De schrijfvaardigheid van leerlingen en studenten neemt af en de invloed van ChatGPT (en soortgelijke programma’s) neemt toe. Dat laatste zou niet zo’n probleem zijn als de schrijfvaardigheid zou zijn toegenomen. Misschien dat een ander type examen kan helpen de leerlingen schrijfvaardiger te maken. Ik doe daarvoor een voorstel, maar ik zeg er meteen bij dat ik geen onderzoek gedaan heb. Wat ik schrijf, komt uit de losse pols en is eerder bedoeld als een soort gedachtenexperiment. Wat zou er gebeuren als we zo’n schrijfexamen in zouden voeren?

Een week voor het examen begint, worden er vijf onderwerpen bekend gemaakt. Dat kunnen bijvoorbeeld zijn:

• Marga Minco
• Dialecten
• Kunstsubsidies
• Voetbal
• Influencers

Ook wordt de tekstvorm bekend gemaakt: Schrijf een beschouwing / opiniërend artikel / persoonlijke reflectie / etc. van 500-600 woorden. De examenkandidaten kunnen zich dus alvast gaan inlezen en oefenen, of niet.

Op de dag van het examen verzamelt iedereen zich om 09.00 uur op school. Iedere kandidaat krijgt een envelop met daarin vijf setjes van drie artikelen – drie artikel bij ieder onderwerp. Tot 09.30 krijgt iedereen de tijd om een keuze te maken, extra informatie op te zoeken, vrienden te raadplegen, in paniek rond te rennen, ChatGPT opdrachten geven en dat soort dingen. Dit halve uur is volledig openbaar, Maarten van Rossem kan dus live zijn commentaar geven op SBS6. Heel Nederland mag meedenken en coachen. Examenkandidaten mogen het schoolgebouw verlaten, dat maakt allemaal niet uit. En ja, de leraar Nederlands mag erbij zijn om tips te geven. (Kleine tip: doe dat niet, wees niet aanwezig, want je kunt niet alle leerlingen helpen – in dit geval kun je beter niemand helpen.)

Om 09.30 uur gaan de kandidaten met een pen en het setje artikelen naar keuze de examenzaal in. Ze namen plaats achter een tafeltje waar het schrijfpapier al klaarligt.

Vanaf 09.30 uur gaan ze schrijven. Let wel: het is gedocumenteerd schrijven. De opdracht is dus ook dat er uit alle drie de artikelen geciteerd moet worden, en dat de bronvermelding correct moet zijn.

Om 12.30 uur heeft iedereen de schrijfopdracht ingeleverd. Dit werk gaat naar twee andere docenten Nederlands die het na zullen kijken. Onafhankelijk van elkaar en zonder overleg vullen zij de scores in in het daarvoor bestemde programma. Dan wordt automatisch het cijfer berekend: het gemiddelde van de twee scores.

Heb ik hiermee het wondermiddel bedacht? Gaat de Nederlandse leerling snel omhoog in de internationale ranglijsten? Ach, waarschijnlijk zal het allemaal wel mee- of tegenvallen. Maar niets doen, is geen optie.

Door bronvermelding (zal wel APA worden) op te nemen in de opdracht en dus ook in het correctiemodel, dwingen we de leerlingen daar goed op te letten. Iedere docent in het hoger onderwijs verbaast zich over de slechte kwaliteit van brongebruik van de studenten. ‘Maar je hebt toch een profielwerkstuk geschreven? Hoe kan het dan dat je helemaal niet weet hoe APA werkt?’ Terwijl het kritisch en goed gebruik van bronnen, inclusief correcte verwijzingen, alleen maar belangrijker wordt, naarmate de chatbots meer kunnen.

Door de kandidaten vooraf de mogelijkheid te geven om overal informatie vandaan te halen, worden informatievaardigheden en schrijven geïntegreerd, maar dan op zo’n manier dat de leerling wel zelf moet schrijven. Snel lezen, snel zoeken, snel overleggen… en dan langzaam schrijven.

Dat langzame schrijven moet wel gestructureerd. De leerling wordt gedwongen om een stuk te schrijven met een fatsoenlijke structuur. Ik zou zeggen: een inleidende alinea, dan drie alinea’s waarin de drie bronnen besproken worden en een afsluitende alinea. Doe er ook wat signaalwoorden bij, vindt de nakijkende docent altijd fijn.

Met zo’n structuur worden ook de zinnen beter – althans, dat hoop ik wel (en dat is mijn ervaring ook). Uiteraard zullen veel leerlingen veel kromme zinnen blijven schrijven. Iedereen schrijft geregeld kromme zinnen en iedereen maakt spelfouten en zo. Maar toch… ik verwacht dat de algehele schrijfvaardigheid omhoog zal gaan. Vooral ook omdat scholen dit model gaan oefenen en trainen. Want er moet geoefend worden. De eerste keer zullen de leerlingen het raar vinden, maar na drie keer snappen de meeste leerlingen wel hoe het zit en wat er van hen verwacht wordt.

Er zitten zeker haken en ogen aan dit plan. Moeten het vijf onderwerpen zijn? Waarom geen zeven? Of drie? Ik weet het niet, ik vond vijf wel aantrekkelijk. Misschien mogen die onderwerpen ook wel iets verder uitgewerkt worden, want alleen ‘voetbal’ is nogal mager. Is drie uur schrijftijd niet te weinig? Of niet te veel? Geen idee. Zo heb ik geen idee hoe het correctievoorschrift eruit zal moeten zien. Streng op de APA, dat zal ik (werkzaam in het HBO) wel heeeel erg fijn vinden.

Hopelijk zien de toekomstige examenmakers iets in dit plan. Of misschien zien ze er helemaal niets in en verwerpen zij het met goede argumenten.