Taalkennis en taalvaardigheid zijn belangrijke bouwstenen van de Europese Onderwijsruimte. Een van de doelstellingen van het Europese taalbeleid is dan ook dat iedere EU-burger naast zijn moedertaal nog twee andere talen beheerst. Dit bevordert wederzijds begrip over de grenzen heen. Uit de jongste Eurobarometer blijkt dat dit beleid veel bijval oogst: 86 % en 69 % van de Europese burgers vindt dat iedereen in de Europese Unie naast zijn moedertaal respectievelijk één of meer dan één andere taal machtig moet zijn. Bovendien is 76 % van oordeel dat het leren van talen een beleidsprioriteit moet zijn. In het EU-rapport Translators on the cover wordt meertaligheid gelinkt aan literaire en audiovisuele vertaling. Doel is om de literair-culturele diversiteit en de sociale en culturele integratie te bevorderen en een meer gelijkwaardige literair-culturele uitwisseling tot stand te brengen onder het motto: ‘eenheid in verscheidenheid’. 

Kleine en middelgrote talen onder druk

Ondanks de positieve geluiden over het EU-beleid en de steun van de burgers voor meertaligheid, staan kleine en middelgrote talen onder druk. Uit de rapporten van de Taalunie blijkt dat het Nederlands aan zowel intramurale als extramurale universiteiten terrein verliest. Het aantal studenten daalt, taalprogramma’s worden afgeschaft en onderzoeksmiddelen worden schaars. Dit is des te zorgwekkender omdat taalprogramma’s een kweekvijver zijn voor toekomstige vertalers en culturele bemiddelaars en dus van vitaal belang zijn voor zowel vertaalopleidingen en het vertaalvak als voor de kwaliteit en diversiteit van de beschikbare vertalers. Uit de Taalunie-rapporten blijkt dat er niet genoeg taalstudenten worden opgeleid om aan de vraag naar vertalers te voldoen. En dit gebrek aan vertalers en vertalingen heeft een negatieve impact op de literair-culturele diversiteit. 

Vertaalslag: acties voor een gezonde vertaalsector

Daarom heeft de Taalunie besloten een impuls aan de vertaalsector te geven, in aanvulling op het bestaande beleid voor het opleiden van literair vertalers waarin het Expertisecentrum Literair Vertalen een belangrijke rol speelt. Samen met een internationale expertgroep ontwikkelde het Algemeen Secretariaat een beleidsvisie die gericht is op: 

• ondersteuning van het vertaalveld bij de digitale transitie;
• aanwas en behoud van vertaalprofessionals om in de wereldwijde vraag naar vertalers Nederlands te voorzien;
• bevordering van de circulatie, diversiteit en kwaliteit van Nederlandstalige taal- en cultuurproducten.

Aangezien veel vertalers uit het Nederlands uit de internationale neerlandistiek komen, leek het aangewezen om het vertaalonderwijs binnen het talenonderwijs te versterken.  Uit een bevraging over vertaalonderwijs onder extramurale docenten Nederlands bleek dat er onder meer behoefte bestond aan netwerkvorming met andere afdelingen en expertise op het gebied van vertaaldidactiek. Een van de stappen die de Taalunie heeft gezet om aan deze behoeften tegemoet te komen is de lancering van twee internationale vertaalnetwerken.

PETRA-NED

PETRA-NED is een netwerk van en voor docenten literair vertalen uit het Nederlands, dat gesteund wordt door de Nederlandse Taalunie in samenwerking met het Expertisecentrum Literair Vertalen. De oprichters zijn Katarzyna Tryczyńska (Uniwersytet Wrocławski – Polen), Bojana Budimir (Univerzitet u Beogradu – Servië) en Goedele De Sterck (Universidad de Salamanca – Spanje). Momenteel telt het netwerk tien leden uit negen verschillende landen (Argentiniё, Duitsland, Hongarije, Polen, Serviё, Slowakije, Spanje, Tsjechiё, Turkije) en vertegenwoordigt het acht verschillende talencombinaties. Het zit ingebed in het PETRA-E internationaal netwerk voor de opleiding en deskundigheidsbevordering van literair vertalers en het is een zusterinitiatief van het Netwerk Vakvertalen en Tolken NEM (NVVT-NEM). Het PETRA-NED netwerk heeft als doel kennis en expertise uit te wisselen en specifiek didactisch materiaal te inventariseren en te ontwikkelen voor het literair vertalen uit het Nederlands op basis van het PETRA-E referentiekader voor de opleiding en deskundigheidsbevordering van literair vertalers.

Leerlijn en competentielijst

Het PETRA-E referentiekader, dat in 2016 het licht zag, is het resultaat van een Europees Erasmus+ project onder leiding van de Nederlandse Taalunie, waarbij ook de Universiteit Utrecht, de KU Leuven en vijf andere Europese partners betrokken waren. Het bestaat uit een leerlijn met vijf niveaus (beginner, gevorderde, beginnend professional, professional, expert) en een lijst van acht competenties (transfercompetentie, talige competentie, tekstuele competentie, heuristische competentie, literair-culturele competentie, professionele competentie, evaluatieve competentie en onderzoekscompetentie). Doel is om opleiders en studenten/vertalers meer inzicht te geven in het leer- en professionaliseringsproces. Het biedt geen verplicht curriculum, maar een open groeimodel waarmee opleiders en studenten/vertalers zelf kunnen bepalen welke competenties (kennis, vaardigheden en attitudes) ontwikkeld worden en op welke manier. Het PETRA-NED netwerk heeft zich tot taak gesteld dit referentiekader aan te vullen met expertise in vertaaldidactiek en didactisch materiaal voor opleiders en studenten/vertalers literair vertalen uit het Nederlands om op die manier bij te dragen aan de versterking van het vertaalonderwijs binnen de internationale neerlandistiek.

Verwezenlijkingen: vertaaldidactiek en didactisch materiaal

Het startschot werd gegeven op 21 september 2023 in Bratislava, waar een eerste uitwisseling van gedachten, ervaringen en beste praktijken plaatsvond. Uit een bevraging naar de specifieke behoeften van docenten literair vertalen met betrekking tot vertaaldidactiek en didactisch materiaal bleek dat het merendeel van de respondenten actief is in de internationale neerlandistiek, literair vertalen doceert aan studenten met B2-niveau Nederlands en LT2-niveau PETRA-E  (gevorderde), weinig of geen ervaring heeft met het PETRA-E referentiekader, behoefte heeft aan didactisch materiaal voor met name de transfercompetentie, de heuristische competentie en in mindere mate de literair-culturele competentie, en geen evaluatiemodel hanteert. Inmiddels zijn de eerste stappen gezet om deze knelpunten aan te pakken. Om te beginnen heeft PETRA-NED drie online workshops over vertaaldidactiek georganiseerd:

• Kennismaking met het PETRA-E referentiekader, met bijzondere aandacht voor de transfercompetentie, de heuristische competentie en de evaluatieve competentie, onder leiding van Katarzyna Tryczyńska, Bojana Budimir en Goedele De Sterck.
• Van ervaring naar onderwijs: een didactische verdieping voor literaire vertaaldocenten, onder leiding van Doris Abitzsch (Universiteit Utrecht). 
• Literary Translation competencies and Curriculum Design, onder leiding van Dorothy Kelly (Universidad de Granada). 

Op basis van de kennis die tijdens de workshops is opgedaan, heeft de kerngroep van PETRA-NED een template voor de ontwikkeling van didactisch materiaal opgemaakt die nauw aansluit bij het PETRA-E referentiekader. Inmiddels zijn aan de hand van deze template een vijftiental lesmodules voor literair vertalen uit het Nederlands opgesteld, op LT1/LT2/LT3-niveau (beginner, gevorderde, beginnend professional) en voor diverse competenties. Binnenkort zal dit didactisch materiaal vrij toegankelijk zijn op zowel het platform mijnNederlands van de Taalunie als in de Kennisbank van het Expertisecentrum Literair Vertalen. 

Wordt vervolgd

Deze maand is de tweede fase van het netwerk ingeluid. In het vervolgproject zullen de lesmodules worden aangevuld en zal de expertise uit de eerder georganiseerde workshops worden vertaald naar een Moodle-cursus en handleiding voor docenten literair vertalen uit het Nederlands. Bovendien zal een debat op gang worden gebracht over de evaluatie van literair vertalen, een behoefte die duidelijk naar voren is gekomen uit de bevraging.

Help je ons netwerk groeien?

Het is de bedoeling dat PETRA-NED blijft groeien. Doceer je literair vertalen uit het Nederlands in een academische setting of leid je aankomende literair vertalers uit het Nederlands op in om het even welk ander kader en zou je graag lid worden van ons netwerk? Stuur dan een e-mail naar: petranednetwerk@gmail.com.