Begin van dit jaar ontving ik een uitnodiging van Denice Gravenstijn, die lesgeeft aan de Universiteit van Michigan. Ze heeft aan de Anton de Kom universiteit gestudeerd en werkte aan de IGSR toen ze een jongeman ontmoette die hier verbleef voor het Amerikaans Vredeskorps. Ze werden verliefd en de rest is historie. Gravenstijn richt zich binnen haar vak specifiek op het Surinaams-Nederlands en geeft zijdelings ook allerlei cultuuraspecten mee aan haar studenten. Anne-Marie Toebosch, de overkoepelende docent, richt zich meer op Judaïca, studies over het Jodendom. Zo behoren ze beiden tot de onderzoekers die kijken naar andere culturen. Gravenstijn en Toebosch hebben zich hard gemaakt om tijdens de conferentie van neerlandistiek in Chapel Hill, North Carolina, de focus op Suriname te richten, specifiek op ‘50 jaar Onafhankelijkheid’.

Geesteswetenschappen in gevaar

Op dit moment is de richting van menswetenschappen in gevaar. De Amerikaanse president Donald Trump is van mening dat de Amerikaanse geschiedenis geschreven moet worden vanuit een wit-Amerikaans (Europees) perspectief en zo blijft er weinig ruimte over voor andere meningen, ideeën en culturen. Wij kennen zijn acties tegen een van de meest belangrijke universiteiten van de Verenigde Staten, Harvard, die onder druk wordt gezet om te doen wat hij wil, anders wordt de miljoenensubsidie ingetrokken. Harvard verzet zich daartegen en stelt intellectuele vrijheid voorop. Andere universiteiten doen wat Trump eist. Dit is een zeer gevaarlijke ontwikkeling voor de wetenschap.

Dus het was een spannende tijd om naar Amerika te gaan, want daarvoor had Gravenstijn mij benaderd. Er vindt tweejaarlijks een conferentie plaats over de Neerlandistiek, verspreid over heel Amerika. Dit jaar, op 6 en 7 juni, werd deze International Conference for Netherlandic Studies (ICNS) georganiseerd in Chapel Hill. De conferentie richtte zich op ‘Interdisciplinary Explorations in Netherlandic Studies’ met een speciale focus op Suriname, omdat de 50-jarige onafhankelijkheid dit jaar wordt gevierd. Daartoe werd ik als de Key Note spreker uitgenodigd.

Wilson bibliotheek: special collections

Op 5 juni brachten we – op verzoek van enkele deelnemers aan de conferentie – een bezoek aan de speciale collecties van de grote Wilson bibliotheek. De conservator, Jason Tomberlin, had een aantal mooie antiquarische stukken klaargelegd die we mochten bekijken. Met een man of tien bogen we ons over heel oude documenten, sommige groot, andere piepklein, die waren klaargelegd op speciale kussens. Dit wordt gedaan om de banden van de oude boeken te beschermen. Zelf was ik vooral geïnteresseerd in een klein boekje met Engelse theaterstukken uit 1815, (A Collection of Most Celebrated Dramatic Pieces, vol. VIII) omdat daarin een versie van Oronooko van Aphra Behn (1688) is opgenomen. Wat me opviel was, dat er in die tijd dus al plagiaatvormen waren. Als auteur stond niet de Engelse zeventiende-eeuwse schrijfster vermeld, maar Thomas Southern, Esq. En zo namen mannen het weer eens over.

De conferentie werd geopend door de organisator en het hoofd van de afdeling ter plekke, Dan Thornton, tijdens een receptie in het FedEx-gebouw voor Educatie. Zoals hier Staatsolie het gebouw van de IGSR op de universiteit heeft gesponsord, zijner op Amerikaanse universiteiten veel gebouwen vernoemd naar de geldschieters die hebben mogelijk gemaakt dat ze werden opgetrokken. Dat gaat niet op een bescheiden manier, maar het is bij uitstek de wijze om je liefdadig-heid te tonen. Zo gaat dat ook met beurzen.

Taalunie Aanwezig was ook de Taalunie, in de personen van Gunther van Neste en Karlijn Waterman (die voorheen liaison van Suriname was). De Taalunie ontvangt geld van de Nederlandse overheid om wereldwijd de Nederlandse taal en cultuur te promoten en levert ook een fikse financiële bijdrage aan het Neerlandistiek-programma in de Verenigde Staten. De aanwezige docenten die elk op hun eigen universiteit, verspreid over geheel Amerika de colleges verzorgen, krijgen daarvoor dan ook subsidie. Ook de tweejaarlijkse conferenties van de American Association for Netherlandic Studies valt daarbinnen. Het Center for European Studies en Germanic Slavic studies maakte eveneens de bijeenkomst mogelijk. Overigens is het Suriname-deel (de aanwezigheid van Rita Tjien Fooh, directeur van het Nationaal Archief Suriname en ik) financieel ondersteund door het Koningin Wilhelmina fonds.

Aandacht voor collecties

Verschillende dagdelen hadden parallelle sessies en bezoekers mochten kiezen welke zij het meest interessant vonden. Ondanks dat het thema Suriname was, hadden toch veel wetenschappers een presentatie die daar niet aan was gelieerd. Begrijpelijk natuurlijk, want mensen die iets heel anders doen, kunnen niet een-twee-drie een onderwerp over de ex-kolonie presenteren. Toch waren er diverse lezingen die ook voor Surinaamse lezers interessant zijn.

Marjan Kingma sprak over de ‘Dutch Language collection’ in de British Library’, met 170 miljoen items een van de grootste bibliotheken ter wereld. Deze bibliotheek heeft ook veel boeken en ander materiaal over Suriname. Omdat veel is gedigitaliseerd, kunnen we dat opzoeken in de catalogus, en daarvoor kunnen we de thesaurus(opzoek)woorden Suriname (1057 hits) en Paramaribo (300 hits) gebruiken. Om dit deel van de grote verzameling wat meer bekendheid te geven, organiseert de bibliotheek, in samenwerking met universiteiten – vooral die van Sheffield – lezingen met auteurs van Surinaamse afkomst, zoals Johan Fretz (Onder de Paramariboom), Karin Amatmoekrim (de biografie over Anil Ramdas) of Raoul de Jong (Jaguarman). ()

Hanna de Lange onderzoekt in Dublin de speciale Fagel-collectie. Dit is een grote bibliotheek die vanuit Nederland in Dublin terecht is gekomen via aankoop. Het bedrag toen was 8000 gulden wat nu omgerekend ongelooflijk veel geld is. Dubbele exemplaren werden van de hand gedaan. De familie heeft twee eeuwen lang allerlei stukken verzameld. Leden van de familie waren tot 1795 griffiers van de staat en dit vormt dus een bijzondere verzameling met boeken die vaak nergens anders te vinden zijn. In samenwerking met de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag wordt de collectie nu toegankelijk gemaakt. Ook kaarten zoals die van Bleau en De Lavaux zijn opgenomen. Zij die gaven de orde en controle aan die de koloniale overheid over de nieuw veroverde terreinen uitoefende. Stukken van de West-Indische Compagnie, maar ook de Oost-Indische Compagnie zijn aanwezig. De Lange haalde aan dat koloniale kennis ook via de lokale bevolking werd verspreid, zoals die over Quassia Amara, de kwassi bita, of oker en ananas via Maria Sybilla Merian.

Tjien Fooh hield een presentatie over de archieven na de onafhankelijkheid. Ze maakte duidelijk dat de archieven naar Nederland waren gezonden in bruikleen, niet in eigendom. Dit was dan ook de motivering om ze terug te vragen nadat het nieuwe archiefgebouw aan de Mr. Jagernath Lachmonstraat af was, in 2010. Daarvoor werd wetgeving in orde gemaakt, kregen mensen tra-ningen en werd de staf bijgeschoold. Momenteel is men bezig om de Surinaamse geschiedenis vanuit een eigen perspectief te hervertellen, nadat de stukken zijn gedigitaliseerd en ontsloten. Ook is er veel ruimte voor stamboomonderzoek. (Zie de website van het Nationaal Archief)

Meer kolonisatie

Frans Blom – die ook in Suriname heeft gedoceerd bij Humaniora – gaf een presentatie over de Labadisten. Deze piëtisten, die teruggingen naar de basis van het geloof, waren op zoek naar het paradijs. Ze waren een bedreiging voor de reguliere Hervormde Kerk, omdat ze snel in aantal volgers groeiden. Jean de Labadie was vanuit Genève in Middelburg neergestreken, maar uiteindelijk vormde zich een substantiële groep in Wiewerd, een dorp in Friesland, Nederland. Daartoe behoorden ook de gezusters Van Aerssen van Sommelsdijck, zussen van de eerste gouverneur van Suriname. En ook Maria Sybilla Merian sloot zich aan bij de groep. Zo kwam zij uiteindelijk in Suriname terecht en maakte het geweldige boek over de metamorfose van vlinders (1707). Ze verbleef op de plantage van de Van Sommelsdijcks, la Providence, aan de boven-Surinamerivier. Blom sprak hoofdzakelijk over de groep Labadisten die naar Noord-Amerika trok om zich daar te vestigen. En dan vooral het ooggetuigenverslag van Jasper Danckaerts, waarin is beschreven hoe zij de Zuid-rivier, de 579 kilometer lange Delaware, afgingen, Op zoek naar de door God geïnspireerde natuur.

Johan Visser vergeleek diverse gebieden in de (sub)tropen – zoals Brazilië en Chili – om te analyseren hoe het planten van zaadmateriaal uit de Nederlanden daar wortel schoot. Ze waren geen fan van cassavebrood en probeerden brood en wijn te produceren, wat niet erg succesvol was. Hiermee wilden de kolonisten het landschap ook ‘Dutchifyen’ en maakte het deel uit van de culturele ervaring. Er werd zelfs aarde uit de Nederlanden aangevoerd om het proces te verbeteren. Visser vertelde dat de experimenten mislukten, maar als we kijken naar de beschrijvingen van bijvoorbeeld druivengroei in Suriname door Maria Sybilla Merian of de producten in de ‘Tuin van Gillis Pater’ vastgelegd in een gedicht van Paul François Roos, waren de ervaringen in Suriname positiever. Tegenwoordig is het populair om de invloed van deze koloniale experimenten op het klimaat en de flora en fauna van gebieden in de Nieuwe Wereld te onderzoeken.

Julie van Hout gaf een uiteenzetting hoe je vanuit diverse wetenschappelijke disciplines een orkaan kunt reconstrueren. Ze koos hiervoor de orkaan van 1638, die woedde op St. Kitts in de Caribische zee. Vanuit archieven, archeologische vondsten, kaarten, meteorologie, kennis van lokale volkeren inheemsen), kunstgeschiedenis en beschrijvingen, kon zij het vergaan van schepen in beeld brengen. Wat blijkt was, dat je beter op open zee kon verblijven dan in de haven, want dan konden de schepen tegen elkaar kapotslaan.

In Suriname komen geen orkanen voor, maar het is wel interessant om te zien hoe men – door allerlei informatie uit verschillende bronnen bij elkaar te plaatsen – tot een welgevormde reconstructie van een gebeurtenis die lang geleden plaatsvond, kan komen.

Wat literatuur betreft, was er aandacht voor Astrid Roemer en de Tweede Wereld Oorlog. Anne Marie Toebosch gaf een inspirerend college over hoe liederen kunnen worden ingezet bij lessen over ‘moeilijke onderwerpen’, zoals Jodenvervolging. Zo was elke benadering leerzaam en een voorbeeld om mee te nemen naar de eigen klas.

Conferenties

Het nut van bijeenkomsten als deze is meerledig. Wetenschappers leren over elkaars interesses, ze doen ideeën op via gerelateerde aspecten die relevant zijn voor hun eigen werk en komen met nieuwe onderzoeken en ‘didactieken’ in aanraking. Dit geeft veel kruisbestuiving, ook door de vragenrondes en opvolgende gesprekken in de wandelgangen. Ook voor Suriname kan dit veel betekenen.

Naast de presentatie van Tjien Fooh over de Surinaamse archieven, heb ik een verhandeling gehouden over ‘Suriname en de onafhankelijkheid’, getiteld ‘Rising to a Suriname Future by Learning from History’. Middels een PowerPoint is de huidige situatie geschetst en op bepaalde punten vergeleken met vroeger. Dit was geen gemakkelijke opgave; welk kader kies je om je verhaal aan op te hangen. Daartoe is voor de SWOTanalyse gekozen. Wat zijn de sterke en zwakke punten van Suriname als land? Wel degelijk ben ik mij ervan bewust dat een land geen bedrijf is, maar het is een kapstok waar bepaalde ideeën over 50 jaar ‘Srefidensi aan op konden worden gehangen. Zeker omdat er al enkele jaren artikeltjes in de Ware Tijd verschijnen over diverse ontwikkelingen in de samenleving die vergeleken worden met hoe het in de achttiende eeuw was. Deze stukjes ‘Leren van geschiedenis’ waarvan er inmiddels bijna 170 zijn verschenen, zijn na te lezen op Caribisch uitzicht. (Intypen ‘Leren van geschiedenis’ op: https://werkgroepcaraibischeletteren.nl). Als voorbeelden zijn genoemd: geen gesegregeerde samenleving, kartelvorming, ‘familisme’, de zwaarste schouders dragen de zwaarste lasten en andere opvallende aspecten.

De sessie over Suriname begon met het zingen van het volkslied en de projectie van de Surinaamse vlag. Als we kijken naar ontwikkelingskansen voor ons land, zijn die bekend: de natuur, multiculturele bevolking (met de grote diversiteit aan cultuuruitingen) en een jonge bevolking die het land kan ontwikkelen. Recentelijk is daar ‘gas en olie bijgekomen. En dan komen de gevaren in beeld: corruptie, ‘familisme’ en non-transparantie, die ervoor kunnen zorgen dat jonge mensen met potentie wegtrekken als ze de positieve uitdagingen van Suriname overschaduwd zien door beperkingen die maken dat het land zich niet tot volle wasdom ontwikkelt.

Er zijn recent verkiezingen gehouden. De kaarten worden voor de komende vijf jaar geschud. Het is nu aan de politiek om zich aan de mooie beloften te houden.

Dit stuk verscheen eerder in De Ware Tijd. Foto’s: Karlijn Waterman