Welke woorden bestaan er voor een spin in de Nederlandse dialecten? En wat betekent spinhoer eigenlijk? Het antwoord op deze vragen vind je in de Database van de Zuidelijk-Nederlandse Dialecten, ook bekend als Database of the Southern Dutch Dialects, afgekort tot DSDD.
Wat is de DSDD?
Eind 2020 werd de Database van de Zuidelijk-Nederlandse dialecten gelanceerd. In de database – gehost bij het Instituut voor de Nederlandse Taal (dsdd.ivdnt.org/DSDD) – zijn de gegevens van drie grote regionale woordenboeken (het Woordenboek van de Brabantse, Limburgse en Vlaamse Dialecten) samengebracht. Via een gebruiksvriendelijke website krijgt zowel de taalkundige als het brede publiek toegang tot de data van deze samengevoegde dataset. Later zullen ook nog Zeeuwse gegevens aan de database worden toegevoegd.
Hoe zoek je in de DSDD?
Op de website dsdd.ivdnt.org/DSDD/ tik je een zoekwoord in. Dat kan een concept zijn (ik zoek dialectwoorden voor … (een bepaald begrip als spin, mier, vlinder) of een dialectwoord waarvan je de betekenis wilt kennen (ik zoek betekenissen van spinhoer, vrijer, koppe). Tik je het woord spin in de zoekbalk als “Dialectwoorden voor…” is aangevinkt, dan levert dat 44 dialectwoorden op in de Zuidelijk-Nederlandse dialecten, waaronder spin, spinnenkop, kobbe, koppe, spinhoer, koppespin, vrijer, caressant en liefste. In het overzicht met resultaten zie je hoe vaak elk dialectwoord voorkomt. Die kun je vervolgens sorteren op aantal voorkomens of alfabetisch. Je krijgt ook alle plaatsen waar het dialectwoord is opgetekend en elk woord kun je afzonderlijk bekijken op een kaart door op het icoontje achteraan in de laatste kolom te klikken. De getallen achter de plaatsnamen zijn soms lager dan het aantal dialectwoorden omdat er vaak meerdere informanten voor één plaats (eventueel uit andere bronnen) hetzelfde antwoord gaven op de vraag.
Een andere zoekvraag is die naar de betekenis van een dialectwoord. Als je wil weten wat spinhoer betekent, tik je dat woord in de zoekbalk terwijl “Betekenissen van…” aangevinkt is. De zoekfunctie levert vier resultaten op: ‘avondspin’, ‘hooiwagen’, ‘kruisspin’ en ‘spin’. De algemene betekenis ‘spin’ levert 44 spinhoeren op (meer informatie over dit woord vind je hier) bij de specifiekere betekenissen wordt het woord slechts één keer per plaats opgegeven door de informanten.
Natuurlijk kun je ook filteren voor je je zoekopdracht ingeeft: kies bijvoorbeeld voor een van de drie beschikbare woordenboeken, voor een of twee van de drie landen waarvoor gegevens zijn verzameld of voor een bepaalde provincie of plaats. Ben je specifiek op zoek naar ‘kleding’ of ‘eten en drinken’, dan kun je ook thema’s afbakenen. De getallen geven aan hoeveel verschillende dialectwoorden er zijn voor dat specifieke woordenboek, land, thema of die provincie of plaats. Het is ook mogelijk alle woorden voor een bepaalde plaats op te vragen. Een grote hulp voor wie wil starten met een lokaal woordenboek, of om een dialectquiz te maken voor je lokale vereniging.
Spinnen op de kaart
Een belangrijk onderdeel van de DSDD is de kaartmodule. Op een eenvoudige manier tover je de zoekresultaten in zijn geheel op een dialectkaart. Soms levert dat een mooie kaart op maar dikwijls is het een bont geheel van kleuren en symbolen die automatisch zijn toegekend. Wil je een leesbare kaart, dan kun je zelf een gebied selecteren, trefwoorden bij elkaar zetten of de kleuren, de symbolen en de grootte van de symbolen kiezen. Dat kan door het potloodicoontje in de kaart aan te klikken dat rechts naast Dialectwoorden staat.
Bewerkingsmodule
Als je op het potloodicoontje klikt, kom je in de bewerkingsmodule. Bovenaan zie je de kaart met de verschillende trefwoorden eronder. Ook hier kun je weer de sortering aanpassen. De module bestaat uit een selectieveld (bovenaan rechts) waarin je de te bewerken woorden selecteert en een bewerkingsveld (onderaan rechts) waar je de kleuren, de symbolen, de grootte en de eventuele groepsnaam van een groep woorden kunt kiezen. De symbolen worden automatisch toegekend volgens het aantal voorkomens. Een blauwe schuine streep voor het frequentste woord, een open rond cirkeltje voor het op één na frequentste. Het levert soms een minder duidelijk kaartbeeld op. Maar dat kan in de bewerkingsmodule gewijzigd worden. Het blauwe streepje vervang je door een zwart streepje, de rode cirkels maak je kleiner of groter. De kleur (paars) en het symbool (een omgekeerde driehoek) van spinhoer verander je bijvoorbeeld in een groen kruisje vanwege het contrast met het blauw van spin. Sommige woorden kun je een zelfde symbool geven zoals koppe– en kobbegespin.En misschien wil je wel gegevens samenvoegen, zoals spin en huisspin. Je selecteert die twee woorden door erop te klikken zodat ze automatisch naar het bewerkingsveld springen, waar je ze hetzelfde symbool, dezelfde kleur en grootte geeft. Woorden die slechts een of twee keer voorkomen, kun je verbergen op de kaart. Dat levert meestal een duidelijker kaartbeeld op. Onder het tabblad “help” vind je een filmpje (Hoe kan ik een kaart bewerken?) waarin de bewerkingsmodule wordt gedemonstreerd.
Rechtsboven kun je via het hamburgermenu je kaart klaarmaken voor het printen. Je kiest er voor een omkadering van de kaart, je kunt symbolen spreiden met de schuifbalk. Als er te veel verschillende woorden op een plaats staan, kiest het programma ervoor om een cijfer te geven. Dat pas je aan door ‘symbolen niet samenvoegen tot cijfers aan te vinken’. Ook op dit niveau kun je je symboolgrootte nog veranderen of minder frequente woorden weglaten. Zelfs een gebiedsselectie is nog mogelijk. Vind je dat je kaart af is, dan ga je naar de printmodule door op ‘printversie’ te klikken.
De legenda bewerken
De printmodule is in 2023 verfijnd. In de oudere versie kon je alleen een pdf van een dialectkaart maken, nu biedt de module twee exportmogelijkheden: png en pdf (zie verder). In de lay-outomgeving kun je de legenda onder, links, boven, rechts of zelfs op de kaart zelf plaatsen. Afhankelijk van die keuze en het aantal trefwoorden kun je de trefwoorden indelen in één of meer kolommen, gesorteerd op naam of op aantal voorkomens. Wil je geen titel, vink dan ‘titel weergeven’ uit. Als je er wel een kiest, dan kun je die in het previewvenster aanpassen. Om het aantal voorkomens van een trefwoord in de legenda te zien, vink je ‘cijfers in legenda’ aan. Heb je bij het tekenen van de kaart groepen gemaakt, dan kun je de onderliggende trefwoorden wel of niet weergeven door ‘inhoud van groepen weergeven’ aan te vinken. Je kunt ook spelen met de lettergrootte van de legenda en de titel. De resultaten van je keuzes zie je in het previewvenster onderaan.
Een kaart exporteren
In het exportvenster kun je de kaart afdrukken als een pdf-file of als png. Die laatste optie is nieuw. Als je hiervoor kiest, is het mogelijk de resolutie in te stellen. Voor online toepassingen heb je bijvoorbeeld een minder hoge resolutie nodig dan voor drukwerk. Voor je de kaart exporteert, kun je het kader rond de kaart verwijderen of nog een witte rand om de kaart heen plaatsen. Afhankelijk van wat een uitgever verwacht, zijn de kaart en de legenda apart exporteerbaar, maar meestal kies je voor kaart en legenda samen.
Het resultaat is een kaart vol spinnen in allerlei kleuren en symbolen. Veel mensen vinden spinnen eng, maar als je ze weet te vangen in een kaart, doen ze niemand kwaad.
Voor wie het gemakkelijker vindt om te zien hoe je kaarten moet maken, bewerken en printen, zijn er vier korte filmpjes te vinden op de helppagina van de DSDD: https://dsdd.ivdnt.org/DSDD/help. Daar is ook een uitgebreide handleiding te vinden.
Laat een reactie achter