Er zijn nog mensen die onbekommerd het woord neger gebruiken, maar zij zijn ofwel gevoelloos of in het geheel niet geïnformeerd (of allebei, in dat geval presenteren ze programma’s bij de omroep Ongehoord Nederland). Ik denk niet dat ik atypisch ben, als witte man van in de vijftig, die als kind heeft geleerd dat dit n-woord de neutrale term was om te verwijzen naar mensen van kleur, en pas toen de eenentwintigste eeuw op stoom kwam, begon te begrijpen dat je het woord, al is het alleen al uit beleefdheid, niet hoort te gebruiken.

(Net als de auteur van het boekje vind ik dat je het wel mag citeren, en in dat geval ook voluit. Wie zich hier onprettig bij voelt kan dit stukje beter verder ongelezen laten, en het besproken boek ook. De discussie wordt te ingewikkeld als je het bedoelde woord moet omzeilen.)

Dat er ook echt veel meer achter zit, weet ik pas sinds ik het boekje Het n-woord van Ewoud Sanders gelezen heb, die de lange geschiedenis van de term bespreekt – een geschiedenis waarin van die neutraliteit eigenlijk nooit sprake was, behalve misschien in vergelijking met harde scheldwoorden. Het woord kwam onze taal binnen in de vroegmoderne tijd via een Romaanse taal (waarin het, afgeleid van het Latijnse nigrus ‘zwart’ betekent) en vermoedelijk in de vorm negro. Het Nederlands had in die tijd al een ander woord voor zwarte mensen, moren (of morianen), dat verwees naar het Mauritië dat in het noordwesten van Afrika bevond (het noorden van Marokko en Algerije).

Dat contact met de Romaanse talen had vermoedelijk te maken met de slavenhandel, en er zijn uit later tijd ook wel voorzichtige aanwijzingen dat die associatie er lang is geweest. In 1825 schreef de woordenboekmaker Weiland over neger dat men ‘doelt bij het bezigen van dit woord hoofdzakelijk op de slavernij, tot welke zij, alsnog, in de volksplantingen gedoemd zijn, en men noemt neger, in het algemeen, zulken slaaf, ofschoon ook zijne kleur niet geheel zwart zij.’ Moriaan zou daarentegen gaan over de huidskleur.

Er was natuurlijk ook nog het zo mogelijk nog schadelijkere woord nikker dat oorspronkelijk de naam was geweest voor een duiveltje in de volksmythologie, maar van toepassing werd verklaard op zwarte mensen – een woord dat overigens tot diep in de twintigste eeuw ook nog gewoon gebruikt werd in het openbare leven.

Het is een schokkend boekje, het n-woord. Hoewel het Sanders naar eigen zeggen te doen is om de taalgeschiedenis, komt hij noodgedwongen met allerlei schokkende verhalen die hij heeft opgedoken bij zijn onderzoek in oude kranten, kinderboeken, pamfletten en woordenboeken: hoe in reisgidsjes naar Afrika (voor mannen die belangstelling hadden voor de slaveneeuw) in de 18e eeuw uit de doeken werd gedaan hoe je ‘geef mij een mooie vrouw’ moest zeggen, hoe in de zeventiende eeuw een paus een ‘Neger’ cadeau deed aan iemand die zijn best had gedaan, hoe in een negentiende-eeuws kinderboek een jongetje zegt ‘Ok zou eenen Neger niet tot mijnen vriend verkozen heb- ben; zij zijn zoo valsch en wraakgierig, en dan daarenboven zoo pikzwart, dat ik altijd eene zekere huivering gevoel als ik er maar eene zie.’

Natuurlijk is een woord (een verzameling instructies aan tong en lippen om bepaalde klanken in een zekere volgorde te zetten) niet schuldig aan dit alles. En ook is niet ondenkbaar dat het n-woord ooit weer een bruikbare en neutrale term wordt om te gebruiken voor een bepaalde groep mensen. Maar voorlopig zijn we nog niet zo ver. Die conclusie trekt Sanders niet expliciet – maar de lezer kan hem makkelijk trekken uit het aangeboden materiaal. Het gaat er daarbij niet om iemand te cancelen of het spreekrecht te ontnemen, maar om een beslissing die iedere spreker zelf kan nemen om die mondbewegingen in die volgorde maar niet meer te maken, als er ook zoveel alternatieven zijn waar minder bloed aan kleeft en waar niemand zich aan stoort.

Ewoud Sanders. Het n-woord. De geschiedenis van een beladen begrip. Amsterdam: Prometheus, 2023. Bestelinformatie bij de uitgever.
Disclaimer. Ik ken Ewoud Sanders al heel lang, zoals iedereen die in Nederland over taal schrijft alle anderen die over taal schrijven kennen.