Door Henk Wolf Ik vermoed dat vrijwel alle Nederlandstaligen naar Mark Rutte verwijzen met de voornaamwoorden hij, ie, hem, 'm, zijn, z'n. En ik vermoed ook dat zo goed als al die Nederlandstaligen naar Angela Merkel verwijzen met de voornaamwoorden zij, ze, haar, 'r, haar, d'r. Voor mannelijke referenten gebruiken we dus andere voornaamwoorden dan voor vrouwelijke. Dat is … [Lees meer...] overDe geit heeft last van z’n/d’r uier: horen dieren bij de mensen of bij de dingen?
Sik, soekie, noede: een gat in het Standaardnederlands
Door Henk Wolf Van Schiermonnikoog tot Poperinge delen mensen een standaardtaal waarin ze vrijwel dezelfde woorden gebruiken, bijvoorbeeld: brood, straat, rotzak, mispunt, groen, wit, veertien, achtendertig, combineren en zwemmen. Wie op Schier is opgegroeid, kan door die gemeenschappelijke taal zonder veel moeite als journalist in Poperieng aan het werk en omgekeerd. Die … [Lees meer...] overSik, soekie, noede: een gat in het Standaardnederlands
In dit ons land
Door Henk Wolf Het Nederlands is ergens in de twintigste eeuw een grammaticale mogelijkheid kwijtgeraakt. Hieronder wordt die geïllustreerd: "We hebben in dit ons Dichtwerkje, dat reedts voor die tyt afgedrukt was, met de Opdragt deszelfs, onder anderen, hartelyk gewenscht, dat ..." (Johannes van Boskoop, Het in Beginselen verhoogde Nederlandt, 1748) "Hoe zalig is dit myn … [Lees meer...] overIn dit ons land
Over de spellingvrijheid die niet genomen wordt
Door Henk Wolf Marc van Oostendorp schreef zondag een stuk op neerlandistiek.nl waarin ie vertelde dat ie tegen een door de overheid voorgeschreven eenheidsspelling was. Hij zei dat ie zich wat eenzaam voelde op dat standpunt, omdat ie niet geloofde dat anderen het deelden. Ik ben het wel met Marc eens. Om mij hoeft de overheid zich niet te bemoeien met de manier waarop … [Lees meer...] overOver de spellingvrijheid die niet genomen wordt
Het meisje die jarig is en mijn broer, dat een vrolijke prater is
Door Henk Wolf Het meisje is grammaticaal onzijdig en biologisch vrouwelijk. Die twee soorten geslachten vechten steeds om voorrang in de grammatica. Bij de persoonlijke voornaamwoorden wint het vrouwelijke. Van de volgende zinnen is de bovenste verreweg het gewoonst: Het meisje zei dat ze jarig was. Het meisje zei dat het jarig was. Bij de betrekkelijke … [Lees meer...] overHet meisje die jarig is en mijn broer, dat een vrolijke prater is
Als je voltooide deelwoorden te kort zijn
Door Henk Wolf Friezen zijn ongelukkig met hun voltooide deelwoorden. Voor hun gevoel zijn die te kort en kun je er daardoor te weinig mee doen. Het is dan ook geen wonder dat die Friese voltooide deelwoorden stilletjes iets langer worden. Korte voltooide deelwoorden Nederlandse voltooide deelwoorden zijn lang. Ze bestaan in de regel uit een stam waar iets voor en iets … [Lees meer...] overAls je voltooide deelwoorden te kort zijn
Ze vonden haar een eindje verderop liggen
Door Henk Wolf Ze zag [de dode begraven worden]. We horen [de doofstomme beul haar neus breken], Iedereen hoorde [het hard waaien]. Ik vind [het hier stinken]. Hij voelde [een vuist vlak langs zijn oor suizen]. De bovenstaande zinnen laten zien dat de werkwoorden zien, horen, vinden en voelen als lijdend voorwerp een beknopte bijzin kunnen nemen. Dat zijn de stukjes … [Lees meer...] overZe vonden haar een eindje verderop liggen
Distantiëring
Door Henk Wolf Van de week kreeg ik een vraag van een Vlaamse collega over het verschijnsel distantiëring. In het Friese taalwereldje is dat een begrip, maar daarbuiten is het ook bij taalkundigen lang niet altijd bekend. Daarom is het misschien aardig als ik er hier een paar regels aan wijd. Belangryk of wichtich? Als het begrip distantiëring met betrekking tot het … [Lees meer...] overDistantiëring
De vertaling in Trouw van de Brexit-rede van David Lammy
Door Henk Wolf Redacteurs van Nederlandse kranten vertalen voortdurend en vertalen is moeilijk. Heel verwonderlijk is het dan ook niet dat persberichten en citaten geregeld worden omgezet naar een wat houterig Nederlands. Zolang de inhoud daarbij correct wordt weergegeven, is dat geen ramp. Wordt de inhoud geweld aangedaan, dan kan dat wel ernstig zijn. Zaterdag verscheen … [Lees meer...] overDe vertaling in Trouw van de Brexit-rede van David Lammy
Koperaasje en alkolist
Door Henk Wolf Aan het einde van de negentiende eeuw richtten boeren in Nederland op veel plaatsen coöperatieve zuivelfabrieken op. Tot ver in de twintigste eeuw hadden veel mensen op het platteland direct of indirect met zulke fabrieken te maken. Mijn grootouders hadden het er vaak over en zij spraken daarbij steevast van de koperaasje. Nog steeds wordt de grote zuivelfabriek … [Lees meer...] overKoperaasje en alkolist
Knosbien? Knorsbien? Knasbien?
Door Henk Wolf Soms hangt taalkunde van toeval aan elkaar. Zo maakte mijn schoonmoeder tijdens een etentje een opmerking over het vlees in de groentesoep. Daar kon misschien nog een stukje knaster in zitten. Ik begreep uit de context dat ze daarmee een zeentje bedoelde, een stukje kraakbeen, maar ik kende het woord niet. Mijn schoonouders zijn Groningers en gebruiken knaster … [Lees meer...] overKnosbien? Knorsbien? Knasbien?
Ws Haita
Door Henk Wolf Op Facebook zag ik een poosje geleden de hiernaast afgebeelde tekst langskomen. Hij bevat een laat-zestiende-eeuwse Friese versie van het Onze Vader. De tekst lijkt ook voor Friezen erg exotisch, maar wie hem hardop voorleest, merkt dat de verschillen met het Fries van vandaag de dag niet eens zo groot zijn. Onder de tekst staat 'Us Heit neffens de âldst … [Lees meer...] overWs Haita
Video: Fries op NHL Stenden
De landelijke kennistoets Nederlands is een rommeltje
Door Henk Wolf Tien jaar geleden was het theoretisch gezien mogelijk dat een studie Nederlands aan twee verschillende onderwijsinstellingen een heel verschillende inhoud had. Om de studies vergelijkbaarder te maken en om tegelijkertijd een landelijk minimumniveau vast te stellen zijn hbo-docenten uit heel Nederland toen voor een groot aantal hogeschoolstudies een zogenaamde … [Lees meer...] overDe landelijke kennistoets Nederlands is een rommeltje
Twee dagen praten over Het Schoolvak Nederlands
Door Henk Wolf De taalkunde is een volwassen wetenschap, met heel veel beoefenaars die in de afgelopen decennia heel veel kennis over taal hebben opgedaan. In het onderwijs is daar alleen weinig van terug te zien. Het enige stukje taalkunde dat op scholen traditioneel veel aandacht krijgt, de zinsbouw, wordt nu nauwelijks anders behandeld dan honderd jaar geleden. Dat geldt … [Lees meer...] overTwee dagen praten over Het Schoolvak Nederlands
Stijf in het kruis
Door Henk Wolf Op de Friese radio was jarenlang vaak het lied De ballade fan Longerhou te horen, geschreven door Wibren Altena en uitgevoerd door Doede Veeman. In dat lied, een satire op allerlei thema's uit volksverhalen, komt de volgende zin voor: Hy skeat doe fuort, wat stiif yn 't krús, dêr wie de kjeld yn sketten. Die zin zal door de meeste Nederlandstaligen, en … [Lees meer...] overStijf in het kruis
Evaluatie Kaderverdrag: hoe goed zorgt Nederland voor z’n minderheden?
Door Henk Wolf Deze maand onderzoekt de Raad van Europa of Nederland de afgelopen vier jaar wel genoeg voor z'n minderheden heeft gedaan. Volgens de Nederlandse overheid zou het daarbij alleen om de Friezen moeten gaan, maar de deskundigen van de Raad van Europa zijn het daar niet helemaal mee eens. Ik schuif als een van de vele informanten ook een middag met de deskundigen … [Lees meer...] overEvaluatie Kaderverdrag: hoe goed zorgt Nederland voor z’n minderheden?
Vandaag is het de ‘Dach fan ut Stadsfrys’
Door Reitze Jonkman en Henk Wolf Het Stadsfries of Stads is al bijna vijfhonderd jaar een van de talen van Fryslân. Het wordt – met kleine onderlinge verschillen – gesproken in Bolsward, Dokkum, Franeker, Harlingen, Leeuwarden, Sneek en Stavoren. Soortgelijke taalvarianten worden overigens ook op het platteland gebezigd in Kollum, Midsland op Terschelling, in het Bildt en op … [Lees meer...] overVandaag is het de ‘Dach fan ut Stadsfrys’
Veels te interessant om erover op te houden
Door Henk Wolf Ruim een jaar geleden schreef Marc van Oostendorp een stukje over het -s'je achter veel in woordgroepen als 'veels te interessant'. Hij ging in op twee vragen waar taalkundigen al een hele tijd over nadenken: waar komt het -s'je vandaan en hoe zit een constructie als 'veels te interessant' in het hoofd van moderne sprekers? Misschien kan ik met wat … [Lees meer...] overVeels te interessant om erover op te houden
‘De man’ als voornaamwoord
Door Henk Wolf Voor sommige sprekers van het Nederlands heeft de woordgroep 'de man' een functie die hij voor anderen niet heeft. Dat zie je aan het volgende fragment: Mijn vader kon op geen enkele manier een gesprek voeren. De man sprak geen woord Engels. In dat fragment kan 'de man' worden geïnterpreteerd als een willekeurige mannelijke gesprekspartner van de vader. … [Lees meer...] over‘De man’ als voornaamwoord
Doorsneden met dammen
Door Henk Wolf Een tijdje terug kwam ik in een boek de volgende zin tegen: Het voormalige kanaal werd doorsneden met dammen. Die zin fascineerde me - niet alleen omdat ie tegen m'n taalgevoel inging, maar ook omdat ik hem eerst niet kon ontleden. Ondertussen denk ik dat me dat wel gelukt is, maar m'n benoeming is wat onorthodox. Wie het beter weet, moet het zeggen. Bij de … [Lees meer...] overDoorsneden met dammen
Hulke
Door Henk Wolf Gisteren had ik het erover dat het Nederlands geen voornaamwoord heeft om generieke onbepaalde zelfstandige naamwoorden te vervangen. Vandaag wil ik wijzen op een ander gaatje in het Nederlands. De meeste aanwijzende voornaamwoorden hebben in het Nederlands een vragende tegenhanger. Een paar voorbeeldjes: Die man is boos - Welke man is boos? Dat huis … [Lees meer...] overHulke
Wat is de onbepaalde tegenhanger van ‘die’?
Door Henk Wolf Als ik Nederlands schrijf, mis ik vaak een categorie voornaamwoorden. Die zouden dan moeten staan op de plaats van de woorden tussen vierkante haken in de onderstaande zinnen: Taalveranderingen van het eerste type zijn minder makkelijk te herkennen dan [taalveranderingen] van het tweede type. Volgens mij zijn vliegende vogels typischer dan [vogels] die … [Lees meer...] overWat is de onbepaalde tegenhanger van ‘die’?
Sint en Piet als kunst (3)
Door Henk Wolf [Dit is deel 3 van dit essay. Klik hier voor deel 1 en deel 2.] Kunst kan emotie oproepen, maar kunst is vrij - autonoom, ambigu en vrij. Die vrijheid wordt beschermd tegen de druk van de negatieve emoties bij de waarnemers. Kunst kan spelen met een canon. Bijbelse kunst speelt altijd met een canon, de talloze sinterklaastoneelstukjes die jaarlijks worden … [Lees meer...] overSint en Piet als kunst (3)
Sint en Piet als kunst (2)
Door Henk Wolf [Dit is een vervolg op 'Sint en Piet als kunst (1)'.] De ambiguïteit van kunst vinden we uiteraard ook in de traditionele theaterstukjes die horen bij de jaarlijkse sinterklaasviering. Hoe de figuur van Zwarte Piet daarin gewaardeerd moet worden, is onderwerp van veel discussie. Er bestaan allerlei opvattingen over die figuur en dat is een normaal … [Lees meer...] overSint en Piet als kunst (2)