Tot de laat-antieke heiligen die gedurende de Middeleeuwen sterk tot de verbeelding spraken, behoort Alexius, zoon van Euphemianus, de hoogste ambtenaar aan het hof van het Romeinse keizerduo Archadius en Honorius. Deze Euphemianus was zo puissant rijk dat hij 3000 man personeel had, allen gekleed in zijde en met een gouden riem. Desondanks voelde hij zich straatarm, want zijn vrouw Aglaes wilde maar niet zwanger worden van een erfgenaam. De lust was een last geworden. Gelukkig wanhoopte Euphemianus niet noch zocht hij zijn heil bij alternatieve genezers en tovenaars, maar bleven hij en zijn vrouw vertrouwen stellen in de enige ware God. Om hun gebed kracht bij te zetten deed Euphemianus grootschalig aan charitas. Dagelijks liet hij drie tafels dekken voor weduwen, wezen en pelgrims, en hij hielp eigenhandig mee in de bediening. Met als uiteindelijk gevolg dat God na verloop van tijd hun gebed verhoorde en hen een zoon schonk, die zij Alexius noemden, wat zoveel betekent als: zeer sterk in het woord van God. Uit pure dankbaarheid belooft het echtpaar zich voor de rest van hun leven te onthouden van genitale activiteiten.
     Alexius groeit op, is een uitmuntende leerling in de zeven vrije kunsten, en als hij oud genoeg is, vinden zijn ouders voor hem een meisje uit de keizerlijke familie als bruid, regelen een huis en geven een groot feest om het huwelijk te vieren. Als de nacht daar is, consumeert Alexius zijn huwelijk niet, maar gebiedt zijn bruid God te vrezen en haar maagdelijkheid te bewaren. Hij geeft haar zijn ring samen met een persoonlijk juweel in bewaring en verdwijnt de volgende ochtend, met medeneming van een deel van zijn vermogen, naar de haven, waar hij incognito aan boord gaat van een schip dat hem naar Laodicia in Syrië vaart. Vandaar reist hij verder naar Edessa, het huidige Şanliurfa, deelt daar zijn overgebleven geld uit onder de armen, trekt lompen aan en wordt bedelaar in het voorhof van de kerk van Onze Lieve Vrouw, waar de mandylion bewaard wordt, een portret van Jezus dat spontaan in een linnen doek verscheen. Van de aalmoezen die hij ontvangt, neemt hij slechts het hoogstnodige, de rest geeft hij door aan de andere bedelaars.
     Zijn vader heeft ondertussen heel Rome laten uitkammen, maar niemand die hem iets over de verblijfplaats van zijn zoon vertellen kan. Dan stuurt hij zijn knechten het hele Romeinse Rijk door in de hoop hem zo te vinden. Enkelen bereiken Edessa en komen daar oog in oog met Alexius te staan. Alexius herkent hen en is intens gelukkig dat hij in zijn zelfgekozen armoede een aalmoes van zijn knechten ontvangt. Zij herkennen hem niet en keren onverrichter zake terug naar Rome, waar het verdriet van vader en moeder geen einde kent.

Onlangs kwam ik Walter – die ik ken van de middelbare schoolbanken, en die voor de kunst gekozen heeft – tegen in het centrum van mijn woonplaats, en hij vertelde mij over een boek dat hij met grote belangstelling las. Het was een biografisch beeldverhaal/graphic novel over Hipparchia, een tijdgenote van Alexander de Grote, een vrouw die liever filosofische boeken las en nadacht over de zin van het leven dan dat zij het weefgetouw bediende of zich bezighield met zaken die vrouwen interessant (moeten) vinden. Zij deed haar kennis op door filosofische gesprekken af te luisteren die gevoerd werden door haar vader, grootvader en broer in gezelschap van genodigden; filosofie was mannenwerk. Of ik geïnteresseerd was? “Jazeker, Walter!” En zo kon het gebeuren dat de zaterdag daarop hij mij het boek uitleende in de lokale Ekoplaza:

Hipparchia is de dochter van Agathon, een houthandelaar in Maroneia, Thracië, en de zus van Metrocles, student filosofie aan het lyceum van Socrates te Athene. Hipparchia vertrekt per boot naar Athene om daar kennis te maken met haar potentiële aanstaande echtgenoot Kallios, zoon van Leandros, eigenaar van een zilvermijn en 3000 slaven, die daarin dwangarbeid verrichten. Eerdere pogingen om Hipparchia uit te huwelijken waren mislukt omdat zij te bijdehand was. Kallios is atleet en traint voor het onderdeel speerwerpen op de komende Olympische spelen. Hij woont in een huis zonder boeken.
     Metrocles maakt zich onbedoeld en ongewild belachelijk als hij tijdens een filosofiecollege een voor iedereen hoorbare scheet laat. Hij denkt dat zijn reputatie nu voor altijd “naar de knoppen” is en durft het huis niet meer uit. De excentrieke filosoof Crates die om hulp gevraagd wordt, brengt hem een huisbezoek en zegt hem geen slaaf van andermans meningen te zijn. Metrocles besluit Crates’ veelbesproken maar controversiële dagboek aan te schaffen en te lezen.
     Deze Crates was een leerling van de minstens zo excentrieke filosoof Diogenes, die toen Alexander de Grote voor zijn woon-ton bleef stilstaan en hem vroeg wat hij wenste, hem vroeg wat opzij te gaan omdat hij het zonlicht blokkeerde. Crates had naar verluidt al zijn land aan zijn schaapherders gegeven en zijn geld in zee gegooid “zodat de vissen schoenen kunnen kopen”.
     Hipparchia raakt zo geïnteresseerd in de filosofie van Crates dat zij zich als man vermomt om zijn gratis in de buitenlucht gegeven colleges bij te kunnen wonen. Zo leert zij Crates’ twee geboden: ‘Ken uzelf!’ en ‘Ontmasker het waardenstelsel!’. Wat later zegt Crates: “Wie genoeg heeft aan het minimum is werkelijk vrij”. (Door het boek heen zijn woorden met een thematische lading vet afgedrukt.) Even verderop: “Geluk ligt niet in materieel bezit of maatschappelijke positie. Werkelijk geluk vind je juist als je van zulke uiterlijke zaken onafhankelijk bent”.
     Dan krijgt Hipparchia bericht dat zij geaccepteerd is als de echtgenote van Kallios. Kosten noch moeite worden gespaard om bruid en bruiloft er zo oogverblindend mogelijk uit te laten zien en zoveel mogelijk indruk op de burgers van Athene te maken. Tijdens de verloving raakt Hipparchia in grote verwarring, en wederom wordt Crates als geestelijk raadsman ontboden.
     Dit zijn de zeven (heilig getal) hoofdstuktitels, tevens de fasen die Hipparchia doormaakt:

1: eudaimonia (geluk)
2: paracharassein (ontmasker het waardenstelsel)
3: physis (de natuur)
4: autarkeia (onafhankelijkheid)
5: parhèsia (vrijheid van spreken)
6: askèsis (training)
7: ataraxia (innerlijke rust)

Hoe het verhaal afloopt, ga ik niet verklappen. Ga dat zelf maar lezen! En als u weer mag stemmen voor de AKO of de Libris of een andere literaire prijs, stem dan op dit boek. Voor interessante extra informatie over boek en auteur verwijs ik u graag door naar YouTube, waar u enkele verhelderende uitzendingen zult vinden.

Al lezend en kijkend – want het is voor 50% een kijkboek, en de tekeningen illustreren niet alleen de woorden in de spreekballonnen, maar vertellen simultaan een eigen verhaal: let op de honden, de vogel(s) en de vogelkooi(en) – moest ik aan twee teksten denken, waarover ik mij ooit gebogen heb. De eerste Het ongelukkige leven van Esopus. Daarin komt deze passage voor, p. 22 e.v.:

De vijfde geschiedenis vertelt hoe Xanctus Esopus [als slaaf, W.K.] met zich meenam naar zijn huis om hem aan zijn echtgenote te laten zien.

Toen iedereen daarna naar huis gegaan was en Esopus zijn meester Xanctus naar diens huis volgde, gebeurde het dat Xanctus onder het lopen begon te urineren.

     Toen Esopus dat zag, pakte hij hem bij zijn mantel en zei: ‘Meester, als u mij niet direct verkoopt, dan loop ik weg.’

     ‘Waarom dat?’ vroeg Xanctus.

     ‘Omdat ik zo’n heer niet dienen kan,’ zei Esopus.

     ‘Waarom niet?’ sprak Xanctus.

     ‘Hoewel u een heer bent, kent u geen schaamte en gunt u de menselijke natuur geen rust door al lopend te urineren. Als ik iets voor u zou moeten doen en ik zou mijn buik en lichaam willen reinigen, dan zou ik mijn behoefte op dezelfde manier ook onder het lopen moeten doen.’

     ‘Hieraan moet je je niet storen,’ zei Xanctus, ‘luister maar naar wat ik je zal vertellen. Ik heb al lopend geürineerd om drie narigheden te vermijden: ten eerste dat de hitte van de middagzon mijn hoofd kwetst, ten tweede dat de urine mijn voeten verbrandt, en ten derde om de stank van mijn urine te mijden. Door lopend te urineren heb ik deze drie ongemakken kunnen vermijden.’

     ‘Uw antwoord stelt mij tevreden,’ zei Esopus.

Na het lezen van De filosoof, de hond en de bruiloft vraag ik mij af in hoeverre het gedrag van Xanctus filosofisch gemotiveerd is. Was hij een cynist (avant la letrre)? Avant la lettre, want Esopus zou in de zesde eeuw v.C. geleefd hebben.

Het tweede is dit Leven van sint Alexius. Ik ken geen andere heilige die zo ver ging in zijn wereldverzaking, maar nu vraag ik mij af in hoeverre zijn houding en gedrag ook door heidense filosofie geïnspireerd is. De afgelopen tijd heb ik een flink aantal geleerde gesprekken beluisterd – niet zoals Hipparchia door naast de deur te gaan zitten, maar viaYouTube – waarin betoogd werd dat de canonieke evangeliën onmiskenbare sporen van ‘heidense’ wijsbegeerte bevatten, waaraan gerefereerd en waarmee gespeeld wordt, bijvoorbeeld rond de verrijzenis uit de dood van Jezus. Zelf ben ik tot het inzicht gekomen dat de verwekking van Jezus gekopieerd is naar de verwekking van Alexander de Grote, want die was immers ook door een oppergod verwekt, met wie Alexander een vader-zoon ervaring had in de Zeus-Ammon tempel te Siwa. Jezus realiseert zich op 12-jarige leeftijd in de tempel van Jeruzalem dat niet Jozef zijn vader is, maar de Vader in de Hemel (Lucas 2, 40-52). Zie hier hoe dit met een interlineaire glos “van himelrike niet iosefs” extra verduidelijkt wordt in het Luikse diatesseron:

Kunt u dit niet lezen, dan is er de online editie van C.C. de Bruin in de DBNL, maar die geeft op p. 24 de glos niet letterlijk correct weer.