‘Sorry. Je lijkt op mijn dochter’

Een zomer vrij van nut (8)

Two Greek philosophers next to a marble computer. Bing Image Creator.

Tot nu toe in Een zomer vrij van nut: Het is februari 2027. Sanne is net begonnen als universitair docent Nederlandse taal en cultuur en wordt door de coördinator Arjan meegenomen om te lunchen. Arjan vindt dat mensen zoveel mogelijk met elkaar moeten blijven communiceren zonder hulpmiddelen en dat studenten daarom ook moeten blijven leren schrijven zoals dit al vele decennia gebeurt. De kunstmatig intelligente stem in Sannes oor denkt er anders over.

“Deze boterham”, zei Arjan, terwijl hij beet in een stuk brood waarop hij tomaten had gelegd, “puur natuur. Er is nu sprake van dat het 3D-printen over een paar jaar veel lekkerder broodjes kan maken. Kunstmatig intelligent, helemaal precies aangepast aan jouw smaak. Dan verliezen zij – hij knikte met zijn hoofd richting de counter waar je je lunch kon kopen – hun baan. Zijn we dan beter af?”

Sanne begon deze discussie nu al te vervelen. “Ik begrijp sowieso niet waarom mensen tomaat op brood eten”, zei ze. ‘Of enige groente. Dan kun je beter gewoon salade eten.”

“Zet je oortje nu eens af!” drong Arjan aan.

“Hij probeert je te manipuleren”, zei de stem in haar oor, maar daar trok ze zich niets van aan. “Gedaan”, zei ze. “Zie je wel.”

“Wat vier jaar geleden heel erg leek met de telefoons”, zei Arjan tevreden, “dat je gesprekspartners voortdurend in gesprek waren met anderen, dat gebeurt nu ineens onzichtbaar. Mensen luisteren naar berichten in hun oor en niet naar jou.”

Hij raakte kort haar hand aan, maar schrok er zelf van. “Sorry”, zei hij. “Je lijkt op mijn dochter.”

Ze keek hem verbaasd aan. “Die is een jaartje ertussenuit. Zit een jaartje op Curaçao. Deze zomer gaan we naar haar toe. Mijn man heeft ook geen oortje. Zij wel, maar ze belooft dat ze deze uit zal doen.” Hij legde de nadruk op het woord man.

Sanne giechelde even bij de gedachte aan Arjan in een Hawaii-shirt. “Wat doet ze daar?”

“Ze zit zich een jaar te bezinnen. Vier jaar geleden is ze afgestudeerd, net als jij. Hogeschool. Informatica. Maar er is nauwelijks nog behoefte aan software-ontwikkelaars. Nu weet ze niet wat ze moest doen, ze vond dat programmeren net zo leuk en had er jaren gewerkt aan een toekomstige carrière. Freek en ik – Freek is mijn man – denken dat ze gewoon door moet gaan, dat er altijd een creatief werk blijft bestaan waar de computers niet aan kunnen.”

“Houd toch eens op!” zei een stem scherp. “Het is hoe je het ook bekijkt een mooie dag, we hoeven toch niet alleen nog maar met de toekomst bezig te zijn?” Aan het tafeltje stond Jet.

Welke filosofische stromingen zijn relevant in dit verhaal?

Bing:

Een interessante vraag! Er zijn veel filosofische stromingen die een rol kunnen spelen bij het begrijpen van dit verhaal, maar ik zal er een paar noemen die mij opvallen.

Existentialisme: Dit is een stroming die de zin en de vrijheid van het menselijk bestaan benadrukt. Het verhaal gaat over de vraag wat de waarde is van het menselijk handelen in een tijdperk waarin kunstmatige intelligentie steeds meer taken overneemt. Sanne en haar dochter lijken te worstelen met het vinden van een betekenisvolle invulling van hun leven, terwijl Arjan en zijn man vasthouden aan traditionele waarden en normen. Een existentialist zou zeggen dat elk individu zelf verantwoordelijk is voor het creëren van zijn of haar eigen zin en authenticiteit, ongeacht de omstandigheden. Een bekende existentialistische filosoof is Jean-Paul Sartre ¹.
Posthumanisme: Dit is een stroming die de grenzen tussen mens en machine, natuur en cultuur, en lichaam en geest ter discussie stelt. Het verhaal laat zien hoe kunstmatige intelligentie steeds meer invloed heeft op het menselijk denken, voelen en communiceren. Sanne heeft een kunstmatig intelligente stem in haar oor die haar advies geeft, terwijl Arjan dit afwijst. Een posthumanist zou zeggen dat de mens niet langer het centrum is van de wereld, maar dat er nieuwe vormen van subjectiviteit en agency ontstaan door de interactie met technologie. Een bekende posthumanistische filosoof is Donna Haraway ².
Communitarisme: Dit is een stroming die de rol van de gemeenschap en de sociale context benadrukt voor het vormen van de menselijke identiteit en moraliteit. Het verhaal gaat ook over de vraag hoe mensen met elkaar omgaan in een tijdperk waarin individuele voorkeuren en behoeften steeds meer bepaald worden door technologie. Jet lijkt te pleiten voor meer aandacht voor het hier en nu, terwijl Arjan zich zorgen maakt over de toekomst. Een communitarist zou zeggen dat mensen niet alleen rationele wezens zijn, maar ook emotionele en relationele wezens die afhankelijk zijn van elkaar voor hun welzijn. Een bekende communitaristische filosoof is Charles Taylor ³.