In een supermarkt wil iemand een pop kopen, naar hij zegt voor zijn hond. De caissière vindt dat geen goed idee, op haar aanraden zoekt hij iets anders. Het wordt een ‘roze, pluchen varkentje’. Naast de kassa ziet de klant de pop liggen: ‘op de buik, de benen gespreid, het rokje omhooggeschoven’. Vervolgens wast de persoon bij een wasautomaat vuile handdoeken die hij in zijn auto in een reiswieg heeft meegebracht.
Iets later neemt de man een liftster mee, de veertienjarige Chloé. De sfeer in de auto is eerst ongemakkelijk maar Chloé moet lachen als de man verhalen vertelt over zijn eenjarige (stief)dochter Ellie die in de reiswieg zou liggen. Als hij Chloé even later thuis afzet, geeft hij haar zijn mobiele nummer dat hij op het ‘kasticket’ – we lezen in het boek Zuid-Nederlands – schrijft en waarschuwt haar: ‘Voorzichtig met liften’. (…) ‘Bel mij liever’. Want, zo denkt hij even later ‘mannen zijn roofdieren’. Thuis wast de man zijn handen. ‘Nat zijn ze mooi. Dan glanzen ze. Het is wanneer ze opdrogen dat ze beginnen te schilferen en poten worden. Tengels.’
Deze dingen worden beschreven in de Proloog van de roman Schilfers van de schrijfster Lenny Peeters (1975). Peeters gebruikt korte zinnen, die gemakkelijk weg lijken te lezen maar die bol staan van details die vragen oproepen. Antwoorden komen er nauwelijks, hooguit biedt Peeters gaandeweg het boek een breder perspectief.
Na de korte proloog van acht pagina’s volgen vier delen waar een jaartal aan voorafgaat. Het eerste is 1981, daarna komen 1982 en 1986. Verreweg het grootste en laatste deel beslaat het jaar 2009.
De delen met jaartallen zijn opgedeeld in kleine hoofdstukken (die soms worden opgedeeld door drie sterretjes ***) waar een naam boven staat. Uit het perspectief van die persoon wordt een deel van het verhaal verteld. Lange tijd is dat om en om het perspectief van Felix of van zijn zus Louise. Op blz. 131 staat er Mama boven een deel, zij vertelt later nog een keer en heel kort komen aan het eind ook Kyra (de vriendin van Felix en moeder van Ellie) en Ellie zelf aan het woord. Veruit de meeste pagina’s komen voor rekening van Felix.
Sterker nog: het deel1982 wordt alleen door Felix verteld. In1981 brengen papa, mama, Felix en Louise de vakantie nog zoals gebruikelijk door in hun vakantiehuisje aan een bos. Moeder heeft het niet zo op alle insecten en ongedierte: ‘Al dat gewriemel’. Waarop papa zegt: ‘Volgend jaar gaan we ergens anders heen’. ‘We zoeken een leuk hotel met een zwembad’.
Die vakantie is in 1982. In het hotel zijn ook een vader, Willem, met zijn tweelingzoons. Felix en Louise ontmoeten die drie in de speeltuin. Als Felix zijn zusje zoekt, vindt hij haar naakt op de tafel in een speelhut, de tweeling hun zwembroek optrekkend om haar heen. Louise is boos op Felix omdat hij alles ‘verknoeit’ en uit woede trekt ze zijn zwembroek naar beneden waarop Felix hard met zijn hoofd op de tafel valt. Hij komt bij en ziet Willem boven zich, Felix heeft geen zwembroek meer aan. Hij stelt vast: ‘(…) bukken doet pijn. Er komt lucht uit mijn achterste. En nog iets. Slijm’. En een paar regels verder: ‘Mijn billen plakken en mijn handen ruiken’. Als Willem later aan papa vertelt dat hij Felix’ zwembroek had gevonden in de speelhut waar Louise huilend uit naar buiten was gekomen, mogen Felix en Louise niet meer bij elkaar op de kamer slapen. 1982 besluit met de zinnen: “We vertrekken de volgende dag en blijven de rest van de vakantie thuis. Ik hoor mama en papa praten over ons vakantiehuisje, over de slaapkamer van Louise en mij, hoor hen zeggen dat dat nu ook niet meer gaat”.
In 1986 lezen we dat Felix stemmen in zijn hoofd hoort: een zeurstem, een peststem en een vieze stem. Vanaf daar laat het verhaal zich moeilijk samenvatten. Er gebeurt van alles maar het is onduidelijk wat er echt gebeurd is en wat wanen zijn. Heeft Felix zijn zus echt met een mes gesneden? Waardoor komen de bloedvlekken op Felix’ lakens en matras? Wat vast staat: Felix ontwikkelt een manie om grondig zijn handen te wassen.
In het laatste en dus langste deel (2009) heeft Felix zich teruggetrokken in het oude, vervallen vakantiehuisje. Later wordt dat zelfs een verlaten jachthut in het bos. Telefonisch contact heeft hij alleen nog met Louise (niet meer met Kyra en Ellie), in de omgeving spreekt hij af en toe nog wel mensen, zoals twee meisjes die Felix uitnodigt om taart te eten ter gelegenheid van de verjaardag van Ellie. Louise zorgt voor mama, waar papa is gebleven is onduidelijk. Heeft Louise wel het beste met mama voor? Wat weet mama eigenlijk precies over het verleden en heden? Het zijn bepaald niet de enige vragen die zich op steeds de hogere berg van onduidelijkheden stapelen. Waarom bepaalt Louise met wie Felix mag telefoneren? Waarom lijken de personen zich zo dubbel te gedragen? Kennen Felix en Cathy elkaar nu wel of niet? Is Ellie echt misbruikt door Felix? Is er iets met Chloé?
Dat Felix een traumatische ervaring in zijn jeugd had, lijkt vast te staan. Maar hoe zit dat met Louise? We horen van haar zelf niets over de vakantie in 1982. De stemmen van Felix kunnen goed het gevolg zijn van zijn trauma maar het opvallende, manipulatieve gedrag van Louise vertoonde ze daarvoor al. Ze deed tegen haar ouders of ze bang was voor insecten, in werkelijkheid martelt ze ze bijv. zoals met een kruisspin ze met een stokje in het lijft prikt.
Schilfers heeft geen epiloog. Het eind sluit echter aan op de proloog, Chloé belt Felix of hij haar kan komen ophalen omdat ze de laatste bus heeft gemist. Het is echter Louise die het telefoontje beantwoordt omdat Felix ‘is gaan wandelen met de honden’. Chloé is teleurgesteld maar wil toch graag dat Louise haar ophaalt.
Er is veel nog niet gezegd over het boek en zijn vele beelden. Honden, hangsloten, al dan niet versleten handdoeken, de vink en de kraai, onaardige vissers zijn er maar enkele. Waar het boek precies over gaat? De lezer zal moeten puzzelen; regelmatig terugbladeren en -lezen loont. Het mysterieuze kan irriteren maar aandachtig lezen doet dat gevoel omslaan in fascinatie. Voor een betrekkelijk dun boek met eenvoudige taal moet je dat duiden als kwaliteit.
Laat een reactie achter