiebeheer gedaan waardoor materialen soms ten onrechte in de kast zijn blijven staan. Tijdens de herinrichting wordt nu een inhaalslag gemaakt waarbij het merendeel van de geselecteerde materialen een andere bestemming in de stad krijgt. Bijvoorbeeld bij de KB Nationale Bibliotheek, het Nederlands Muziek Instituut, bij culturele instellingen, maar ook in scholen, verzorgingshuizen, wijkcentra óf wordt aan bezoekers aangeboden.
De collectie na opschoning in de Centrale Bibliotheek is dan nog steeds één van de grootste collecties op zaal in Nederland en dat vinden we belangrijk, want boeken zullen altijd het hart vormen van de bibliotheek. Met het opschonen en de verbouwing zorgt Bibliotheek Den Haag ervoor dat wij al onze wettelijke publieke taken kunnen uitvoeren, nu en in de toekomst.
Als u behoefte voelt om met ons verder te praten, dan bent u van harte welkom.
Bibliotheek Centrum Den Haag
Teamleider X
N.B. Overbodig te zeggen dat dit gelikte marketing-verhaal – naar ik aanneem: mede namens de directeur van Bibliotheek Centrum Den Haag – zo afwijkt, ja zo totaal losgezongen is van de geschetste waarnemingen en mijn werkelijke redenen om op te zeggen, dat ik de uitnodiging ‘om verder te praten’ niet zal aannemen.
Waar is trouwens die Marten Toonder kast gebleven? Ook aan het bejaardentehuis meegegeven? Mooi is dat. Zo komt de jeugd natuurlijk nooit toe aan echte cultuur. Kleine boekenkasten? Tuurlijk gooi die kasten dan maar vol met Japanse manga, want dat wordt werkelijk nog gelezen (van links naar rechts) en het formaat klopt nog ook. Terugbrengen? Doe maar niet, want je krijgt die boekjes toch vol met pita-vetvlekken en kreukels als je ze al terug krijgt want de alarmstikker wordt er toch uitgescheurd. Die ronde vorm, ach doe er gelijk een brandweer-glijpaal bij, past goed en de lift heb je niet meer nodig. Die wordt trouwens toch alleen maar gebruikt voor lift-jumpen. Zet je gettoblaster maar op tien want we gaan chillen man!
Vroeger hadden ze de verzamelbundels van Creepy archives en Eerie archives, alsmede de boxen van de EC comics. Ook hadden ze alle deeltjes van Vampirissimo en Terror en alles keurig gekaft. En de in Nederland niet verschenen en franstalige deeltjes van Sybille van Raymond Macherot. Ik zou dat graag weer zien. Hopelijk komt die dag.
Zeg waar is die mooie blonde mevrouw die van 1986 t/m 1995 bij de OB werkte (Bilderdijkstraat en Spui) en die meestal in het zwart gekleed was, die de film “Dawn of the death” goed kon waarderen en die een hekel had aan wiskunde?
Vroeger hadden ze ook een Oltretomba-hal. Die is wegens bezuinigingen weer verdwenen. Jammer, ik vond het wel leuk.