Gegeven: een grafkist om een fiets in te begraven. We zitten in The Dalkey Archive van Flann O’Brien en na de ontmoeting met Augustinus in een grot onder water verbazen we ons nergens meer over. We krijgen straks ook nog een Joyce die blijkt te leven en te wonen in het stadje Skerries (we schrijven beginjaren 1960) waar hij hulpbarman in een kroeg is. Dus mensen die door langdurig contact met hun fiets tot een zodanige moleculenuitwisseling komen dat ze ten slotte in een fiets veranderen en omgekeerd kan er ook nog wel bij.

Brigadier Fottrell geeft Mick verschillende voorbeelden van deze rampzalige ontwikkeling, eigen aan Ierland vanwege haar overvloed aan hobbelwegen. Ooit is er een fiets veroordeeld wegens moord en opgehangen. Er moest toen wel een kist voor getimmerd worden. Mick meende dat de arme fiets geframed was (in het Engels staat er ‘I think that perhaps there was a miscarriage of the carriageway there’).

– They were rough days, the sergeant replied, smoking thoughtfully. But there was a great wake afterwards, and the bicycle was buried in the same grave as MacDonaghy. Did you ever see a bicycle-shaped coffin?
   – No.
   – It is a very inconvoluted item of wood-working, you would want to be a master-class carpenter to make a good job of the handlebars, to say nothing of the pedals and the backstep.

   – Het was een rauwe tijd, antwoordde de brigadier, bedachtzaam trekkend aan zijn pijp. Maar na afloop was er een fraaie wake, en de fiets werd in hetzelfde graf als MacDonaghy begraven. Hebt u ooit een fietsvormige grafkist gezien?
   – Nee.
   – Het is een buitengewoon overwrochtelijk stukje timmerwerk. Je moet een meestervakman schrijnmakerij zijn om het stuur goed te krijgen, om maar te zwijgen van de pedalen en de, en de… de backstep?

Wat is een backstep? De Oxford English Dictionary kent het niet en trouwens geen enkel woordenboek. Ook het internet zwijgt zolang het over fietsen gaat.

Wat zou het kunnen zijn? Naar de context te oordelen is het a) een fietsonderdeel dat b) uitsteekt waardoor er voor een timmerman moeilijk omheen te werken is. Een overdwars van het platte vlak van het rijwiel uitstekend onderdeel zoals ook het stuur en de pedalen uitsteken, waardoor – kun je je voorstellen – het moeilijk is een kist te maken waarin de fiets in ruste, gestrekt en plat ligt. Dus geen bagagedrager naar alle waarschijnlijkheid.

Ik zocht allereerst voorbeelden in books.google op. Daar vond ik al meer context. Curieus genoeg veel Iers. En uit de jaren veertig tot zestig, wat past in de periode waarin het boek zich afspeelt. Overigens is daarmee ook iets vreemd aan de hand, want Flann O’Brien beschrijft in 1964 soms toestanden die al tientallen jaren niet meer bestonden, zoals trams op bepaalde lijnen in plaats van (trolley)bussen en etablissementen waar geen vrouwen werden toegelaten. Hoort zo’n backstep daar misschien ook bij?

Eerst wat voorbeelden uit de literatuur.

   Then they set off on a bicycle, the pilot standing on the backstep. [Aeronautics, 1942]

Aha, je kan erop staan.

   … bicycle when Donald slowed down to dismount. After one or two awkward attempts, Donald succeeded in jumping off by the back step.

[Neil M. Gunn, Man Goes Alone, 1944]

Aha, je kan erlangs afstappen ook.

Then we said goodbye to Mrs. Glen and arranged ourselves on the bicycle – Gavin on the pedals, I perched on the “backstep” of the machine. We took turns in pedalling, dividing our labour as we had divided the fish …

[A.J. Cronin, The Green Years, 1949]

Perched, zoals een gekooide vogel op zijn stok zit? Dus je kan niet anders dan erop staan?

   … bicycle under an old ground-sheet. He was one of the last of the generation that got on a bike by shuffling along behind it and climbing up over the back step. I never saw him fall off , but it is not a method I ever favoured myself …

[Kenneth Hopkins, The Corruption of a Poet, 1956]

Aha, je kan er ook langs opstappen!

Willie moved ahead because he was more agile at mounting his bicycle, and because he did not wish to be embarrassed by his father’s clumsy leap from the back step onto the saddle, a leap attempted often over fifty yards and successfully accomplished with a wobble that, as often as not, left…

[Irish Writing, 1956]

Aha, je springt via de backstep op het zadel. Er begint zich een beeld te vormen. Een uitsteeksel waar je je voet op zet en dan over het achterwiel in het zadel sprigt. Een heel curieuze manier van de fiets bestijgen. Waar komt die vandaan? Ook daarop geeft het internet dan wel geen uitsluitsel maar wel sterke aanwijzingen in de richting waarin ik het moet zoeken:

The original “safety” bicycle was crossframed, the wheels being about thirty inches in diameter – half the diameter of a full-size man’s “ordinary”. The backstep on this machine was a relic of the backstep on the “ordinary”. With handles and …

[Irish Digest, 1944]

 De safety bicycle was een fiets met kettingaandrijving, een enorme verbetering op de methode die tot dan toe gebruikelijk was, met de pedalen op de as van het voorwiel gemonteerd, waardoor afremmen en afstappen moeilijk en gevaarlijk was en je met opstappen ook meteen vaart moest maken.

En nu begin ik te begrijpen wat een backstep is: een fliebeltje waarop je je voet zet om de fiets van achteren te bestijgen, zoals je die had (en hebt) bij ouderwetse kettingloze modellen, zoals de penny-farthing. Want kijk maar op YouTube (zie hieronder), daar heb je je backsteps. Sommige daalder-dubbeltjes (ze heten ook wel een hoge bi, de oorspronkelijke naam in Nederland was vélocipède) hebben er wel drie, zo hoog is het voorwiel met daarop het zadel. De backstep, zoals te zien is, zat linksonder, je duwde eerste de fiets een beetje voort, zette dan je linkervoet op de backstep en zette je dan af om met een sprong op het zadel te ploffen, waarbij je natuurlijk makkelijk je evenwicht verloor.

Maar hoe ik ook zocht, een foto of illustratie van een kettingfiets met een backstep heb ik op het hele internet niet kunnen vinden. Toch moeten ze er geweest zijn, want het is precies de fiets waarover de verslaggever in de Irish Digest uit 1944 het over heeft: The backstep on this machine was a relic of the backstep on the “ordinary”.

Het kan natuurlijk ook dat het verhaal dat brigadier Fottrell aan Mick vertelt zich in een grijs verleden afspeelt, en dat het rijwiel in kwestie een daalder-dubbeltje was, maar die fietsen zie ik nog niet zo snel over Ierse landweggetjes gaan.

Dus eerder een nieuwe fiets met dat opstap-overblijfsel. Op YouTube-filmpjes zie je dat de manier waarop wij nu op de fiets stappen, met de linkervoet op het linkerpedaal, afzetten en dan het rechterbeen over de stang gooien (nooit gespiegeld, vreemd genoeg), pas heel geleidelijk ontdekt werd. Meestal zie je fietsers naast hun fiets staan en dan eerst de fiets bestijgen alvorens te gaan rijden. Maar bij de invoering van de kettingfiets moet de backstep een onderdeel zijn geweest, toen de handige, nieuwe manier van opstappen nog niet ontdekt was en mensen het rijwiel eerst nog ouderwets van achter besprongen. Hieronder stills uit een filmpje uit 1915 waarin al niet meer met de backstep werd opgestapt, maar ook nog niet via de pedalen, zoals nu.

Nu het nog vertalen. Ik ben geen Nederlands equivalent tegengekomen zoals daalder-dubbeltje voor penny-farthing. Als het over die hoge bi gaat wordt er op het internet gesproken over een stijgbeugeltje, een voetpedaal, een opstap, een opstapje, een steuntje en een voetsteun. Chaos dus. Een stijgbeugel is een leuk woord maar verwarrend, want die hangt los aan het zadel, en zonder context ga je dan aan die contrapsie denken. Het woord moet zowel een beetje technisch correct klinken als het juiste beeld geven. Dus dan denk ik dat ik voor achteropstap kies._____

Dit stuk verscheen eerder op VandaagsVertaalProbleem.
Een cumulatief bijgewerkt register op alle VandaagseVertaalProblemen staat in blog 241, hier.