Met een vreemd gevoel sloeg ik Het bewind van de gelukkigen van Nelleke Noordervliet dicht. Ik keek er naar uit dit boek te lezen en begon er enthousiast aan. Eenmaal uitgelezen dacht ik: En nu? Wat moet ik hier nu van vinden? Welk ‘punt’ wil Noordervliet maken? Ik moest het even laten bezinken. Ik besloot er een nachtje over te slapen en dan met een ‘oordeel’ te komen.

Het begin doet denken aan The Handmaid’s Tale van Margaret Atwood en dat in het Nederlands verscheen onder de titel Het verhaal van de dienstmaagd). Hoe een totalitair regime de democratie omver werpt, de vrije pers controleert en oprechte eenheid en geluk propagandeert. Noordervliet vertelt het verhaal van Sophie die in een niet bij naam genoemd land woont in een Europa waar de democratie langzaam is uitgehold en de vrije pers aanbanden is gelegd. Zij zoekt naar een nieuw begin en komt terecht in een afgelegen dorp waar ze haar vrijheid terug hoopt te vinden. Daar stuit Sophie op wantrouwen en beseft niet zo anoniem te zijn als gehoopt. Dat haar halfbroer Alain onderdeel is van het huidige Bewind als Gedeputeerd Commissaris, is ook doorgedrongen in dit afgelegen oord. Sophie stort zich in eerste instantie op het onderhouden van haar moestuin, maar de omstandigheden dwingen haar een keuze maken. Gaat ze meedoen met het ondergrondse verzet met gevaar voor eigen leven of kiest ze de kant van haar broer en de Beweging? Ze sluit zich aan bij een literatuurclub dat een dekmantel is voor een verzetsploeg. Via deze weg komt ze in contact met de familie Lombard die een grote rol speelt binnen de gemeenschap waar ze terecht is gekomen. 

Allemaal elementen voor een interessant boek, maar het boek kabbelt wat voort. Ik kon me niet altijd even goed verplaatsen in de personages en vond ze niet altijd geloofwaardig. Je verwacht meer, meer spektakel, meer uitgesproken karakters. Zo blijft het verzet wat flauwtjes, kleine aanslagen die weinig om het lijf hebben, veel plannen maken en delegeren. Sophie lijkt wat goedgelovig, naïef. Ik voelde me als lezer een buitenstaander. Ik zou me niet zo snel open durven stellen voor mensen die ik niet kende, ook verzetsmensen niet (zouden zij mij er niet inluizen? zijn het geen spionnen van het Bewind?) Of is dit makkelijk praten van een afstandje? 

Treffend vond ik een zin als: ‘Niet de zoektocht naar een idee maar het verlangen naar een emotie zet de mens in beweging. Snel verveelde mensen, die even makkelijk voor een ander ideaal warmlopen.’ Hoe snel je je na in verzet te zijn gekomen en het beoogde resultaat niet bevredigd is, je de neiging hebt je terug te trekken in je polytunnel, ecologische moestuin, of een andere bubbel/kerk/luxe leventje. Ook muziek en literatuur kan in het boek niet het verschil maken. Mensen worden voor even aan het denken gezet, boven zichzelf uitgetild, ervaren ze verbroedering, maar alles ebt ook net zo snel weer weg. En dan gaat ieder weer over tot de orde van de dag. 

Ik weet niet of het een bewuste keuze van Noordervliet is, maar het viel mij op dat in de eerste hoofdstukken Sophie over Alain spreekt als haar ‘halfbroer’. Naar mate het boek vordert noemt ze hem echter haar broer en zelfs ‘broertje’. Ze vraagt zich steeds meer af hoe hij zo geworden is en zoekt naar de goede kanten van hem. Dat niemand 100% goed of slecht is, maakt kiezen vaak ook zo ingewikkeld. Uiteindelijk zal Sophie Alain, die ze in het openbaar zo vaak heeft verfoeid, onderdak bieden als hij op de vlucht slaat na het omvallen van het Bewind waar hij onderdeel van uitmaakte. 

Het is dus een boek met meerdere kanten. Is het een spiegel voor hoe het werkt in ‘de’ wereldgeschiedenis? Hoe verschillende idealismen elkaar afwisselen, opgaan-blinken-verzinken. Wil Noordervliet ons ook waarschuwen? Als we als verwende inwoners, gewend aan onze vrijheid en rijkdom, achteroverleunen en denken: het zal wel overwaaien. Na ons de zondvloed. Niet gelovend dat (hoe bizar!) een democratie zich op een democratische wijze om zeep kan helpen. En dat het vaak gewone burgers de stille bodem onder het gezag zijn. Niet de schreeuwers, de vrouwenhaters, de juichende gelovigen bij toogdagen. De auteur zet de lezer ook aan tot nadenken over vragen als: voor wie wil ik opkomen en hoe? Hoe ga je om als je beland in een loyaliteitsconflict? Wat doe ik als ik een extremistische ouder/broer/zus heb? Je kan je lang verstoppen of onderduiken, maar op een gegeven moment sijpelen deze vragen de kieren van je bestaan binnen. Wat doe jij?

Het bewind van de gelukkigen, Nelleke Noordervliet. Atlas Contact