Methodes Nederlands die een hoofdstuk wijden aan stijl gaan meestal niet voorbij aan barbarismen. Daarbij gaat het om ontleningen uit een andere taal die men in strijd acht met het Standaardnederlands. Vaak worden die barbarismen opgesplitst naar de taal waaruit het woord afkomstig is. Bij foutief geachte Duitse ontleningen spreken we van germanismen, terwijl vergelijkbare ontleningen uit het Frans gallicismen en die uit het Engels anglicismen worden genoemd. 

Of een ontlening het etiket anglicisme, gallicisme of germanisme krijgt opgeplakt, is niet alleen subjectief maar ook tijdgebonden. Wat vroeger verworpen werd, kan nu ingeburgerd zijn. Het woord   ingeburgerd zelf bijvoorbeeld werd vroeger beschouwd als een verwerpelijk germanisme; volgens het Nederlandse taaleigen zou dat ‘heeft burgerrecht verkregen’ moeten zijn. Tegenwoordig zal er weinig weerstand meer zijn tegen het woord ingeburgerd. 

Afkeuring

Hoe de mening over barbarismen kan veranderen, is fraai te zien aan de uitgebreide lijst met (vermeende) anglicismen die het Genootschap Onze Taal op zijn website heeft opgenomen. Bij elke Nederlandse ontlening wordt het oorspronkelijke Engelse woord genoemd, de mate waarin de ontlening geaccepteerd is en een correct Nederlands alternatief.

In het Nederlands heeft de term anglicisme de bijgedachte van afkeuring, maar in het Engels ontbreekt die. De Oxford English Dictionary omschrijft anglicism als: “A characteristically English word, phrase, or idiom, esp. one introduced into a sentence in another language.” Het is in deze betekenis dat het woord voorkomt in GLAD (Global Anglicism Database) waar dit jaar een online versie van beschikbaar is gekomen (zie hier op Neerlandistiek). 

GLAD

Een leraar Nederlands die op zoek is naar een verzameling van anglicismen om lessen over stijlfouten van voorbeelden te voorzien, zal die in GLAD dus niet aantreffen. Maar om in een les taalbeschouwing duidelijk te maken welke invloed de Engelse taal heeft (gehad) op de Nederlandse woordenschat (of op die van andere talen) biedt GLAD een grote hoeveelheid materiaal. 

Omdat de website het resultaat is van een gezamenlijke inspanning van internationale onderzoekers en voor hen toegankelijk moet zijn én omdat het gaat over het Engels, is de voertaal Engels. Toch lijkt me dat geen belemmering om GLAD in te zetten in het voortgezet/secundair onderwijs. Een moedertaalspreker Engels hoef je niet te zijn om de website te gebruiken. 

Sneeuwvlok

Selecteer je bij Language Nederlands (‘Dutch’), dan blijkt dat er momenteel 9535 woorden zijn opgenomen die op de een of andere manier ontleend zijn aan het Engels. Al die ontleningen zijn ondergebracht in categorieën. GLAD onderscheidt er zeven. Van elke groep noem ik het aantal voorkomens in de huidige versie en een voorbeeld: unadapted borrowing (5510, puppy), adapted borrowing (3028, ferryboot ‘ferryboat’), semantic loan (124, sneeuwvlok ‘snow flake’), loan translation (568, woordenwolk ‘word cloud’), hybrid (195, teenslipper ‘toe slipper’), pseudo-Anglicism (97, skippyball ‘kangooroo ball) en phono-semantic matching (13, je ding doen, do your own thing).

Bij sommige categorieën is de Engelse oorsprong nog duidelijk zichtbaar, zeker bij de unadapted borrowing, maar ook bij de adapted borrowing en in iets mindere mate bij de hybrid. Moeilijk zal het zijn om de correcte Engelse vorm van de pseudo-Anglicisms te vinden, maar nog lastiger om de etymologie van de semantic loan, de loan translation en de phono-semantic matching te ontdekken. 

GLAD in de klas

GLAD kun je op verschillende manieren inzetten in de klas.  Ik geef hieronder een paar suggesties, maar dit lijstje is eenvoudig uit te breiden. 

• Welke woorden die eindigen op het achtervoegsel –ette heeft het Nederlands uit het Engels overgenomen? Ik heb deze vraag trouwens zelf al beantwoord in ‘Slaap zacht met ette’, een recente aflevering van de maandelijkse rubriek Achter het achtervoegsel. 
• Interessant is het ook om na te gaan welke afleidingen met de zogeheten splinter –gate ‘schandaal, ophef, affaire’ zich volgens GLAD vanuit het Engels in het Nederlands hebben genesteld? Vervolgens kan met behulp van bijvoorbeeld het Algemeen Nederlands Woordenboek en het Woordenboek van Nieuwe Woorden worden nagegaan welke –gate-woorden lexicografen al beschreven hebben. Een  onderzoek naar het voorkomen van andere, nog niet in woordenboeken opgenomen –gate-woorden op sociale media is daarop een interessant vervolg. Ook is het mogelijk om in GLAD na te gaan of ook andere talen dan het Nederlands de splinter –gate gebruiken om nieuwe woorden te vormen. Een leerling die verlegen zit om een onderwerp voor een profielwerkstuk kan hier zijn hart ophalen.
• Laat leerlingen uit een recente krant – op papier of online – het hoofdartikel lezen en vraag hun alle woorden aan te strepen die volgens hen een Engelse oorsprong hebben. Vraag vervolgens of zij die onder kunnen brengen bij een van de hierboven genoemde categorieën. Hebben alle leerlingen dezelfde woorden gevonden? Zijn de leerlingen eensgezind over de categorisering van die woorden? 
• Maak een multiplechoicequiz waarbij in elke vraag drie gewone Engelse woorden en één pseudo-anglicisme staat. Worden die pseudo-anglicismen herkend? En zo ja, weten leerlingen wat het correcte Engelse woord is?
• Bekijk de verschillende grafieken onder de knop Show statistics. Vorm een groepje van vier personen en probeer te verklaren waar de verschillen tussen de talen vandaan komen. Waarom heeft het Japans bijvoorbeeld geen unadapted borrowing? En welke taal heeft de meeste unadapted borrowings? [Tip: in de diagrammen kunnen categorieën aan- en uitgevinkt worden door er in de legenda op te drukken.]  

GLAD is dus niet alleen interessant voor internationale onderzoekers aan universiteiten maar ook voor nationale onderzoekertjes in de klas. Het biedt een mooi startpunt voor een (profiel)werkstuk over de invloed van het Engels op het Nederlands en andere talen wereldwijd. Maar het kan ook aanleiding geven tot discussies over het gebruik van Engelse leenwoorden in het Nederlands. Vormen die een bedreiging voor het Nederlands of verrijken ze de taal juist? Het zal duidelijk zijn: ik ben glad, uh … blij, dat GLAD er is.