Achter het achtervoegsel 58

Er was eens, heel lang geleden, een wereld waarin nog geen smartwatches, geen smartphones en geen tablets bestonden. Het aantal particulieren dat toentertijd toegang had tot een personal computer was op de vingers van één hand te tellen. Er waren beslist mensen die inzagen dat de computer een handig hulpmiddel was, bijvoorbeeld voor het schrijven van scripties, voor de boekhouding van ondernemers of voor de ledenadministratie van een voetbalvereniging. Maar de hoge aanschafprijs weerhield hen er een aan te schaffen.

Van tien tot tien

Dat was de reden voor de toen 30-jarige Fred Loendersloot, freelance analist en programmeur, om samen met een andere computerfreak in 1988 de Computerette op te richten. Het bedrijf nam zijn intrek in het Ocean Business Centre aan de Westzeedijk 507 in Rotterdam. Daar kon iedereen na een telefonische afspraak tegen betaling van 5 gulden van maandag tot en met zaterdag tussen tien uur ’s ochtends en tien uur ’s avonds gebruik maken van een tiental computers, twaalf matrixprinters en zelfs een laserprinter.

Loendersloot heeft ongeveer f 50.000,- in zijn apparatuur gestoken. Hij verhuurt deze faciliteiten onder meer aan startende ondernemers die er hun boekhouding komen doen, studenten die er hun scripties schrijven en scholieren die er hun huiswerk komen maken. Omdat niet alle klanten even handig zijn met computers, is een van de oprichters altijd aanwezig om hen bij te staan. Ook bieden de ondernemers de mogelijkheid aan om cursussen te volgen, niet met een leraar maar via zelfstudie met een programma op de computer. Voor f 250,- leer je bijvoorbeeld in twee dagen hoe je het tekstverwerkingsprogramma WordPerfect moet gebruiken. De start-up is niet van meet af aan kostendekkend maar Loendersloot heeft er alle vertrouwen dat dit binnenkort wel het geval zal zijn. En als het idee aanslaat, wil hij zelfs een Computerette-keten op franchisebasis opzetten (Het vrije volk, 26 juli 1988; Algemeen Dagblad, 10 augustus 1988).

Een jaar later blijkt de Computerette verhuisd te zijn naar de Burg. Van Walsumweg 876 in Rotterdam. Daar vindt in de maanden juni, juli en augustus een heuse competitie plaats tussen liefhebbers van Tetris. Dit van oorsprong Russische puzzel- en behendigheidscomputerspel uit 1984 is eenvoudig te spelen, buitengewoon populair en zeer verslavend. Deelnemers aan deze competitie hoeven trouwens niet de normale uurprijs te betalen; zij kunnen tegen een gereduceerd uurtarief meedoen. De hoofdprijs voor de winnaar van die competitie is een Hyundai PC (Het vrije volk 20 juni 1989).

Tot wanneer de Computerette bestaan heeft, kan ik niet met zekerheid zeggen. De laatste door mij gevonden vermelding is in een artikel uit Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag van 13 april 1990.

Van wasserette naar computerette

Morfologisch gezien is computerette niet echt een spannend woord: het is gevormd door achter computer het suffix –ette te plakken. Ook de betekenis van dat achtervoegsel in dit woord is eenvoudig vast te stellen. Die lijkt overeen te komen met die van de wasserette. Zoals een wasserette een bedrijfsruimte is waar verschillende wasmachines te vinden zijn, zo is een  computerette een plaats waar een groot aantal computers beschikbaar gesteld wordt. Marc De Coster nam het woord in 1999 op in zijn Woordenboek van Neologismen en omschreef het als een ‘computer service salon’.

Het is mogelijk dat Fred Loendersloot de naam computerette in de jaren tachtig zelf bedacht heeft: –ette laat zich nu eenmaal gemakkelijk combineren met een zelfstandig naamwoord dat eindigt op een <r>. Maar feit is wel dat het woord in deze betekenis ook al in 1965 te vinden is in Stuwing, veertiendaagsch orgaan van den Ned. R.K. Middenstandsbond. Dat tijdschrift meldt in de aflevering van 24 juli dat uit Amerika berichten komen,

dat in het jaar 2.000 ieder gezin zal kunnen beschikken over een eigen electronisch Brein(tje). Om „belangrijke gezinsbeslissingen te nemen”, voor de controle op het huishoudboekje en voor het huiswerk van de kinderen. Van onze eigen (geheime) correspondent vernemen wij, dat er reeds wordt gezocht naar een oplossing voor arme kinderen (met ouders zónder computer), die tóch hun huiswerk moeten maken. Men denkt eraan, een aantal minder goed lopende wasserette’s om te bouwen tot „computerette”.

De voorspelling bleek iets te conservatief te zijn. Wanneer in Amerika de eerste computerette haar deuren opende is mij niet bekend, maar in Nederland was dat dus al in 1988.

Computerjurk

Vijf jaar na het artikel in Stuwing – op 25 juli 1970 – maken de lezers van het tijdschrift Margriet in een advertentie kennis met de Computerette. Maar dat blijkt niet een winkel te zijn waar je achter de computer je huishoudelijke financiën kunt regelen of je huiswerk kunt maken. Nee, het gaat om een winkel die in een mum van tijd met behulp van allerhande moderne technieken en de computer een perfecte op maat gemaakte jurk in een stof naar keuze voortbrengt:

Tuurlijk Ansje, je bent een schat. Oók in een jute zak. Maar waarom ga je niet even naar de Computerette? Tien minuutjes wachten in de Computerette en je nieuwe jurk is klaar! Onfeilbare elektronische ogen nemen je maten op. Die worden op de ponskaart vastgelegd. Verderop in de Computerette kies je stof en model. En ook deze gegevens worden op de ponskaart vastgelegd. Dan gaat de kaart de computer in. En tien minuten later is je japon klaar. Simpeler en sneller kan het niet.

Vrouwen die direct gebruik willen maken van deze wonderlijke machine komen trouwens bedrogen uit. De computerette was een bedenksel van Margriet om de twee miljoen lezers duidelijk te maken dat adverteerders niet om het blad heen kunnen om hun nieuwste producten aan te prijzen:

Helaas blijft de Computerette voorlopig nog een droom. Maar als er een wordt geopend, bent u – Margriet lezeres – de eerste die het weet. Geen enkele adverteerder kan het zich immers veroorloven u over te slaan ! U bent met twee miljoen. En … u wilt graag op de hoogte blijven. U wilt eerder iets nieuws proberen dan een ander. Daarom ziet u zoveel advertenties in Margriet. Margriet, het blad dat elke vrouw past.

Philips

Het onderwerp van het congres van het Genootschap Onze Taal in Utrecht in 1987 was ‘Taal in uitvoering; kansen en knelpunten van de Nederlandse taal in het werk’. Daar bleek dat bij grote bedrijven als Philips veel zorg wordt besteed aan goed taalgebruik, niet alleen intern maar ook in de communicatie met bijvoorbeeld toeleveranciers en consumenten. Toch valt ook hier nog het nodige te verbeteren. Tijdens het congres wordt een pagina getoond uit het intern telefoonboek van Philips met daarop 96 woorden en afkortingen. Maar liefst 69 ervan zijn in het Engels. En:

Dat men bij Philips soms het spoor bijster is, zoals met het woord computerette, is het bedrijf niet euvel te duiden. De man die daar de taal- en de vertaalproblemen onder zich heeft, heeft er geen idee van uit welke taal dit woord afkomstig is.

Als de vertaler van Philips over dezelfde zoekmogelijkheden zou beschikken als wij tegenwoordig, dan had hij kunnen vaststellen dat de oorsprong van het woord waarschijnlijk in de Verenigde Staten ligt. De oudste vindplaats die ik ben tegengekomen op Google Books dateert uit 1957. Helaas is de bron ervan slechts in fragmentweergave te bekijken maar het citaat geeft net voldoende informatie om een beeld te krijgen van de computerette. Hier volgt de omschrijving uit Electromechanical Components & Systems Design, volumes 1-2 (1957):

The “Computerette” is a unique electrical instrument that indicates a total of three quantities. Two of these are directly measured, this indicator can be readily used to indicate quantities that can otherwise be determined only by laborious computation, or with the aid of complex and expensive computers.

Het zal duidelijk zijn dat het achtervoegsel -ette hier niet de betekenis van bedrijfsruimte heeft; het zou kunnen dat –ette betrekking heeft op het formaat. Een computerette zou dan een kleine variant zijn van een computer, die in de jaren vijftig zo groot was – het tijdschrift Quest laat daarvan enkele fraaie foto’s zien – dat een reparateur er in kon kruipen om hem te maken.

Tegenwoordig beschikt vrijwel iedereen over een eigen computer, in de vorm van een smartphone, een tablet of een personal computer. Aan een computerette zoals die van Fred Loendersloot bestaat dan ook geen behoefte meer. De kans dat in een wasserette die ophoudt te bestaan, een dergelijke computerette verschijnt, is nihil. Maar een computerette die in 10 minuten een perfecte, volledig op maat gemaakte jurk produceert, zou vast en zeker levensvatbaar zijn.