Taal: brug of barrière? Een pleidooi voor gelijke onderwijskansen in het Koninkrijk (16)

‘Taal: Brug of barrière‘ is de titel van een boek van Juana Kibbelaar. Wij hebben toestemming van de auteur deze prikkelende tekst over onderwijstaal in de Benedenwindse eilanden als serie op Neerlandistiek te plaatsen. Het boek kan ook hier worden gedownload.

Onvoltooide emancipatie

De voorgaande artikelen geven inzicht in wat de taalproblematiek in het onderwijs op Aruba, Bonaire en Curaçao allemaal inhoudt. Het merendeel van de leerlingen is Papiamentstalig en daarom is het onderwijs ingericht volgens de opvatting dat zij in de beginjaren vooral Papiamentstalig onderwijs moeten krijgen. Deze inrichting is de oorzaak van de gebrekkige aansluiting en onvoldoende resultaten in de hele onderwijsketen. Dit onjuiste perspectief heeft als maatschappelijk effect dat er een kleine, elitaire groep ontstaat die het privilege heeft via onderwijs toegang te krijgen tot alle kennis van de wereld en dus tot ontwikkelingsmogelijkheden. De grote meerderheid, een groeiende groep burgers, heeft dat privilege niet omdat het onderwijs dat zij krijgen niet dezelfde toegang verschaft. Hun onderwijs leidt tot achterstanden, structurele uitsluiting en achterstelling.

Ouders begrijpen best dat bepaalde scholen betere kansen bieden. Voor die scholen zijn er lange wachtlijsten, maar niet iedereen is in de positie ervoor te zorgen dat hun kind daar terecht komt. Dit ongewenste effect was heus niet de bedoeling van het uitgestippelde beleid. En er is moed voor nodig om de ongemakkelijke waarheid onder ogen te zien. Wie zich echt hard maakt voor gelijke kansen moet oog en oor hebben voor de positie van diegenen waar Taal: brug of barrière? over gaat; voor hun kwetsbaarheid en hun onmacht dit verhaal zelf naar voren te brengen.

Het Statuut gaat uit van gelijkwaardige verhoudingen binnen het Koninkrijk. Er was en is echter onvoldoende aandacht voor wat landen in ontwikkeling nodig hebben. In een democratische samenleving is vrije informatievoorziening fundamenteel. Goed onderwijs is onmisbaar om zo autonoom mogelijk te kunnen opereren en te kunnen steunen op eigen kracht. Met de taalkwestie in het onderwijs staat de toekomst van elk van de eilanden op het spel. Nederland wil zich niet koloniaal opstellen en is mede daarom terughoudend. Maar is dat wel de juiste houding? Want het huidige onderwijs is niet emanciperend, maar juist koloniaal. In het postkoloniale tijdperk moeten alle partijen actief bijdragen aan emancipatiemogelijkheden en ervoor zorgen dat nieuwe verhoudingen en verantwoordelijkheden gedragen kunnen worden. Het is overduidelijk dat de landen in het Koninkrijk niet gelijk zijn, maar streven we wel gelijkwaardigheid na? Wie minder weet of kan, heeft minder zelfvertrouwen en kijkt op tegen degene die meer in huis heeft. Om de bevolking zich gelijkwaardig te laten voelen en de achterstanden van weleer op te heffen, is het essentieel dat het onderwijs daadwerkelijk gelijke kansen biedt. Wordt het Papiamentstalige rijksgenoten gegund zichzelf te verheffen tot het onderwijsniveau dat in Europees Nederland vanzelfsprekend is?

Taal: brug of barrière? laat zien dat vele organisaties die zich bezighouden met het onderwijs voor de ABC-eilanden (ministeries, parlementen, opleidingsinstituten, schoolbesturen enz.) de afgelopen decennia beslissingen hebben genomen op grond van onvolledige, gekleurde en aantoonbaar onjuiste informatie. De gevolgen van het niet oplossen van de taalkwestie in het onderwijs zijn ernstig, maar worden door de verschillende stakeholders onderschat. Zowel in Den Haag als op de eilanden zelf. Indien politici, bestuurders, adviseurs en beleidsmakers geen zicht hebben op wat nu precies het probleem is en hoe het geadresseerd moet worden, zal men ook geen zicht krijgen op de oplossing ervan. En er is geen quick fix.

Als we na zeventig jaar touwtrekkerij het echte onderwijsvraagstuk nog niet op tafel hebben liggen, kunnen we concluderen dat we niet eens een begin hebben gemaakt met een oplossing ter verbetering van onderwijsrendement en gelijke onderwijskansen!

Geen geld maar visie

Vaak wordt gezegd dat er op de eilanden onvoldoende geld beschikbaar wordt gesteld voor goed onderwijs. Op de eilanden zijn decennialang vele miljoenen uitgegeven aan onderwijs. Er zijn talloze initiatieven geweest voor van alles en nog wat en er zijn legio nieuwe dingen geprobeerd. Ook zijn er jaarlijks conferenties, workshops, lezingen, onderzoeksprojecten, pilotprojecten en andere evenementen bij de vleet. Wat is het effect van al deze activiteiten? Hoe kan het zijn dat niemand vragen stelt over de slechte return on investment? Dat er geen onderzoek is naar doelmatige besteding van al deze publieke financiële middelen? Het onderwijs is er in ieder geval niet substantieel op vooruitgegaan.

Ook in de recente nulmetingen ligt de focus op procedures, organisatie, toezichtskaders, controle en verantwoordingsplicht, wettelijke kaders en meer instituten… De vraag hoe het komt dat resultaten ondermaats zijn, wordt niet gesteld, noch beantwoord. Evenmin wordt duidelijk hoe de vele aanbevelingen moeten leiden tot kwaliteitsonderwijs en welk onderwijsrendement staat tegenover de investering. Er is geen twijfel over de ingeslagen koers met betrekking tot de talen in het onderwijs. Dat niet ter discussie stellen draagt bij aan de ondermaatse kwaliteit en de onmacht er iets tegen te doen. Kwaliteitsverbetering en een brede ontwikkeling van alle Papiamentstaligen vereist allereerst overeenstemming over het te behalen kwaliteitsniveau en gedeelde inzichten over welke elementen bepalend zijn om dit niveau te behalen.

Verbetering van onderwijsrendement gaat daarom in eerste instantie niet om er nog meer geld in te pompen, maar om ontwikkeling van een sluitende visie vanuit nieuwe ideeën. Het probleem moet bij de kern opgelost worden. En de situatie is urgent! Dat betekent dat we er niet jaren over kunnen doen en niet talloze commissies moeten instellen. Want elke dag dat er niets gebeurt, verspillen we talenten van de meerderheid van de jeugd. Hoe lang moet deze discussie nog voortduren? Hoeveel generaties leerlingen laten we nog de dupe zijn?

Stappen op weg naar gelijkwaardigheid

Volgens wijlen dr. René Römer zijn de eilanden un pueblo na kaminda. Een volk op weg. Maar waar naartoe? Het spreekwoord luidt dat vele wegen naar Rome leiden. Dan moet men het er eerst wel over eens zijn waar Rome precies ligt. Als perspectieven, uitgangspunten en doelen waarmee naar het onderwijs gekeken wordt niet met elkaar overeenkomen, zal de talendiscussie nog jaren voortduren. En dan zullen sommige wegen, wellicht onbedoeld, niet naar Rome maar naar Timboektoe leiden.

Om überhaupt over oplossingen te kunnen praten, is allereerst van belang de huidige problemen te erkennen, te benoemen dat de ingeslagen richting niet werkt zoals bedoeld en besluiten daarmee te stoppen. Dan komt er ruimte om te onderzoeken hoe het beter kan. Toegang tot kennis realiseren, waardering voor de nationale taal en rekening houden met de kleinschaligheid van het Papiaments vormen de basis om het vraagstuk te definiëren vanuit onderwijsperspectief en een nieuwe route uit te stippelen. Een open debat, gebaseerd op feiten, is onmisbaar om andere uitkomsten mogelijk te maken en te kijken waar men nog op koers zit en waar niet.

Kiezen voor een nieuwe toekomst

Eeuwenlang was de gedachte dat het niet voor iedereen nodig was goed onderwijs te krijgen. Papiamentstaligen is onrecht aangedaan met allerlei koloniale standpunten. We kunnen fouten uit het verleden niet ongedaan maken. Maar welke keuze maken we voor een niet-koloniale toekomst? Voor de huidige generatie en generaties daarna? Tegenwoordig is er wel onderwijs voor iedereen en gelukkig ook in de eigen taal. Indien echter Papiamentstalige rijksgenoten ontwikkeling, kennis en informatie wordt ontnomen door hen op te sluiten in een begrensde kleinschalige taal wordt opnieuw een historische fout begaan.

Een kansrijk ABC-model ontwikkelen waarbij het Papiaments en het Nederlands samenwerken en beide op hoog niveau komen is goed mogelijk. Door combinatie van het zelfvertrouwen dat de moedertaal biedt en tegelijkertijd zorgen dat het kind via het Nederlands door kan groeien en succesvol het onderwijs kan volgen. Taal: brug of barrière? is geschreven om mede vorm te geven aan een ander gesprek. Een gesprek waarin het gaat over ontwikkeling, over democratische principes en over gelijkwaardige onderwijskansen, opdat partners in het Koninkrijk daadwerkelijk autonoom en op basis van gelijkwaardigheid kunnen functioneren. Opdat goed onderwijs niet een privilege is voor een kleine groep of alleen voor rijksgenoten in Europees Nederland. Een ander gesprek draagt eraan bij dat iedereen in het Koninkrijk, ook zij die opgroeien op de Caribische eilanden, gelijkwaardige kansen krijgt om volwaardig mee te doen in de samenleving. En dat … is emancipatie!