Zoals vele revianen lees ik elk jaar van 22 tot en met 31 december De avonden van Gerard Reve, of van Simon van het Reve, wanneer ik zin heb in een vroege druk. Soms lees ik gezamenlijk met studenten en appen we over mogelijke interpretaties, grappige fragmenten en bijzonder taalgebruik (‘hoei boei!’), soms lees ik Reves debuutroman alleen. Hoewel het boek schitterend blijft en elke keer een fijne en herkenbare afsluiting van weer een kalenderjaar markeert, dacht ik dit jaar eens gek te doen en de ‘verstripping’ van Dick Matena uit de kast te pakken. 

Op Tweede Kerstdag, zo aan het einde van hoofdstuk 5, viel me iets op wat ik niet eerder in de boeken had gezien. Frits is bij Viktor in huis en nadat Lidia, die met Herman in een andere kamer zit, hun koffie aanbiedt (‘“vooruit” zei Frits’), luisteren ze met elkaar naar ‘een verduiveld aardige tango’ op grammofoon. Viktor zegt vervolgens ‘Je moet goed luisteren. Straks zegt hij: mooi weer vandaag.’ Het gaat als volgt verder: ‘Met zijn vieren luisterden ze, tot de muziek even inhield en de zangstem enkele woorden in het Spaans sprak. “Waarachtig, ik hoor het”, zei Frits lachend. Er werd gebeld.’ 

Ja, ook in de niet verstripte versie, vanaf druk 1 staat het. Reve beschrijft hier, in 1947, wat in Nederland recent een ‘mama appelsap’ is gaan heten; in een meestal anderstalige liedtekst een aantal woorden in een andere taal, meestal je eigen taal, horen. De term ‘mama appelsap’ slaat op een radioluisteraar van 3FM die een nummer aanvroeg waarin hij of zij meende ‘Mama se mama sa mama appelsap’ te hebben gehoord. De radio-dj kende die regel niet, maar later bleek het om een verkeerd gehoorde regel uit Michael Jacksons Wanna be startin’ somethin’  tegaan. 

Als je de boeken induikt, blijkt het fenomeen veel ouder en internationaal bekend te staan als mishearing, earslip of, zo te zien de populairste term, mondegreen. Die laatste term is gemunt door de Amerikaanse schrijfster Sylvia Wright die als kind in het Schotse ‘The Bonny Earl of Murray’ in de dichtregel ‘They hae slain the Earl of Murray, / And laid him on the green’ abusievelijk ‘They hae slain the Earl of Murray, / And Lady Mondegreen’ hoorde (Wines, 2007, p. 9). Wright schreef er het artikel ‘The Death of Lady Mondegreen’ over, maar dat was ‘pas’ in 1954, dus na Reve.  

Het fenomeen zal sowieso wel ouder zijn – in een aantal wetenschappelijke publicaties worden mishearings aan Freud gekoppeld, al heeft die het eerder over versprekingen – de bekende freudiaanse verspreking of freudian slip (zie bijv. Connor, 2009) – dan over ‘verhoringen’. Daarbij lijkt ‘mama appelsap’ specifieker dan mondegreen; bij het Nederlandse fenomeen lijkt het te gaan om de situatie waarin iemand iets in de moedertaal verstaat bij het beluisteren van een anderstalige liedtekst. Dat is echter zeker geen sluitende definitie, dus op goedkeuring van Frits van Egters hoeven we niet te rekenen (zie Frits’ definitie van ‘tocht’ in hoofdstuk 7). Zo is er een fragment van een 3FM-programma waarin een luisteraar een Hitlergroet hoorde in ‘My Sweetheart’ van Rahsaan Patterson. Ook lijkt Reves voorbeeld ook op ‘verhoringen’ in liedjes in de eigen taal – denk maar aan Jimmy Fallons avondshow waarin een kijker in de regel ‘If you start me up, I’ll never stop’ van The Rolling Stones ‘In Yugoslavia, you’ll never starve’ meende te horen – uiteraard met grote hilariteit van Fallon als gevolg. 

Of de ‘reviaanse verhoring’ in De avonden nu een eerdere vindplaats van ‘mishearings’ is dan de mondegreen van Sylvia Wright, het maakt uiteindelijk niet zo veel uit. Het is een grappige vondst, zo op de valreep van het jaar. Uiteraard ben ik nog even op zoek gegaan naar welke ‘verduiveld aardige tango’ wordt afgespeeld in De avonden – aangenomen dat het een bestaande tango is, natuurlijk – maar die zoektocht leverde tot nu toe nog niets op. Reve- en/of tangokenners: suggesties zijn welkom! 

Referenties 

Connor, S. (2009). Earslips: Of mishearings and mondegreens. In Listening In, Feeding Back Conference (Vol. 14). Geraadpleegd van https://stevenconnor.com/earslips/earslips.pdf op 28 december 2024. 

Wines, J.A. (2007). Mondegreens. A Book of Mishearings. London: Michael O’Mara Books Limited. 

Wright, Sylvia (1954). The Death of Lady Mondegreen. Harper’s Magazine 11. Geraadpleeg van https://www.drapersguild.com/uploads/1/2/8/5/12854632/harpersmagazine-1954-11-0006768.pdf op 30 december 2024.