De herdenking van het honderdste geboortejaar van Gerard Reve is niet onopgemerkt gebleven. Het Literatuurmuseum heeft naar aanleiding daarvan zelfs een tiendelige ‘kletspodcast’ over De avonden uitgezonden, goed voor niet minder dan zeven en een half uur radio, en daar heb ik met heel gemengde gevoelens naar zitten te luisteren. Zie mijn reactie op: https://neerlandistiek.nl/2023/12/literatuurmuseum-viert-100ste-geboortedag-gerard-reve-met-podcast/

Maar, hoei boei, of je met dat boek hedendaagse scholieren nog kunt boeien, daar schijnt bijna niemand wakker van te liggen. Nochtans staat het boek op vele, al dan niet verplichte, leeslijsten. Het behoort tot de canon van de Nederlandstalige literatuur en wordt zelfs beschouwd als de meest invloedrijke naoorlogse roman. Er zijn immers maar weinig boeken in onze naoorlogse literatuur, die zoveel reacties opgeroepen hebben als De avonden. Het boek werd een echte hype, een cultboek, niet alleen in literaire milieus, maar ook onder jongeren, die ergens in de jaren ’60 en ’70 tijdens discussies met leeftijdgenoten spontaan begonnen te citeren uit het boek en zelfs bij ontmoetingen reviaanse groeten begonnen uit te wisselen. Maar het is zeer de vraag of zowel de stijl als de inhoud van het boek hedendaagse jongeren nog zullen bekoren.

In mijn leermiddel doe ik een poging om met De avonden aansluiting te vinden bij het hedendaagse levensgevoel en jongeren voor de lectuur en de bespreking ervan te winnen. Misschien worden ze nog altijd aangesproken door het grote ‘Herman Brusselmansgehalte’ van het boek en daarmee bedoel ik: door de platvloerse humor, het respectloze taalgebruik en de absurde grappen. (Maar daarvan zou je je als leraar toch min of meer moeten distantiëren!)

De lectuurbegeleiding van elk hoofdstuk begint met een woordverklaring. Daarbij beperk ik me tot woorden, die belangrijk zijn om de naoorlogse situatie van de hoofdfiguur te begrijpen, en tot woorden, waarvan de betekenis niet uit de context kan worden afgeleid. Ik verklaar ook begrippen als ‘gymnasium’ en ‘rector’, omdat die termen in verband met de middelbare school in Vlaanderen niet gebruikt worden. Voor veel onbekende woorden hoeven de leerlingen maar naar de context ervan te kijken om het woord zelf te kunnen verklaren. Daarin worden ze op school in het vak Nederlands al vrij vroeg getraind en daarom mogen we aannemen, dat ze daartoe in staat zijn op het moment waarop ze De avonden gaan lezen.

Bij de keuze van de vragen en opdrachten, die zijn ingedeeld in vragen vóór, tijdens en na de lectuur, heb ik een afwisseling van moeilijkheidsgraad en denkniveau nagestreefd: kennis- en reproductievragen worden afgewisseld met analyse-, synthese- en evaluatievragen. Zoals in mijn andere leermiddelen probeer ik ook hier tekstervaring en tekstbestudering op een evenwichtige wijze te combineren en zoveel mogelijk deelvaardigheden aan bod te laten komen.

Een apart deel is getiteld ‘De roman beoordelen’. Daarin help ik de leerlingen om van een preferentie (saai, mooi, grappig enz.) te komen tot een gefundeerd waardeoordeel. Ze maken kennis met de soorten argumenten om een literair werk te beoordelen en herkennen het gebruik van die argumenten in enkele recensies. Daarna moeten ze zelf komen tot een beoordeling op basis van verschillende soorten argumenten.

Daarna volgt er een ‘waardeverduidelijking’, waarin de leerlingen de thematiek en de gepropageerde waarden en normen van het boek op zichzelf moeten toepassen. Het is daarbij niet de bedoeling om de leerlingen een bepaald waardesysteem op te dringen, maar wel dat ze zelf komen tot de vorming van eigen waarden en normen en dat ze leren te handelen volgens de gemaakte keuzes. Om een en ander te verduidelijken citeer ik uit de opdracht: ‘Hoewel je ongetwijfeld genoten hebt van de humor in dit boek, denken we dat je niet graag in de voetsporen van het hoofdpersonage zou willen treden. Als je over enkele jaren een soort Frits van Egters zult geworden zijn, is de kans immers groot dat je jezelf als een soort ‘loser’ zult beschouwen. Maar geen nood, want dat zal niet gebeuren, dankzij je eigen inzet en de hulp van anderen. Hieronder vind je de namen en beschrijvingen van vijftien experts. Deze experts, die door de mensen die van hun diensten gebruik hebben gemaakt, worden beschouwd als wonderdoeners, staan ter beschikking van de leerlingen van deze klas. Het is gegarandeerd zo, dat ze echt in staat zijn om te doen wat ze beweren te kunnen doen. Je moet echter wel een keuze maken. Kies voor jezelf de vijf wonderdoeners van wie je het liefst gebruik zou willen maken. Geef je voorkeur aan van één tot vijf.’ (p. 20) De experts kunnen er onder meer voor zorgen dat je geen tekenen van lichamelijk verval gaat vertonen, dat je altijd succes in je studies zult hebben, dat je nooit eenzaam zult zijn en dat je nooit last van je ouders zult hebben. Nadat de leerlingen hun keuze gemaakt hebben en die met anderen hebben besproken, moeten ze aangeven wat ze zonder de hulp van de experts zelf zouden willen doen om hun doel te bereiken. Daarover kunnen ze dan een contract met zichzelf afsluiten, waarin stapsgewijs beschreven wordt welke veranderingen ze met het oog op de toekomst in hun eigen leven willen aanbrengen.

Ten slotte komen er nog enkele andere opdrachten, onder meer een creatieve schrijfopdracht. ‘Schrijf een fragment uit je dagboek van de afgelopen kerstvakantie’ levert voor leerlingen een schrijfkarwei op, waar ze ongetwijfeld met frisse tegenzin aan zullen beginnen. Maar als je aan ChatGPT de opdracht geeft: ‘Beschrijf een dag uit mijn kerstvakantie in de stijl van Gerard Reve’, dan krijg je een tekst te lezen, waarop ze hun creativiteit gemakkelijker kunnen botvieren. Ze moeten dan eerst nagaan of ze de stijl van Gerard Reve daarin kunnen herkennen en daarna de tekst aanvullen met specifieke details en anekdoten, zodat die echt op een verslag van hun eigen kerstvakantie begint te lijken. Het spreekt vanzelf, dat ze er ook heel nieuwe, eigen tekst van mogen maken, als ze dat willen.

Het leermiddel is gepubliceerd op KlasCement, een officiële website van het Vlaamse Ministerie van Onderwijs en Vorming: https://www.klascement.net/downloadbaar-lesmateriaal/189791/gerard-reve-de-avonden-1947-lectuurbegeleiding/    

Het kan op een flexibele manier gebruikt worden en daarmee bedoel ik, dat het aangepast kan worden aan de didactische context en de doelgroep (het niveau en de leeftijd van de leerlingen). Daarom wordt het aangeboden als Word-document. Het valt onder de licentie Creative Commons, dat wil zeggen dat leraren het lesmateriaal alleen voor zichzelf kunnen gebruiken met vermelding van de maker en niet voor commerciële doeleinden. Dezelfde licentie geldt ook voor al mijn andere leermiddelen. Zie: www.klascement.net/alle/mijn/50993/.