Ik heb één roman van Louis Couperus hertaald, maar ik zal mezelf zeker geen kenner van zijn werk noemen. Te veel boeken van de meesterverteller heb ik nog níet gelezen. Aan de andere kant: nog nooit is mij iets van hem tegengevallen. Alle reden om in het Couperus-jaar 2023, honderd jaar na zijn overlijden, meer van zijn werk te (her)ontdekken en belichten, in de hoop dat vele lezers volgen. Ik probeer maandelijks een leeservaring te delen. Doe mee, lees mee en deel je ervaringen ook: #IkLeesCouperus. Te beginnen met Eline Vere, zijn debuutroman (1888).

Het is ongelofelijk hoe een schrijver een roman kan schrijven die zo de Zeitgeist ademt, hoe hij ons zo’n verbluffend precies kijkje geeft in de leefstijl van de gegoede burgerij te Den Haag in de 19^e eeuw, terwijl de hoofdpersoon tegelijkertijd zo ontzettend herkenbaar is voor leeftijdgenoten in de 21^e eeuw. Eigenlijk is Eline Vere een negentiende-eeuwse millennial. Ik weet het, zo werkt dat niet, maar ik ga jullie toch uitleggen waarom het zo is.

Roziggenagelde vinger

Een typische millennial leeft zijn sociale leven online en dat is een wereld van schone schijn. Het beeld van ons leven is soms belangrijker dan het leven zelf: het juiste plaatje, er goed uitzien, zien en gezien worden (met de juiste mensen). Millennials worden wel narcistisch en egoïstisch genoemd, maar ze lijden ook onder de druk van het ideaalbeeld. Een typische millennial haalt zijn zingeving niet uit werk, want werk is flexibel en een bron van onzekerheid, financiële stress ligt op de loer. Stress is sowieso nogal een thema, veel meer dan vorige generaties worstelen millennials met hun mentale gezondheid. Ook liefde gaat moeilijker, door al deze onzekerheden – en datingapps maken het alleen maar erger.

Er valt van alles af te dingen op generatiedenken, maar ik denk dat veel mensen dit beeld wel herkennen. En dus kennen ze ook allemaal iemand als Eline. Eline Vere leeft in een wereld van schone schijn, de high society ofwel gegoede burgerij van Den Haag waar alles voor een jonge twintiger draait om het vinden van de juiste huwelijkspartner – en daarvoor ga je alle feestjes en sociale evenementen langs, in de juiste outfit, het is zien en gezien worden. Zeven keer wordt Eline in de roman ‘behaagziek’ genoemd, een woord dat we niet veel meer gebruiken, maar zo aan de definitie van de millennial kan worden toegevoegd. Meer dan dertig keer wordt personages egoïsme verweten. De eerste alinea die Eline beschrijft laat ons het plaatje zien van een Insta-celebrity, verliefd op zichzelf:

Die schoonheid verzorgde zij zeer, als een dierbaar juweel, dat men laat fonkelen en flonkeren, en deze aanhoudende zorg deed haar als verlieven op wat zij bevalligs aan zich vond. Minuten lang kon zij zich spiegelen, glimlachend met de fijne punt van de roziggenagelde vinger de lijn van wenkbrauw en wimper strelend, zich de oogleden een weinig amandelvormig vertrekkende, of heur bruine haren woest om zich heen warrelende, in de houding van een schalke zingara.

Onmacht

De jongeren in Eline Vere werken weinig; ze leven van toelages en erfenissen, oud geld dus. Een vrouw leeft op het geld van haar ouders tenzij ze het geld van een man tot haar beschikking heeft, zoals hier verteld wordt over Eline en haar gehuwde zus Betsy: ‘Uit haar ouderlijk erfdeel trok Eline een jaarlijks inkomen van f 2000; zij behield deze som dus geheel en al en wist zich met grote, door tantes zuinigheid aangeleerde, takt hiervan even elegant te kleden als Betsy, die slechts te putten had uit een volle buidel.’ De beschikbare middelen variëren nogal in grootte en geldzorgen kenmerken daarom ook deze jonge mensen. Vaak wonen ze bij familie in omdat een eigen woning te duur is. Sommigen doen hier en daar wat klussen en lenen geld van anderen (zoals neef Vincent), anderen stappen met gezonde tegenzin toch maar in serieuze betrekkingen.

Een huwelijk is ook een financiële keuze, maar zelfs wanneer dat geen rol speelt, gaat het niet gemakkelijk, niet voor Eline. Zij worstelt met de liefde, ze worstelt met zichzelf en ze glijdt steeds verder weg in een depressie. Ze is niet de enige: haar neef Vincent heeft zo z’n nukken, vriendin Jeanne kwijnt weg. De druk van schone schijn is in combinatie met liefdesverdriet en erfelijke aanleg al zwaar, de verveling doet deze mensen ook geen goed, voeg daar nog wat onverantwoord drugsgebruik aan toe en het kan alleen maar misgaan. Om hulp vragen is een te grote drempel en wie weet hoe je helpt bij mentale problemen? Daar was toen nog geen website voor (www.heyhetisoke.nl/), al vrees ik dat anno 2023 nog steeds te veel mensen in een depressie een tante Elize treffen, die tegen Eline zegt: ‘Je bent mooi, je hebt geld genoeg om geheel onafhankelijk te zijn, en je profiteert niet van het leven! Je droomt altijd, lieve meid, je droomt, maar je leeft niet!’

Anatomisch ontleden

Ja, lieve meid, niet zo dromen, ga eens wat doen. Ook in 2023 kan het noodlottige einde van Eline je raken, juist daarom, je leeft als lezer mee in die onmacht: iedereen ziet haar afglijden, en iedereen wil haar helpen, maar het lukt gewoon niet.

Dit drama ontwikkelt zich temidden van de mooiste decors. Je moet even je best doen in de eerste hoofdstukken, de tableaux-vivants in eigen huiskamer zijn een metafoor voor die hele wereld van schone schijn, maar voor de moderne lezer een onbekend fenomeen. Het lukte mij de eerste 150 pagina’s niet te onthouden wie wie is (daarom heeft de hertaling van Van oude mensen een overzicht van de familierelaties voorin), maar dat geeft niet, je ziet alles wel voor je en Couperus trekt je mee met zijn verteltalent en psychologisch inzicht. Grappige dialogen. Herkenbare ruzies tussen zussen. Een celebrity-crush. De neef die de hele wereld over wil reizen, Eline die gewoon eens iets geks wil meemaken. Mensen die voor de liefde kiezen en níet voor het geld, vrouwen die zich niet laten verleiden tot een verstandshuwelijk. Afgewezen mannen die zichzelf weer bij elkaar moeten zien te rapen. Rollen in het hooi. Asperges en zwezeriken. Liegen tegen de dokter over drugsgebruik. Een oude vrouw die twee geliefden die elkaar al hebben afgewezen stiekem bij elkaar orkestreert.

En Eline, ach, Eline.

Dus zet deze inspirational quote maar op een Insta-tegeltje, maar lees ook dat hele boek:

‘Het geluk is een vlinder: als het om je heen fladdert, moet je het niet vastpakken om het anatomisch te ontleden, daar is het te kwetsbaar voor, dan gaat het dood.’