Gaan we vooruit of juist terug?
Met Het eerste verlangen (2025) bevestigt Johannes Westendorp (1979) zijn reputatie als grensverleggend romanschrijver. Zijn tweede boek gaat verder dan zijn debuut De maat van alle dingen (2024) dat de longlist van de Libris Literatuur Prijs haalde, en verweeft economie, biologie, filosofie en literatuur tot een meeslepend geheel. Het resultaat is een postmoderne roman die leest als een thriller en uitnodigt tot reflectie op de rol van de mens binnen grotere verbanden.
Centrale figuur is Manfred Schütz, een optimistische hedgefondsmanager die in 2019 in het roerige Hongkong de chaos van protesten en geopolitieke spanningen aangrijpt om te speculeren tegen de Hongkong dollar. Terwijl hij triomfeert als de koers keldert, sluipt een veel ingrijpender gevaar de wereld binnen: een nieuw virus, ontsproten uit een toevallige ontmoeting tussen een witoogeend en een bamboerat.
Tegelijkertijd volgen we in Nijmegen twee onderzoekers van het fictieve Buys Instituut voor Epidemiologisch Onderzoek, Alphons Wezel en Benedict Weiß. Hun ontdekking van mysterieuze besmettingen in China vormt het begin van een pandemie die zich langzaam over de wereld verspreidt. Westendorp laat zien hoe het gevaar van een virus en de opportunistische logica van geld vaak hand in hand gaan: chaos kan een bedreiging zijn, maar ook een kans bieden.
Westendorps schrijfstijl is associatief en flamboyant. Hij schakelt moeiteloos van de moderne financiële wereld naar 2,4 miljard jaar geleden, toen het eerste leven ontstond, en stuurt de lezer zelfs naar het jaar 2361, wanneer het leven lijkt teruggevallen naar zijn meest basale vorm. Deze sprongen maken duidelijk hoe relatief de menselijke maat is: de geschiedenis van de mens als niet meer dan een moment in een evolutionaire cyclus.
Wetenschapper Wezel ziet hierin een patroon: evolutie verloopt niet van eenvoudig naar complex, maar vaak juist van complex terug naar eenvoudig. De mens is dan geen eind- maar tussenstation, een tijdelijk hoogtepunt dat uiteindelijk zal verdwijnen. Verwondering, verbeelding en schoonheid – kernwaarden van literatuur zelf – dreigen in dit grotere schema eveneens weer te verdwijnen.
Het boek is doordrongen van een fascinatie voor systemen die autonoom functioneren: financiële markten, virussen, biologische processen. Elk volgt een eigen dynamiek, vaak onvoorspelbaar en onstuitbaar. Westendorp laat zien hoe deze structuren elkaar spiegelen: het kapitalisme krijgt trekken van een organisme dat blind en onverzadigbaar overleeft, net als een virus dat zich voortplant zonder plan of moreel kompas.
In Het eerste verlangen laten zich sporen ontwaren van diverse literaire invloeden. Darwiniaans is de fascinatie voor evolutionaire processen die het verhaal doortrekken; van David Foster Wallace lijkt Westendorp de associatieve en intellectueel uitdagende verteltrant te hebben overgenomen. Deze inspiratiebronnen maken dat Westendorp niet alleen een verhaal vertelt, maar ook een reflectie biedt op de plek van de mens binnen grotere verbanden.
Opmerkelijk is dat Westendorp Het eerste verlangennaar eigen zeggen schreef tussen 16 juni 2019 en 17 december 2020, grotendeels vóórdat de wereldwijde impact van de COVID-19-pandemie zichtbaar werd. Die timing geeft de roman een haast profetisch karakter: niet alleen omdat een virus zo’n centrale rol speelt, maar vooral omdat het boek de kwetsbaarheid van de mens binnen onstuitbare mechanismen laat zien. Geldstromen, epidemieën en evolutionaire processen volgen alle een logica van groei en overleven, en de mens is zowel toeschouwer als deelnemer.
Het eerste verlangen bevestigt dat Westendorps debuut geen incident was. De nieuwe roman verenigt een meeslepende verteltrant met filosofische diepgang en scherpzinnige reflectie, die de lezer uitnodigt om stil te staan bij de vraag: zijn wij niet meer dan toeschouwers, of dragen we bewust bij aan de krachten die het grotere geheel bepalen? Die vraag zorgt voor nieuwsgierigheid en onrust, die de lezer vast blijven houden nadat hij dacht Het eerste verlangen uit te hebben.
Laat een reactie achter