Mijn deskundigheid wordt minder gewaardeerd in het digitale tijdperk en dat doet zeer. Ik ben lang geleden opgeleid als neerlandicus. Het eerste college werd gegeven door de jonge Bert Paasman en hij sprak over het Apparaat. Niemand van ons wist wat daar mee bedoeld werd en de eerste flauwe grappen werden gemaakt. Maar het bleek een handleiding te zijn waar en hoe de vakman zijn kennis kon opdoen, zijn inzicht vergroten. Waar de bronnen van onze toekomstige deskundigheid zich bevonden. Voorbeeld? Een klein kamertje in de UB was geheel gevuld met blauwe lades met systeemkaartjes waarop een trefwoord en een verwijzing naar een tijdschriftartikel. De Nijhoffs index. En zo waren er veel bronnen en als je er niet mee overweg kon, vroeg je het aan een medewerker. Voortaan wist ik waar ik wezen moest. Dat Apparaat staat nu op mijn bureau of zit in mijn tas en heet Mijn Laptop en is verbonden met zo ongeveer alle Apparaten ter wereld. Een geweldige vooruitgang. De Nijhoffs Index is gescand en online raadpleegbaar, de medewerker houdt zijn kennis voor zich.

Na mijn studietijd werd ik o.a. bibliothecaris van een toneelbibliotheek. Ik heb tientallen jaren catalogi bestudeerd, boeken gekocht, ze gecatalogiseerd en doorgekeken. Hebt u dat allemaal gelezen wat hier staat? Nee, natuurlijk niet, een bibliothecaris leest niet, hij moet alleen weten wat er in zijn boeken staat, in welk boek een klant het antwoord vindt op zijn vraag.

Skills

Maar toen werd het 1990 en ik kreeg met mijn in twintig jaar opgebouwde grote specialistische kennis van mijn leidinggevende te horen dat ik de klanten aan mijn boekenbalie niet meer uitgebreid te woord mocht staan en samen met hen op onderzoek mocht uitgaan in de bibliotheek. Ik zou als algemeen bibliotheekmedewerker op iedere plek inzetbaar worden. – een ogenblikje, daar komt net een klant aan. Kan ik u helpen? Ja, ik ben een scriptie aan het schrijven over vrouwonvriendelijke liedjes, hoe kom ik daar achter? Nou ik wil u wel op weg helpen. We hebben hier een verzameling van zo’n 50.000 liedjes en die kunt u natuurlijk niet allemaal gaan lezen. Maar als ik u nu zeg dat er een Amerikaanse musical is, The Club, die geheel uit vrouwonvriendelijke liedjes is opgetrokken… allemaal songs uit het begin van de vorige eeuw, er waren toen veel populaire liedjes, ook in Nederland die nu als vrouwonvriendelijk beschouwd kunnen worden … kent u O Japie is getrouwd,, hij zit in de misère… misschien moeten we die kant uit gaan zoeken. Ik zou zoeken op Dumas, Speenhoff, en Nap de la Mar. – Helaas, daar komt mijn leidinggevende aan. Ik mag niet zoveel tijd aan u besteden. Daar staat de catalogus moet ik zeggen. Zoek het zelf maar op. Nee een trefwoord ‘vrouwonvriendelijk’ hebben we niet, maar wie zoekt die vindt.

Je begrijpt, ik had geen meerwaarde meer en heb ontslag genomen, mijn deskundigheid was niet meer in trek. De deskundigheid in bibliotheken heeft plaatsgemaakt voor bedrevenheid in zoeken op het net, voor skills.

Tinder

Ik ging als zelfstandige verder. Maakte tentoonstellingen, schreef artikelen en boeken, maakte radio- en televisieprogramma’s. Ik had op de radio collega’s die uit hun hoofd wisten op welke dag Elvis Presley in welke studio in Memphis welke song opnam. Hun deskundigheid werd overbodig toen de zoekmachines hun werk gingen doen. Iedereen die googelt of een vraag stelt op ChatGPT weet in een seconde meer dan deze deskundigen in een heel leven te weten waren gekomen. Maar die zoekmachine scheert over een duizelingwekkende hoeveelheid gegevens heen en kiest uit op kwantiteit, op de meeste treffers en niet op kwaliteit en al helemaal niet vanuit langzaam gerijpte kennis na veel luisteren, lezen en oordelen. De muziek in radioprogramma’s wordt tegenwoordig uitgekozen door algoritmes of wordt bepaald door het profiel van de zender die zo toegankelijk mogelijk wil zijn. Het gaat niet meer om de juiste muziek voor dat moment maar om bekende muziek die in hitlijsten heeft gestaan. Er mag alleen bekend spul gedraaid worden, de luisteraar zou eens schrikken.

Het digitale tijdperk heeft de deskundige ertussenuit gehaald. De deskundige van het reisbureau die wist wat ik voor soort huis in Italië wilde huren is vervangen door Tripadvisor en op allerlei reisapps waar sterren-noteringen bepalen waar ik heen gestuurd word. Niet mijn smaak, maar die van de meeste stemmen gelden. De schrijver Allessandro Baricco schrijft in The Game dat alle technologische uitvindingen van ons digitale tijdperk makkelijke en goedkope oplossingen zijn voor problemen, tools. Een plaatselijk deskundige postbode bezorgde een brief. Nu hebben we email. De deskundige secretaresse verdween, we typen nu zelf onze mail. Een telefoniste zei Ik verbind u door, zette een knopje om, maar ze verdween want we appen even. Een deskundig huwelijksbureau had kandidaten om verkering mee te krijgen, nu gaat men naar Tinder. Vul zelf de voorbeelden maar aan. Snel snel snel. Tools die zelf geen verstand ergens van hebben maar wel snel een probleem oplossen en de deskundigheid overbodig maken.

Voor het slapen gaan

In het digitale tijdperk lijkt kennis en kunde door toewijding en volharding minder in trek te zijn. Men wil zo snel mogelijk tevreden zijn. Een langdurige studie en een langzame rijping om tot een genuanceerde waarheid te komen is minder in trek dan de ‘snelwaarheid’. De term is van Baricco voor waarheden met een minimum aan bewijs en een maximum aan overtuigingskracht. Een snelwaarheid is vlot, ogenblikkelijk waar, eenduidig, heeft snelheid door stroomlijn, stijgt snel op. De Eskimo’s hebben 100 woorden voor sneeuw. Tuurlijk. Je gelooft het meteen. Snelwaarheid. Maar langdurig en saai onderzoek door taalkundigen heeft uitgemaakt dat dat helemaal niet zo is.

Ik heb het afgelopen jaar veel geëxperimenteerd met de chatbox. Ben enorme mogelijkheden en ook grote beperkingen tegengekomen. Gebruik hem als onderzoeks-assistent die slim is, veel werk kan verzetten, maar wel scherp in de gaten gehouden moet worden omdat hij een autist is en af en toe de plank volslagen misslaat. Ik heb ook discussies gevoerd met schrijvers en vertalers. Sommigen maken al volop gebruik van ChatGPT. Van de week las ik dat het heel goed mogelijk is dat ook de schrijver verdwijnt. Roland Barthes schreef jaren geleden al over de dood van de auteur. Hij komt naderbij , want als jij de juiste gegevens voedt aan ChatGPT komt die wel met het verhaaltje dat je graag aan de kinderen wilt vertellen voor het slapen gaan, daar heb je geen schrijver meer voor nodig.

Waar ik nog wel mogelijkheden zie dat is de superdeskundigheid. De onderzoeker die iets weet wat internet nog niet kan weten. De bibliothecaris die veel verfijnder dan Google antwoord kan geven. Een muzieksamenstelster als mijn collega Angelique Stein die weet dat als men voor een begrafenis “Ik hou van jou” van Herman van Veen zoekt, dat men het lied “Liefde van later” bedoelt. Ze weet ook dat er een couplet inzit dat men liever niet hoort, namelijk over buitenechtelijke escapades en dat kan ze er op verzoek onhoorbaar tussenuit knippen. Een superdeskundige.

Het verhaaltje dat ChatGPT voor mijn kleinkinderen schreef waarbij ze in de speeltuin bij hun in de buurt Jip en Janneke ontmoetten, was stomvervelend. De redding moet komen van de superdeskundige auteur die kan schrijven zoals er nog nooit geschreven is. Bij die mensen, de superdeskundigen, daar wil ik bij horen.